Rendaku

An Rendaku sa inot, sarong awtomatiko asin mahuhulaan na proseso sa Hapon. Pigsasabi kan sarong teorya na an rendaku sarong orihinal na paagi tanganing mamidbidan an mga tambalan na kataga gikan sa pagsayod kan sarong kataga nin duwang ka honga pag nagkukumpara ini nin duwang kataga o naglilista nin mga bagay (kumpara ひとびと hitobito "mga tawo" - na igwang rendaku - kontra ひと、ひと hito hito "sarong tawo, ibang tawo" - dai nin rendaku). An mga katutubong tataramon na Hapon, dai maski nuarin, nagpupuon sa sarong tanog na nakakabagat o sibilante (b, d, g, z, asbp.) kaya an rendaku sarong aloponiko na detalye sana na dai nagkawsa nin anuman na daing pagkakasinabutan. Arog pa man kaidto, pagkatapos kan ika-4 na siglo, nagpoon na magsubli an Hapon nin mga kataga asin karakter gikan sa Tsina, na naging rason tanganing an dating regular na proseso kan rendaku, dai na mahulaan. Nin huli ta sa dakol na mga katagang Intsik an nagpupuon sa mga tanog na katanog, an paglalapat kan rendaku sa mga kataga na idto, nagkakawsa nin kalibugan (kumpara sa 試験 shiken "eksaminasyon" sa 事件 jiken "insidente"). Samakatuwid, an mga tambalan na kataga na binibilog nin mga purong Intsik na kataga, malamang na dai nagpapahiling nin rendaku mantang an mga tambalan na binibilog nin mga katutubong kataga kan Hapon nagpapahiling nin rendaku, na igwang dakol na mga pagbubukod. ^[1]

Mahihiling an Rendaku sa mga minasunod na mga kataga:

ひと + ひと → ひと-びと (人々) (iterasyon)

hito + hito → hitobito ("tawo" + "tawo" → "mga tawo")

いけ (gikan sa panhiro na 生ける (いける)) + はな → いけばな

ike + hana → ikebana ("mamantinir na buhay" + "burak" → "pag-aayos kan burak")

とき + とき → とき-どき (時々) (iterasyon, reduplikasyon)

toki + toki → tokidoki ("oras" + "oras" → "minsan, dihan")

て + かみ → て-がみ

te + kami → tegami ("kamot" + "papel" → "surat")

おり + かみ → おり-がみ

ori + kami → origami ("tiklop" + "papel" → "pagtitiklop nin papel")

はな + ひ → はな-び

hana + hi → hanabi ("burak" + "kalayo" → "kuwitis, paputok")

はな + ち → はな-ぢ

hana + chi → hanaji ("dungo" + "dugo" → "sunggo")

まき + すし → まき-ずし

maki + sushi → makizushi ("rolyo" + "sushi" → "pigpatos sa nori na sushi") (laganap an Rendaku sa mga kataga na nagtatapos sa sushi.)

やま + てら → やま-でら

yama + tera → Yama-dera ("bukid" + "templo")

こころ + つかい → こころ-づかい

kokoro + tsukai → kokorozukai ("puso" + "paggamit" → "pagsasaalang-alang" o "pagiging magirumdumon")

おぼろ + つき → おぼろ-づき

oboro + tsuki → oborozuki ("manipis na panginuron" + "bulan" → "malibog na bulan")

Sa pirang mga kaso, nag-iiba an rendaku depende sa sintaks. Halimbawa sana, an suffixo na tōri (〜通り, "dalab, minasunod"), gikan sa tōru (通る, "pasiring, paduman, masunod"), pigsasayod na -tōri (〜とおり) na nagsusunod sa perpektibong panhiro, arog sana kan omotta-tōri (思った通り, "arog kan naisip ko"), alagad pigsasayod nin -dōri (〜どおり, na may rendaku) kung ini minasunod sa pangngaran, arog kan sa yotei-dōri (予定通り, "nasa plano, susog sa pagkasunod sunod na gigibuhon") o, naiiba an semantiko – mas konkreto – Muromachi-dōri (室町通, "dalan nin Muromachi").

