Lukot

An lukót^[1] (Ingles: stingless bee, stingless honey bee, o meliponines) iyo an apod sa magkapirang mga alimbubuyog (500 na species) na napipisan sa tribung Meliponini. Yaon sinda sa pamilyang Apidae asin mga haraning kapipinsanon kan mga inaapod sa Ingles na common honey bees, carpenter bees, orchid bees, asin bumblebees.

An mga ini igwang mga sugod alagad haralipot asin dai magamit sa pagtudok sa mga hinuhuna nindang mga disturbo sa kolonya ninda. Alagad, bako sanang mga lukot an mayong panugod ta an gabos na lalaking alimbubuyog asin dakul na mga babae kaini sa ibang mga pamilya arog kan sa 'Andrenidae' dai man makapanudok.^[2]^[3]

Sa Filipinas inaapod man ining kiwot asin sa Malaysia, kelulut.^[2]^[4]

Mga binabanwang lugar

An mga lukot makukua sa mga tropikal asin subtropikal na rona kan kinaban, arog kan Australya, Aprika, Sur-subangan na Asya, asin sa Amerikang tropikal. Kadakulan kan mga yaon sa Sentral asin sa Habagatan Amerika mga lukot alagad diit mansana kaini an talagang nagtataong tangguli na bagay atamanon sa komersyal na lebel. An mga ini warak man sa Aprika, kaiba an Madagascar asin inaataman man ta orog na an tangguli kan lukot (meliponine) medisinang gayo sa dakul na mga komunidad sa Aprika asin sa Habagatan Amerika. Igdi sa Filipinas, dakul naman mga iba-ibang klaseng lukot (Tag. kiwot) an inaataman bilang hanapbuhay.^[2]^[5]^[6]

Mga gawi-gawi

Palikbhasa tood sa mainit na temperatura (tropikal) an lukot aktibo asin makisi-kisi bilog na taon dawa totoo sa malipot-lipot na lugar sinda medyo naontok asin nakalma. Bakong arog kan ibang alimbubuyog, sinda dai nansusugod kundi nangangagat sana kun an sainda salag dinidisturbo. May ibang genus kaini totoo, arog kan sa Oxygtrigona igwang kinukupsit na liwoy na napaludog-ludog sa kublit kan tawo. Dawa ngani dai sinda makapanugod, palibhasa roborobo sinda, haros haklopan ninda an kagdisturbo asin magsuksok sa buhok, dungo o sa talinga kan inaatake ninda asin magkaramang nin katakot-takot sa kublit.^[7]

Polinisasyon asin produksyon

An lukot sinasabing medyo maluya sa produksyon nin tangguli kumpara sa pangkomersyal na alimbubuyog na Apis mellifera alagad ini mahusay sa pagpolinisar orog na kan darakulang mga nagbubungang kahoy arog kan pili, niyog, rambutan, lukban, macadamia, mangga, abukado, litsiyas, sitrus, asin iba pang naglalanyog na mga kahoy. Ini nakua man na marayrahay sa pagpolinisar kan watermelon, sili, kamatis, strawberry asin iba pa. Totoo, dai man ninda pinapalihis maghigop nin tagok (nektar) sa mga burak kan mga harababang mga tinanom. An tangguli kaini mas lasaw-lasaw asin mas madaling magraot sa lawig nin panahon. Saro pa, bakong arog kan pangkomersyal na ligwan o honeybee na naprodusir nin 50-75k tangguli sa sarong taon, an sarong salag nin lukot mga 1 kilo o suru-sobra sana sa taon an makukua. Sa mga lukot, saro sa mga may promesang maray na atamanon iyo an 'Trigona biroi'. An lukot garo sana haros kasadit kan langaw asin pwedeng magsukol sana nin 1.5 mm. an pakalaba.^[8]^[9]