Bulkan Mayon

An bulkan Mayon may langkaw na 2,462 metro (8,077 pye), 20 kilometro an saiyang diametro sa saiyang pamitisan, naglilikos nin 62.8 kilometro an saiyang sakop sa mga banwaan nin Camalig, Malilipot, asin Sto. Domingo (Li'bog kaidto). Inapod na sarong stratovolcano, ini saro sa 22 na aktibong bulkan sa Filipinas na sinasabing pinaka-aktibo huli ta may pinakadakul na bilang nin pagtuga.^[6]

Sigon sa mga bulkanologo, sarô ining stratovolcano o kompositong bulkan. Ang garo simetriko kaining kono nabilog sa paagi nin pagpatong-patong nin mga bolos nin lahar asin lava. Nin huli ta uminabot nang sobra 50ng beses na an mga pagtuga kaini sa naka-aging 400 taon, ikinokonsiderar na ining pinakáaktibong bulkan sa enterong nacion. Mahihiling ini sa sarong convergent plate boundary¹ sa tahaw kan Platong Eurasiano sagkod kan Plato nin Plipinas.

¹lugar kung saen minanumpungan an sarong kontinental na plato asin sarong oceanic plate. Digdi tinutulod paibaba kan mas magian na kontinental na plato an mas magabat na osyanikong plato; Sa pagkatunaw kan gapo nabibilog an magma.

An Bulkan Mayon may sobra sa singkwentang beses nagtuga na sa historya kaini ^[7]: ang enot kan taon 1616, an pinakáhuri taon 2018. Ang pinakámakusog na pagtuga kan bulkan Mayon iyo kan Febrero 1, 1814. Natambunan nin lava an banwaan na Cagsawa asin may 1,200 katao an nagadan. Ang kampanaryo kan simbahan kan banwaan an natada' nin huli ta rompag na an pinaká-simbahan kaini. Si Feodor Jagor mas pa an sinabing nagkagaradan na nag'abot daang 12,000.^[8]

 

An pinakahalawig na pag'uson kan Bulkan Mayon nangyari kan taon 1897, na nagpoon Hunyo 23 asta Hunyo 30. Ini nagresulta sa pagkagadan nin sobra 400 katawo huli sa nagbubulos na laboy asin tubig na nagbubuladbukad asin nag'oolantong mga mainit na kagagapoan. An pagputok nag'ayaw nin 17 oras asin rinatakan an pampang-dagat kan Sto. Domingo, asin mga baryo sa Sto. Nino, San Isidro, San Roque, San Antonio, Misericordia sa banwaan nin Sto. Domingo; banwaan nin Ligao; parte kan Bigaa, San Fernando; asin an Syudad nin Legazpi. An Salog Basud kan Li'bog (ngonyan nginaranan nang Sto. Domingo) asin Camalig binulosan man nin nagbubugawas na mainiton na laboy (lava). An kalangitan sa palibot pinatos nin maitom na abo asin naghitsurang sinarom an mga magkataraid na lugar. An pagtugang ini kan Bulkan Mayon iyo na daa an nagtaong ikaduwang grabeng ratak asin danyos sa probinsya nin Albay sunod sa pagtuga kan 1814..^[9][10]

 

Mayo man nadeklarang gadan ining 1984 na pagpotok pero 73,000 na katao an pinahubo' hale sa delikadong lugar sa palibot kan bulkan, susog sa mando kan mga personahe kan PHIVOLCS. Ining 1993 na pagtuga nagresulta sa pagkagaradan nin 75 katawo huli daa sa pyroclastic flows, kadaklan mga paraoma nagiistar sa palibot kan Bukid na habong magharale.

Ini ang ika-48 na pagtuga kan Bulkan Mayon kan Hulyo 13 na sinundan kan pagtopga kan Lava puon Hulyo 14, 2006. Dai mababa sa 74,069 na mga tawo o 13,870 na pamilya hale sa kwarentang banwaan sa tolong Syudad asin limang munisipyo na naibakwar sa laog kan walong-kilometro palibot kan Bulkan Mayon uyon sa Pampublikong Kaligtasan at Opisina ng Pamamahala ng Emergency Management Office.

Lokal na mga Sayantipiko sinabi na uyon sa gravitational pull kun tanu nagpotok ang Bulan kaya. Sinasabi na tolo sa 50 na pagbuag kan bulkan Mayon sa nakaaging apat na dekada uyon sa kabilogan nin bulan, kabale dyan ang duwang nakaagi pa sanang pagpotok kan 2000 asin 2001.