Nangyayari an Rendaku bako sana sa mga solong-gamot na elemento, kundi pati na man sa "multi-gamot" na mga elemento, an mga mismong binibilog kan mas sararadit na elemento. An mga moprono na ini pwedeng hali sa Tsina (hilingon an kango) o dawa an bakong hali sa Literaryang Intsik (hilingon an gairaigo) imbes na mahigpit na katutubo.

けん + -しゃ → けん-じゃ

ken + -sha → kenja ("wais" + "mas+" → "wais na tao; pilosopo")

Digdi, an kenja sarong kango.

ちゅう + こく → ちゅう-ごく

chū + koku → Chūgoku ("center" + "nasyon; kadagaan-" → "Tsina; Chūgoku")

Digdi, an Chūgoku saro man na kango.

ひら + か-な → ひら-が-な

hira + kana → hiragana ("payak" + "karakter", kumpara sa かた-か-な katakana, dai nagsasagibo nin rendaku)

きゃく + ふ-とん → きゃく-ぶ-とん

kyaku + futon → kyakubuton ("bisita" + "tamong" → "tamong para sa bisita")

Digdi, an futon sarong kango asin tambal kan fu + ton

ろ-てん + ふ-ろ → ろ-てん-ぶ-ろ

roten + furo → rotenburo ("sa luwas" + "[ka]rigos" → "sa luwas na karigos")

ゆめ-み + ここ-ち → ゆめ-み-ごこ-ち

yumemi + kokochi → yumemigokochi ("nangingiturugan" + "kamugtakan kan pag-iisip" → "kamugtakan nin pangiturugan")

おぼろ + つき-よ → おぼろ-づき-よ

oboro + tsukiyo → oborozukiyo ("manipis na ulap" + "bangging naliliwanagan kan bulan" → "malabong bangging naliliwanagan kan bulan")

Digdi, an tsukiyo sarong tambal na tataramon, binibilog nin tsuki ("bulan") asin yo ("banggi")

いろ + ちゃ-や → いろ-ぢゃ-や

iro + chaya → irojaya ("pagnanasa" + "tsaahan" → "brothel teahouse")

Digdi, an chaya sarong tambal na kataga, na binibilog nin cha ("tsaa") asin ya ("bakalan"); an cha sa paagi kan saiyang sadiri sa pangkagabsan dai nagsasagibo nin rendaku, alagad parating ginigibo sa chaya

ぼん + ちょう-ちん → ぼん-ぢょう-ちん

Bon + chōchin → Bonjōchin ("Bon" + "parok" → "Parol nin Bon")

Digdi, an chōchin sarong sinublian na Instik, binibilog ini nin chō ("portable") asin chin ("lampara")

おや + かい-しゃ → おや-がい-しゃ

oya + kaisha → oyagaisha ("magurang" + "kompanya" → "magurang na kompanya")

Digdi, an kaisha sarong kango, binibilog nin kai ("pagsasararo, pagtitipon") asin sha ("kompanya")

かぶしき + かいしゃ → かぶしきがいしゃ

kabushiki + kaisha → kabushikigaisha ("tipo nin stock " + "kompanya" → "magkakairibahan na kompanya")

あめ + カッパ → あま-ガッパ

ame + kappa → amagappa ("uran" + "pamandong sa uran" → "pamandong sa uran, kapa sa uran")

Digdi, an kappa sarong gairaigo, gikan sa kataga na Portuges capa ("balabal; kapa")

いろは + カルタ → いろは-ガルタ

iroha + karuta → irohagaruta

Digdi, an karuta saronggairaigo, gikan sa kataga na Portuges na carta ("kardita, kard")

みず + キセル → みず-ギセル

mizu + kiseru → mizugiseru ("tubig" + "tubo" → "kawit")

Digdi, an kiseru sarong gairaigo, gikan sa kataga nin Khmer khsiə ("tubo")

