Vikipediya:Nəzakət

Vikipediya kimi hər kəsin bir yerdə işlədiyi layihədə fikir ayrılıqları qaçınılmazdır. Bunları müzakirə edərkən bəzi istifadəçilər sadəcə səmimi olmağa çalışarkən həddindən artıq sərt görünə bilər. Digər istifadəçilər fikirləri mübahisəli olduqda həddindən artıq həssas görünə bilər. Müzakirə səhifələrində və redaktə izahlarında yazılmış sözlər şifahi söhbətin nüanslarını tam ifadə etmir, bu da bəzən redaktorun yazdığının səhv başa düşülməsinə səbəb olur. Hər-hansısa birşeydən nəzakətsiz formada bəhs etmək mövcud problemlə əlaqəsi olmayan şəxsi mübahisəyə çevrilə bilər. Bu çevrilmə səylərimizi boşa çıxaracaq və müsbət, məhsuldar mühiti pozacaq. Nəzakətli müzakirə yolu ilə fikir ayrılıqlarını həll edin; fərqli bir fikrə sahib ola bilərsiniz və bunu hər kəsin yaxşı hiss etməsinə səbəb olacaq şəkildə paylaşa bilərsiniz. Digər istifadəçilər haqqında müzakirə onların hərəkətləri haqqında nəzakətli müzakirə ilə məhdudlaşmalıdır.

İstifadəçilərdən əməkdaşlıq etmələri, şəxsi hücumlardan çəkinmələri, qaydalar çərçivəsində çalışmaları və suallara yaxşı niyyətlə cavab vermələri gözlənilir. Digər istifadəçilərə vacib bir layihə üzərində işlədiyiniz hörmətli həmkarlarınız kimi davranmağa çalışın. Konstruktiv töhfə verən yeni istifadəçilərə qarşı xüsusilə mehriban və səbirli olun, lakin konstruktiv olmayanları nəzakətlə etdiklərin çəkindirməyə çalışın.

Nəzakətsizlik adətən qızğın məzmun mübahisələrində yaranır.

• Özünüzü izah edin. Redaktə üçün kifayət qədər izahat verilməməsi qeyri-ciddi qəbul edilə bilər. Düzgün redaktə izahları yazın. Redaktə izahı kifayət qədər yer vermirsə və ya daha əsaslı müzakirəyə ehtiyac olarsa müzakirə səhifəsindən istifadə edin.
• İstifadəçi xəbərdarlıq şablonları ilə diqqətli olun. Hazırda mübahisədə etdiyiniz istifadəçilərə xəbərdarlıq şablonu verərkən diqqətli olun və yeni gələnlər üçün şablon mesajlardan istifadə edərkən ehtiyatlı olun (bax: Vikipediya:Yeni istifadəçilərə ilişməyin). Şablon əvəzinə və ya ona əlavə olaraq şəxsi mesajdan istifadə etməyi düşünün.
• Çox gərgin olmamağa çalışın. Nəyinsə üstünə düşmək aqressiya kimi görünə bilər, ona görə də amansız və ya amirənə görünməmək üçün çox diqqətli olun. Heç kim özünün "üstün" olduğuna inanan istifadəçi tərəfindən idarə olunmağı və zorakılığı sevmir.
• Əhvalınız pis olarkən redaktə etməkdən çəkinin. Vikipediyada daha da pisləşəcək.
• Real həyatda yoxlayın. Deyəcəyinizi (və ya indicə dediyinizi) qiymətləndirmək üçün iki addımla əlaqəni kəsin. Özünüzə tez-tez "Kimsə mənə bunu desəydi necə hiss edərdim?" sualını vermək kifayət deyil. bir çox insan ciddiyə almayacaq və almaq istəməyəcək. Daha yaxşı başa düşmək üçün özünüzdən soruşun: "Kimsə bunu sevdiyim və sadəcə olaraq "ciddi qəbul etməyən" birinə desəydi, mən necə hiss edərdim?" Əgər bunu qəbuledilməz hesab edirsinizsə, deməyin. Əgər artıq demisinizsə yazdığınızın üstündən xətt çəkin və üzr istəyin.
• Peşəkar olun. Onlayn mühitdə olmağımız və buna görə pul almamağımız bir-birimizlə pis davrana bilərik demək deyil. Qəzet nəşriyyatında birlikdə işləyən insanlar xəbər otağında yumruq atmamalıdırlar, çünki bir şeyin necə yazıldığı və ya çay növbəsinin kimdə olması ilə bağlı fikir ayrılıqları var. Əslində, dünyanın heç bir yerində yaxşı bir şey etmək üçün birlikdə işləyən insanların yumruq davalarına, qışqırmağa, saçlarını yolmağa və ya adlarını çəkməyə icazə verildiyi yer yoxdur; eyni prinsip burada da keçərlidir.
• Ad çəkməyin. Kimsə axmaq ola bilər, ancaq ona bunu söyləmək nə onun intellektini artıracaq, nə də onla ünsiyyət qabiliyyətinizi artıracaq.
• Heç kimi aşağılamayın. Nə qədər narazı olsanız da, insanlara "uşaq" deməyin və bu tip cümlələr yazmayın.
• Başqasının yazdığı şərhə lağ etməkdən çəkinin. Şərh sizə gülünc görünsə belə, digərləri çox güman ki elə görmür. Lağ etmək müzakirəyə töhfə vermir, sadəcə qarşı tərəfi incidir və düşmənçilik edir.
• Redaktə izahlarında diqqətli olun. Onlar nisbətən qısa şərhlərdir və buna görə də potensial olaraq yanlış görünməyə və ya həddən artıq sadələşdirməyə məruz qalır. Onlar "Yayımla" düyməsini basdıqdan sonra dəyişdirilə bilməz və xüsusən də gərgin vəziyyətlərdə tələsik yazılır. Qızğın müzakirə zamanı redaktənizi izah etməyi unutmayın; mübahisə etdiyiniz istifadəçilər haqqında şəxsi şərhlər yazmayın və vəziyyətə baxışınızı daha geniş izah etmək üçün müzakirə səhifəsindən istifadə edin.

