Physikalische Basisgressn

De Basisgressn (dt.: Basisgrößen) san de Grundgressn, auf desd olle aundan Gressn zruckfiahn kaunst. Des SI-Eiheitnsystem (frz.: Système international d’unités) is de Grundlog fia olle Moßeihheitn aus'm täglichn Lebm, aus'm Haundl und da Technik. Olle aundan Gressn und Eihheitn (wia Gschwindigkeit, Energie, Schoidruck, Spaunnung,...) san vo de Basisgressn und -eiheitn ohgleit', z. B. Pascal (SI-Eiheit fian Druck): 1 Pa = 1 N/m² = 1 (kg · m/s²)/m² = 1 kg/(m · s²).

Gebraichliche Vuasüübn fia dezimole Vüfoche und Täu san:

• Deka (da) = 10¹
• Hekto (h) = 10²
• Kilo (k) = 10³
• Mega (M) = 10⁶
• Giga (G) = 10⁹
• Dezi (d) = 10⁻¹
• Zenti (c) = 10⁻²
• Milli (m) = 10⁻³
• Mikro (μ) = 10⁻⁶

De Läng is a Moß fia de Ohmessung vo an Gegnstaund. De SI-Eihheit vo da Läng is Meda. [l] = m.

A Meda is gleich laung wia de Streckn, de's Liacht im Vakuum in 1/299 792 458 Sekundn zrucklegd. Friaha hod ma an Platin-Iridium-Stob, es sognaunte Uameda ois Definitiaun heagnumma.

De Massn is a Eignschoft vo Materie, „wia schwaa dass is“. De SI-Eiheit vo da Massn is Kilograum. [m] = kg.

A Kilograum wiad no imma iwas Urkilograum (Zylinda aus Platin-Iridium) definiat, des wos in Sévres ba Paris aufbewoahd wiad.

De Zeid gibd de Daua vo an Vuagaung und de Reihnfuig vo Eaeignissn au. Laut da Relativitetstheorie hengd de Zeid mim Raum zaum. De SI-Eihheit vo da Zeid is a Sekundn. [t] = s.

A Sekundn is gleich'm 9 192 631 770-fochn vo da Periodendaua vo da Strohlung, de wos ihm Iwagaung zwischn de beidn Hypafeinstruktuaniveaus van Grundzuastaund vo an Atom van Nuklid Caesium-133 entsprichd.

De Temperatua gibd au, wia schnö dass de Täuchen vo an Stoff schwingan. Se hengd oh van middlan Betrog vo de Gschwindigkeitsvektorn vo de einzelnan Täuchen in an ohgschlossenan System. Umso weama dass' wiad, umso meah dehnd se a Stoff aus. Da obsolute Nuipunkt kau ned eareichd wean, wäu's koa negativs Voluman gibd. De SI-Eihheit vo da Temperatua is Kelvin. [T] = K.

1 Kelvin is da 273,16-te Täu vo da thermodynamischn Temperatua van Triplpunkt van Wossa (0,01°).

De Straumstärkn gibd au, wia vü elektrische Lodung in ana gwissn Zeid duach an gwissn Queaschnitt fliassd. De SI-Eiheit vo da Straumstärkn is Ampere. [I] = A.

1 Ampere is de Steakn vo an zeidli konstauntn elektrischn Straum, dea wos im Vakuum zwischn zwoa parallöön, unendli laungan, grodn Leitan mid an vanochlässigboa kloanem kroasfeamign Queaschnitt und om Ohstaund vo 1 m zwischn diesn Leitan a Kroft vo 2 · 10⁻⁷ Newton pro Meda Leitalängan heavuaruafn ded.

De Liachtsteakn gibd au, wia dass se de vo ana Liachtquöön ausgstroide Liachtmengan pro Zeideihheit innahoib van Raum vatäut (Raumwinkl). De SI-Eihheit vo da Liachtsteakn is Candela. [I_v] = cd.

1 Candela is de Liachtsteakn in ana bstimmdn Richtung vo ana Strohlungsquöön, de wos a monochromatische Strohlung mid da Frequenz 540 · 10¹² Hertz aussendd und dean Stroisteakn in diesa Richtung 1/683 Watt pro Steradiant bedrogd.

De Stoffmengan is a Moß fia de Auzoi vo Täuchen. De SI-Eihheit vo da Stoffmengan is Mol. [n] = mol.

1 Mol san 6,022 · 10²³ Täuchen (Atome, Moleküle, Ionen,..). De Zoih 6,022 · 10²³ wiad ois Avogadro-Konstauntn bezeichnd.