Mamalisyahan na sa pirang mga morpono na nagpopoon sa morae chi (ち) asin tsu (つ), nagpopoon an mga porma nin rendaku sa morae na ji asin zu, pigbabaybay na tiyak sa hiragana bilang ぢ asin づ, na kung sain ipinapaliwanag an paggamit kan kana na ini sa kaibahan sa pagkakaparehas na pagsayod じ asin ず (hilingon an yotsugana). Bako ining sarong masakit asin marikas na panuytuyan, arog pa man kaito, nin huli ta nakakarelaks sa pirang mas lumang mga tambalan o pangaran, urog na sa mga napakasama na haros dai na sinda mamidbidan bilang mga tambalan, alagad imbis, bilang mga solong kataga mismo.

Nagpapahiling an Rendaku bako sana sa mga tambalan na mga pangngaran, alagad iyo man sa mga pormal na may panmidbid, mga panhiro o porma nin panagusarn o nominal na porma kan mga panhiro.

め + ふ-く → め-ぶ-く

me + fu-ku → mebu-ku ("sibol" + "pumutok" → "mamurak")

おとこ + きら-い → おとこ-ぎら-い

otoko + kira-i → otokogira-i ("lalaking tawo" + "habo; dai gusto; suklam" → "pagkadai nin gusto sa lalaki; misandriya")

おんな + す-き → おんな-ず-き

onna + su-ki → onnazu-ki ("babayeng tawo" + "pagkagusto; pagkawili" → "pagkawili sa kababaihan; pagkasuno sa babaye")

お-き + さ-り → お-き-ざ-り

o-ki + sa-ri → o-ki-za-ri ("pagbugtak" + "paghali" → "pagdulag, pagwalat")

くる-い + さ-き → くる-い-ざ-き

kuru-i + sa-ki → kuru-i-za-ki ("pagkakagulo" + "namumurak" → "dai napapanahon na pamumurak")

うす- + きたな-い → うす-ぎたな-い

usu- + kitana-i → usugitana-i ("panluluya-; magian-" + "maati" → "maati")

くち + きたな-い → くち-ぎたな-い

kuchi + kitana-i → kuchigitana-i ("nguso" + "maati" → "mabatang nguraspak; marapak; bastos na nguso")

た-ち + とま-る → た-ち-どま-る

ta-chi + toma-ru → ta-chi-doma-ru ("nakatindog; nagpupuon; nagkakalayo" + "pumundo" → "pumundo")

An pasasaligsig sa pagtukoy sa linyada kan mga sitwasyon na apektado kan rendaku garo na mas limitado sa paghahanap nin mga pangyayari (nakabalangkas sa ibaba) na nagiging kawsa kan dai pagpapahiling nin phenomenon.

Pigsasabi kan Batas nin Lyman na dai pwedeng lagpas aa sarong tanog nakakabagat (sarong tanog nin katanog na nabilog sa paagi kan pagbara sa sulog kan duros sa laog kan morpono.^[3] Kumbaga, mayo nin rendaku na pwedeng mangyari kung an pangaduwang elemento naglalaog nin tanog na nakakabagat. Pigkokonsiderar ini na saro sa pinakapanginot na mga panuytuyan na namamahala sa rendaku.

yama + kado > Yamakado 山門（やまかど）, bakong *Yamagado やまがど ("bukid" + "tarangkahan" > pangaran kan lugar) (* nagsasaad nin dai eksistidong porma)

hitori + tabi > hitoritabi, bakong *hitoridabi ("sarong tawo" + "paglilibot-libot; pagbaklay" > "solong paglakwatsa")

yama + kaji > yamakaji, bakong *yamagaji ("bukid" + "kalayo" > "kalayong bukid")

tsuno + tokage > tsunotokage, bakong *tsunodokage ("sungay" + "butiki" > "vutiking may sungay")

Arog pa man kaidto, igwa pa man nin eksepsyon sa batas nin Lyman. Halimbawa sana, nawa + hashigo nagiging nawabashigo, bakong nawahashigo. Dawa na ipinangaran an batas na ini ki Benjamin Smith Lyman, na solosolong nagpahayag kaini kadtong 1894, ini talaga sarong pagdiskubre giraray. An linguwista kan panahon nin Edo na si Kamo no Mabuchi^[4][5] (1765) asin Motoori Norinaga^[6][7] (1767–1798) suway asin independiyenteng tinukdo an batas kadtong ika-18 siglo.

