Tataramon na Waray-Waray
An Waray-Waray sarong tataramon na Austronesyo na piggagamit sa mga probinsya nin Samar, Amihanan na Samar, Subangan na Samar, subangan kan Leyte asin Biliran sa Filipinas.
| Waray | |
|---|---|
| Waray-Waray, Samar-Leyte Visayan | |
| Winaray, Samareño, Lineyte-Samarnon, Binisayâ nga Winaray, Binisayâ nga Samar-Leyte, "Binisayâ nga Waray" | |
| Subong sa |  Filipinas |
| Rehiyon | Subangan na Visayas |
| Subong | Mga Waray |
Subong na mga parataram | [1] |
| Latin (Baryanteng Filipino); Panhistorya na nakasurat sa Baybayin | |
| Opisyal na kamugtakan | |
Opisyal na tataramon sa | Panrehiyon na tataramon sa Filipinas |
| Sa regulasyon kan | Komisyon sa Wikang Filipino (Komisyon sa Lengguwaheng Bikol) |
| Mga kodigo nin tataramon | |
| ISO 639-2 | war |
| ISO 639-3 | war |
 Mga lugar kun sain pinagtataram an Waray-Waray | |
Miyembro ini kan grupong Warayano na apwera sa Waray-Waray mismo, komponido kan Waray Sorsogon asin Masbate Sorsogon. Ining duwang sinabing tataramon na pigaapod man na Bisakol nin huli ta sa tahaw sinda nin grupong Bisaya sagkod Bikol.
Palatanugan
baguhonMga katanog
baguhonIgwa an Waray nin kabilugan na 16 na mga ponemang katanog: /p, t, k, b, d, ɡ, m, n, ŋ, s, h, w, l, ɾ, j, ʔ/.
Mga patanog
baguhonIgwa an Waray nin tolong katutubo na mga ponemang patanog: /a/ [a], /i/ [ɛ~i], asin /u/ [o~ʊ, u]. Pigagamit an duwa /e, o/ sa subli-taramon na Espanyol.
Dai man nagsasangli an paggamit kan /u/ imbes kan /o/ o /ɔ/ sa boot na sabihon kan sarong kataga. Nin huli ta nasa libreng pagkakaiba-iba, naiiba an paggamit kaini sa manlainlain na mga diyalekto o sosyolekto.
Bokabularyo
baguhonMga numero
baguhonPiggagamit an mga katutubong numero para sa mga numero poon saro sagkod sampulo. Para sa kag-saro pataas, eksklusibong piggagamitan ini nin mga numerong Espanyol kan mga Waraynon sa ngunyan, dai na namamangnohan kan kadaklan kan mga katutubo na parataram an mga katutubong katapat kaini (apwera sa gatos para sa gatos asin yukot para sa ribo ). Ipinagtataram an pira, lalo na an mga bago sa kataid kan mga katapat na Espanyol.
| Bikol Katahawan na | Katutubong Waray | Gikan sa Espanyol | Espanyol |
|---|---|---|---|
| sarô | usá | uno | un / uno (m) una (f) |
| duwa | duhá | dos | dos |
| tólo | tuló | tres | tres |
| apát | upat | kuwatro | cuatro |
| limá | limá | singko | cinco |
| anom | unom | sais/says | seis |
| pitó | pitó | syete | siete |
| waló | waló | otso | ocho |
| siyám | siyám | nuebe/nuybe | nueve |
| sampúlo | napúlô | dies/dyis | diez |
| kagsarô | napúlô kag-usá | onse | once |
| kagduwa | napúlô kagduhá | dose | doce |
| kagtólo | napúlô kagtuló | trese | trece |
| kag-apat | napúlô kag-upat | katorse | catorce |
| kaglimá | napúlô kaglimá | kinse | quince |
| kag-anom | napúlô kag-unom | disisays/disisais | dieciséis |
| kagpitó | napúlô kagpitó | disisyete | diecisiete |
| kagwaló | napúlô kagwaló | disiotso | dieciocho |
| kagsiyám | napúlô kagsiyám | disinuybe | diecinueve |
| duwampulô | karuhaàn | baynte | veinte |
| duwampulô may sarô | karuhaàn kag-usà | baynte uno | veintiuno |
| duwampulô may duwa | karuhaàn kagduhà | baynte dos | veintidós |
| tolumpulô | katluàn | traynta | treinta |
| apát na pulô | kap-atàn | kuwarenta | cuarenta |
| limampulô | kalim-àn | singkwenta | cincuenta |
| anom na pulô | kaunmàn | saysenta/sisenta | sesenta |
| pitumpulô | kapituàn | sitenta | setenta |
| walumpulô | kawaluàn | otsenta/ochienta | ochenta |
| siyam na pulô | kasiyamàn | nobenta | noventa |
| sarong gatòs/sanggatos | usa ka gatòs | syen | cien |
| sarong ribo/sangribo | usa ka yukòt | mil | mil |
| sarong milyon | usa ka ribo[2] | milyon | un millón |
Pirang mga parating kataga asin mga parirala
baguhonNasa ibaba an mga halimbawa kan ipinagtataram na Waray sa Metropolitan Tacloban asin sa hararaning lugar:
- Nakakaintindi/Nakakasabot ka nin Waray?: Nakakaintindi / Nasabut ka hin Winaray? (hin o hiton)
- Dios marhay na aga (udto / hapon / banggi): Maupay nga aga (udto / kulop / gab-i)
- Mabalos / Dios mabalos (igwang galang): Salamat
- Namomotan ta ka: Hinihigugma ko ikaw o Ginhihigugma ko ikaw o Pina-ura ta ikaw
- Taga-sain ka? : Taga-diin ka? o Taga-nga-in ka?