Redaktələrinizi yadda saxlamazdan əvvəl redaktə izahını nəzərdən keçirin. Unutmayın ki geri dönüb onu dəyişdirə bilməzsiniz. Redaktə izahı üçün məsləhətlər:

• Digər istifadəçilərin sizin dəyişikliklərinizi düzgün qiymətləndirə bilməsi üçün nə etdiyinizi aydın yazın.
• Neytral dildən istifadə edin.
• Sakit qalın.
• Lağ etməyin.
• Digərləri haqqında şəxsi şeylər yazmayın.
• Aqressiv olmayın.

 

• VP:NƏZAKƏTSİZLİKVP:NƏZAKƏTSİZLİK

Nəzakətsizlik şəxsi hücumlar, kobudluq və hörmətsiz şərhlərdən ibarətdir. Xüsusilə aqressiv şəkildə ediləndə bu tez-tez istifadəçiləri burdan uzaqlaşdırır və məhsuldar olmayan stressçilər və münaqişələr vasitəsilə layihəni işini pozur. Heç kimin şikayət etmədiyi bir neçə kiçik nəzakətsizlik mütləq narahatlıq doğurmasa da, davam edən nəzakətsizlik nümunəsi qəbuledilməzdir. Təkrarlanan narahatlıq və ya kobud şəxsi hücumlar halında istifadəçi bloklana bilər. Hətta bir dəfə edilmiş nəzakətsizlik, məsələn başqa bir nəfərə yönəlmiş həddindən artıq ağır təhqir və ya söyüş və ya təhdid bloklanmağa səbəb ola bilər.

Ümumiyyətlə, nəzakətsizliklə rəftarda anlayışlı olun və intiqam almağa çalışmayın. Başqaları nəzakətsizlik edəndə siz də eyni şəkildə cavab verməyin. Nəzakətsizliyə məhəl qoymamağı və sadəcə məzmun haqqında irəliləməyi düşünün. Lazım gələrsə şərhin nəzakətsiz sayıla biləcəyini düşündüyünüzü yumşaq bir şəkildə bildirin və davam etmək və məzmuna diqqət yetirmək istədiyinizi açıq şəkildə bildirin. Nəzərə alın ki, istifadəçi özünün nəzakətsiz davrandığını başa düşməmiş/düşünməmiş ola bilər. Vikipediya müxtəlif fikirli insanlar tərəfindən redaktə edilir və standartlar fərqlidir. Yalnız həll edə bilməyəcəyiniz davam edən problemdə mübahisələrin həllinə (aşağıya baxın) müraciət edin.

Bu qayda digər istifadəçilərə qarşı istifadə etmək üçün silah deyil. İstifadəçinin həll olunmuş, kiçik bir hadisəyə görə sanksiyaya məruz qalmasını israr etmək, davranışını dəyişdikdən sonra əvvəlki hadisələri təkrar-təkrar gündəmə gətirmək və ya konstruktiv tənqidə hücum kimi yanaşmaq özlüyündə potensial pozuculuq əlamətidir və xəbərdarlıqlarla və hətta təkrarlanarsa blokla nəticələnə bilər.

İstifadəçilərdən digər Vikipediyaçılara şəxsi hücum etməmələri və onlara narahatlıq verməmələri gözlənilir. Bu hamıya eyni dərəcədə aiddir: keçmişdə axmaq və ya nəzakətsiz davranışlar sərgiləyən istifadəçiyə hücum etmək başqasına hücum etmək kimi qəbuledilməzdir. Vikipediya pozitiv onlayn icmanı təşviq edir: hər kəs səhv edir, lakin bu onları öyrənməyə və yollarını dəyişməyə təşviq edir. Şəxsi hücum və narahatlıq buna ziddir, ensiklopediya yaratmaq işinə ziyan vurur və blokla nəticələnə bilər.