Parehas sa Batas nin Lyman, napag-araman na para sa pirang leksikal na aytem, dai nagpapahiling ​​an rendaku kung igwang tanog na nakakabagat harani sa morpomikong na kasagkudan, kabali an naiinot sa kasagkudan.

An pirang mga leksikal na aytem, igwang posibilidad na kontrahon an rendaku na boses anuman an iba pang mga kundisyon, mantang Igwang posibilidad an pira na akuon ini.

Nalalapat sana an Rendaku sa mga katutubong kataga kan Hapon, alagad bihira man ini mangyari sa mga kataga na Sino-Hapon (mga kataga na Hapon na gikan sa Intsik) lalong lalo na kung an elemento na nagsasagibo nin rendaku maurag na iniba ("vulgarized").

kabushiki + kaisha > kabushiki-gaisha ("stock" + "kompanya" > "korporasyon")

ao + shashin > aojashin ("bughaw" + "ladawan" > "blueprint")

Mas bihirang makahanap nin rendaku sa mga kataga na dayo, apwera kung an sublitaramon ganap na nasusupsup sa Hapon:

ama- + kappa カッパ > amagappa 雨-ガッパ ("uran" + "kapa" [sarong sinublian sa Portuges, capa] > "pamandong sa uran; kapang pang uran").

aisu アイス + kōhī コーヒー > aisukōhī アイスコーヒー, bakong *aisugōhī ("yelo" + "kape" > "pigyelohan na kape; malipot na kape")

Igwang posibilidad na dai mahiling an rendaku sa mga tambal na igwang importansya nin semantiko nin "X asin Y" (inaapod na dvandva o kopukatibong tambal):

yama + kawa > yamakawa "mga bukid asin mga salog"

Kumpara digdi sa yama + kawa > yamagawa "salog sa bukid".

Nababagatan man an Rendaku kan inaapod na "pagpirit nin pagsasanga (branching constraint)".^[8] Sa sarong tambal nin tuong pagsasanga, nababagat an proseso sa walang pangsasanga nin mga elemento:

mon + (shiro + chō) > monshirochō, bakong *monjirochō ("tagaytay nin pamilya" + {"puti" + "kulagbaw"} > "cabbage butterfly")

alagad

(o + shiro) + washi > ojirowashi ({"ikog" + "puti"} + "salimbagat" > "puting salimbagat na nakaikog")

Sa balyo kan pirang mga panuytuyan na binilog tanganing makatabang na ipaliwanag an pagheheras nin epekto kan rendaku, namamantinir pa nanggad an kadakol na ehemplo nin mga kataga kung sain nagpapahiling an rendaku sa mga paaging sa ngunyan dai mahuhulaan. An pirang mga pagkakataon na nakatakod sa sarong leksikal na katangian arog kan nasambit sa itaas alagad an iba pwedeng magsunod sa mga batas na dai pa madidiskubrehan. An Rendaku, namantinir na bahagyang dai mahuhulaan, kung dihan nagpapahiling nin problema dawa sa mga katutubong nagtataram ^{[nangangaipo nin toltolan]}, panginot sa mga pangaran nin Hapon, kung sain nangyayari o nabigong mangyari an rendaku ning parati na daing malinaw na rason. Sa kadakol na pagkakataon, an sarong magkaparehas na nakasurat na pangaran pupwedeng magkaigwa o mayo nin rendaku, depende sa tawo. Halimbawa, an 中田 pwedeng basahon sa kadakol na paagi, kabali an parehas na Nakata asin Nakada.