- Ano an pangaran mo / Ano an saimong ngaran? : Ano it imo ngaran?
- Siisay ka?: Hin-o ka?
- Kumusta ka na? : Kumusta ka na?
- Ayos man / Nasa kamawutan kan Diyos: Kalu-oy sa Diyos
- Apira[hon] ini? : Tagpira ini?
- Sunô / Gusto ko ini / iyan: Karuyag ko ini / iton.
- Daí ako nakakaintindi/nakakasabot: Diri ako nakakaintindi o Diri ako nakakasabut
- Dai ko aram: Diri ako maaram or Ambot
- Ano: Ano
- Siisay: Hin-o
- Sain: Hain o Di-in o "Ngain"
- Nuarin: San-o
- Kansuarin: Kakan-o
- Táno: Kay ano
- Páno: Gin-aano?/Patiunan-o?
- Iyo: Oo
- Dai/Dae: Dire o Diri
- Duman: Adto o Didto o Ngadto
- Digdi/Igdi: Didi o Nganhi o Dinhi
- Taas: Igbaw
- Baba: Ubos
- Ibabaw: Bawbaw
- Irarom: Ilarom or Sirong
- Tuo: Tu-o
- Wala: Wala
- Harayo: Harayo
- Harani: Hirani
- Atubang/Atubangan: Atubang o Atubangan
- Banggi: Gab-i
- Aldaw: Adlaw
- Mayò: Waray
- Marháy/Maray: Maupay
- Magayon: Mahusay
- Gwapo/pogi: Gwapo
- Lalaki: Lalaki
- Babae: Babayi
- Bading/Bakla: Bayot
- Tomboy: Tomboy/Lesbyana
- Barkada/Amigo ako ni...: Sangkay ako ni...
- Nawawara ako digdi/igdi: Nawawara ak didi.
- Tibaad: Bangin
- Mawot ko na...: Kunta
- Maati: Malamiri
Iba pang mga parating kataga
baguhonMga terminong teknikal
baguhon- Bulawan - bulawan
- Bakal/asero - puthaw
- Awto/Kotse/Lunadan - awto / sarakyan/ kotse" / "sasakyan
- Eroplano - edro / eroplano
- Aeropuerto/Palayogan/Landingan - lupadan or landingan
Mga terminong Astronomikal
baguhon- Kinàban - kalibutan
- Bulan - bulan; Indones - bulan
- Saldang - adlaw
- Bitoon - bituon Indones - bintang
Mga kapalibutan na termino
baguhon- Duros/Paros - hangin; Indones - angin
- Kalayo - kalayo
- Dagâ - tuna; Indones - tanah
- Tubig - lawod/tubig
- Kapalibutan - libong
- Bukid - bukid; Indones - bukit
- Dagat - dagat
- Kadagatan - kalawdan Indones = laut i.e. ka-laut-an
- Isla/puro - puro/isla Indones - pulau
- Arkipelago/Kapuruan/Kaiislahan - kapuruan; Indones - kepulauan
- Salog - salog
- Danaw - danaw; Indones - danau
Toltolan
baguhon- ↑ Waray at Ethnologue (19th ed., 2016)
- ↑ Makabenta, Eduardo (2004). Pagpurulungan nga Binisaya (Waray) ha Leyte ug Samar (Binisaya-English English-Binisaya Dictionary) (2nd edition). Quezon City: Adbox Book Distributors and Eduardo A. Makabenta Sr. Foundation. p. 121.