Pakatapos kan pagpotok kasabay ang pagdiklom kan palibot kan Septyembre 1 huli sa nag'alimbukad na abo kung kaya napundo ang mga saindang mga aktibidades sa mga iskwelahan asin an mga ini ginibong mga temporaryong istaran kan mga tawo. Ang PHILVOLCS binaba na an lebel sa alerto 3 hale sa alerto 4 kan Septyembre 11, alerto 2 kan Oktubre 3 asin alerto 1 kan Oktubre 25. Magayun na bareta na mayong nadiklarang gadan habang nagpopotok ang Bulkan pero kadimalasan may uminagi pang Bagyong Reming na may kasabay na makusog na Uran kan Nobyembre 30 kung kaya sobra sa 320 ang mga nagkagaradan asin 762 man an nagkawarara.

 

Sinasabing nagtuga na an bulkan Mayon nin sobra sa limang polong beses na: 1616, 1766, 1800, 1811(?), 1814, 1827, 1834, 1839, 1845, 1846, 1851, 1853, 1855, 1857, 1858, 1859, 1860, 1861, 1862, 1863, 1868, 1871-72, 1872, 1873, 1876, 1876, 1881-82, 1885, 1886-87, 1888, 1890, 1891-92, 1893, 1895, 1896, 1897, 1900, 1902(?), 1928, 1939, 1941, 1943, 1947, 1968, 1978, 1984, 1993, 1999-2000, 2001, 2002, 2003, 2003(?), 2004, 2006, 2009, 2013, 2014 asin 2018.^[11]

Opisyalmente, an PHILVOCS sinasabing 52 na an pagtuga kan Mayon, kaiba na diyan an pinakahuri na nagpoon kan Enero 13, 2018. ^[12]

 

An duwang makuring pagtuga kan bulkan, taon 1814 asin 1897, nagtulod sa duwang pararawit sa Bicol na magtokda nin rawitdawit sa pagromdom kan mga makagiram-giram na mga pangyayaring ini. Si Prayle Melendreras nasambit ni Abogado Reyes sa saiyang libro Bikol Maharlika na igwa daang taga-bicol na inapod ni Melendreras komo sarong "Homer nin Bicol" na nagtokda' nin rawitdawit manongod sa pagtuga kan Mayon kan 1814 alagad saiya nang ipigpalis sa Espanyol. Alagad si Reyes ipinalis balik sa Bikol an obra ni Melendreras. Kan an Mayon nagtuga kan taon 1897, si Mariano Perfecto man nagmukna nin halawig na rawit na may 300 na stanza, dapit sa pagtugang ini. Saiyang ipinalagda ini sa duwang tomo, titulado, Bareta dapit can Volcan Mayong sa Albay can junio de 1897 sa imprentahan kan Sagrada Familia kan taon mismong idto.^[13][14][15]

Maladawan nanggad an pagpintura ni Perfecto kan nagdudurulag harani sa nagbabalinghaw na bulkan, mala ta ini an iginuhit niya sa saiyang rawitdawit:

• Mabagsik man gayod, pa'nong pakarikas
• kadtong kadootan na barobalagat,
• may kabit na aki, may kilik, may kibat,
• sa piot na dalan nagdadarodasmag!

An bulkan iyo man an sentro kan istoryang soanoy kan mga gurang na iyo na daa ini an pigura ni Daragang Magayon kan ini ilinubong bunga kan nagadan ta natusok pana kan magralaban an duwang tribu, tribu ni Panganoron asin tribu ni Pagtuga na mayong ibang pig'iiwalan kundi an makua an pagkamoot kan daraga.^[16]

An Ma'yong natampok naman bilang parte kan desenyo sa kwartang Filipinas.

Taon	Denominasyon	Deskripsyon	Hitsura kan takal /Papel na kwarta
1903–1968	1⁄2 kabangang sentimo, sarong sentimo, limang sentimos, sampolong sentimos, beinte sentimos, salapi, asin piso	Mayon na nagsusurusilyab na sa alitoktok kaini may nagtatambook na buga nin aso[17]
1918	50 sentimo	Sarong babaying nakatindog kapot sarong maso sa tongod nin toto'pan asin sa likodan mahihiling an Bulkan Mayon. An gabat kaini 10 gramo.
1958–1967	1⁄2 piso	Bulkan Mayon asin tolong lalake nakalunad sa pamaba guyod nin damulag
2016–presente	100 na piso	Toninong na Mayon bilang kaguhitan niya sa baliktad kan kwartang papel

• Mayon Volcano World Landforms
• Global Volcanism Program Smithsonian Institution. Natural Museum of History.
• PHIVOLCS - Ofisyal na pahina kan Bulkan Mayon (PHIVOLCS)
• Mayon Volcano Archived 2009-07-14 at the Wayback Machine.
• National Disaster Coordinating Council Archived 2007-04-18 at the Wayback Machine. Mga presenteng panyayari manonongod sa Bulkan Mayon
• Mayon Volcano philippinecountry.com
• The Mayon Eruption of 1814 Philippine Daily Inquirer

  Sarong rambong an artikulong ini. Makakatabang ka sa Bikol Wikipedia sa pag-ataman kaining pahina.