Sa pirang mga kaso, nangyayari man an pagboboses kan naiinot na katanog, arog sana kan sazanami (細波, ripple), na sasa-nami kaidto. Bihira sana ini asin bakong regular, arog pa man kaito.

• Pagbabago nin katanog
• Lenisyon
• Sandhi

• Endō, Kunimoto (1981). Hirendaku no Hōzoku no Shōchō to Sono Imi: Dakushion to Bion to no Kankei kara.  (Japanese citation: 遠藤邦基(1981)「非連濁の法則の消長とその意味―濁子音と鼻音との関係から―」(『国語国文』50-3))
• Irwin, Mark (April 2005). "Rendaku-based Lexical Hierarchies in Japanese: The Behaviour of Sino-Japanese Mononoms in Hybrid Noun Compounds". Journal of East Asian Linguistics 14 (2): 121–153. doi:10.1007/s10831-004-6306-9. ISSN 0925-8558. 
• Itō, Shingo (1928). Kinsei Kokugoshi. Ōsaka: Tachikawa Bunmeidō. 
• Kubozono, Haruo (2005). "Rendaku: Its Domain and Linguistic Conditions" (PDF). In Jeroen van de Weijer; Kensuke Nanjo; Tetsuo Nishihara. Voicing in Japanese. Studies in Generative Grammar. Berlin, New York: Mouton de Gruyter. pp. 5–24. doi:10.1515/9783110197686.1.5. ISBN 978-3-11-018600-0. Archived from the original (PDF) on 2004-09-12.  Unknown parameter |url-status= ignored (help)
• Martin, Samuel E. (1987). The Japanese Language Through Time. New Haven: Yale University Press. ISBN 0-300-03729-5. 
• Shibatani, Masayoshi (1990). The Languages of Japan. Cambridge; New York: Cambridge University Press. pp. 173–175. ISBN 0-521-36918-5. 
• Suzuki, Yutaka (2004). 'Rendaku' no Koshō ga Kakuritsu suru made: Rendaku Kenkyūshi.  Japanese citation: 鈴木豊(2004)「「連濁」の呼称が確立するまで―連濁研究前史―」(『国文学研究』142)
• Jeroen van de Weijer (2005). Kensuke Nanjo; Tetsuo Nishihara, eds. Voicing in Japanese. Berlin, New York: Mouton de Gruyter. ISBN 978-3-11-018600-0. 
• Vance, Timothy J. (1987). An Introduction to Japanese Phonology. Albany, N.Y.: State University of New York Press. ISBN 0-88706-361-6. 
• Yamaguchi, Yoshinori (1988). Kodaigo no Fukugō ni Kansuru: Kōsatsu, Rendaku o Megutte.  (Pagsambit sa Hapon: 山口佳紀(1988)「古代語の複合語に関する一考察―連濁をめぐって―」(『日本語学』7-5))

• Haruo Kubozono. "Rendaku: Its domain and linguistic conditions" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2004-09-12.  Unknown parameter |url-status= ignored (help). In Jeroen van de Weijer, K. Nanjo and T. Nishihara (eds.) (2005). Voicing in Japanese. Studies in Generative Grammar 84. Mouton de Gruyter, Berlin. 5-24.
• Suzuki Yutaka. "Exceptions to Lyman's Law" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2011-08-13.  Unknown parameter |url-status= ignored (help)
• Vance, Timothy J.; Irwin, Mark, eds. (2016). Sequential Voicing in Japanese: Papers from the NINJAL Rendaku Project. Studies in Language Companion Series. 176. John Benjamins. doi:10.1075/slcs.176. ISBN 978-90-272-5941-7.  Unknown parameter |s2cid= ignored (help)

• The Japanese Lexicon: A Rendaku Encyclopedia Archived 2016-08-25 at the Wayback Machine. – Nasyunal na Instituto para sa Tataramon na Hapon asin Linguwistika

  Sarong saringsing na artikulo ini sa Tataramon. Makakatabang ka sa Bikol Wikipedia sa pagparambong kaining pahina.