Nəyin nəzakətsiz olub-olmadığına dair sərt və sürətli mühakimə yürütmək bəzən çətindir. İstifadəçilər aşağıdakı amilləri nəzərə almalıdırlar: (i) dilin/davranışın intensivliyi və konteksti, (ii) davranışın bir dəfə baş verməsi, yaxud təsadüfi və ya müntəzəm olması, (iii) davranışın dayandırılması üçün müraciətin artıq edilib-edilməməsi və bu müraciətin son olub-olmaması, (iv) davranışın təhrik edilib-edilməməsi və (v) eyni zamanda başqalarının davranışına nə dərəcədə rəftar edilməli olduğu.

Aşağıdakı davranışlar nəzakətsiz mühit yarada bilər:

1. Birbaşa kobudluq
   1. kobudluq, təhqir, ad çəkmə, ağır söyüş və ya nalayiq sözlər
   2. irqi, etnik, cinsi, əlilliklə əlaqəli, dini təhqirlər və sosial siniflər və ya millətlər kimi qruplara ünvanlanan alçaldıcı sözlər daxil olmaqla şəxsi hücumlar
   3. yanlış davranışda düşünülməmiş ittihamlar
   4. digər istifadəçini aşağılamaq, o cümlədən mühakimə xarakterli redaktə izahlarından və ya müzakirə səhifəsi yazılarından istifadə etmək (məsələn, "bu indiyə qədər gördüyüm ən axmaq şeydir")
2. Digər nəzakətsiz davranışlar
    

   • VP:SATAŞMAQVP:SATAŞMAQ
   1. istehza və ya sataşma: başqalarını qəsdən nəzakət qaydalarını pozmağa məcbur etmək, hətta özləri pozmasa belə. Sataşma hallarında bütün istifadəçilər öz hərəkətlərinə görə məsuliyyət daşıyır. Sataşılan istifadəçi cavab olaraq hücum etdikdə məsuliyyətdən azad edilmir. Sataşan istifadəçi də bu halda məsuliyyətdən azad edilmir.
   2. narahatçılıq, zorakılıq, şəxsi və ya hüquqi təhdidlər, şəxsi məlumatların yerləşdirilməsi, təkrarlanan e-poçt və ya müzakirə səhifəsi mesajları
   3. cinsi zorakılıq
   4. yalan danışmaq
   5. demədiyi bir şeyə dedi təəssüratı yaratmaq üçün kontekstdən kənar başqa bir istifadəçidən sitat gətirmək

Bundan əlavə, digər qaydaları tətbiq edərkən diqqətsizlik etmək münaqişə və stressə səbəb ola bilər. Məsələn istifadəçinin yaxşı niyyətli redaktələrini vandalizm adlandırmaq onun haqsız hücuma məruz qalmasına səbəb ola bilər. Ən yaxşı qərarınızdan istifadə edin və səhv etdiyiniz üzə çıxarsa üzr istəməyə hazır olun.

"Xoşniyyətli olduğunuzu göstərin" təlimatında deyilir ki, əksini təsdiq edən güclü dəlillər olmadıqda, istifadəçilər digər istifadəçilərin layihəyə zərər vurmaq üçün yox, töhfə vermək üçün çalışdıqlarını düşünməlidirlər.

Təlimat qəsdən qayda pozuntusuna dair aşkar sübutlar olduqda istifadəçilərin hələ də eyni cür düşünməsini tələb etmir. Həmçinin sübutların göstərdiyindən daha çox qayda pozuntusu olduğunu düşünməyin, onların eyni dərəcədə olan ağılkəsən şərhlərini nəzərə alaraq ən ağlabatan olanını seçin.

1. Hər şeydən əvvəl bir-birinizi səhv başa düşüb-düşmədiyinizi dəqiqləşdirin. Aydınlaşdırın və aydınlaşdırma tələb edin.
2. Dediyiniz və ya səhv etdiyiniz bir şeyin müdafiə xarakterli, əsəbləşmiş və ya bezmiş reaksiyaya səbəb olması ehtimalını nəzərdən keçirin. Daha yaxşı edə biləcəyiniz / etməli olduğunuz hər şey üçün üzr istəməyə hazır olun. Əgər əksəriyyət sizdən narazıdırsa, problem sizdə ola bilər.
3. İncisəniz belə cavabınızda mümkün qədər sakit və məntiqli olun. Açıq-aydın sübut olana qədər bunun nəzərdə tutulmadığını fərz edin.
4. Nəyi nəzakətsiz hiss etdiyinizi aydın, lakin mehribanlıqla izah edin. Bəzən bu digər istifadəçiyə onun redaktəsinin sizə necə təsir etdiyini bildirməsinə kömək edir. Digər istifadəçilər sizin düşüncələrinizi oxuya bilməz.
5. Nəzakətsiz şərhin üstündən xətt çəkməyi və ya onu sakit və neytral şəkildə yenidən yazmalarını xahiş edin.
6. Nə qədər təhrik olunmağınızdan asılı olmayaraq cavab vermək istəyinizə qarşı çıxın. Bu işləri daha da pisləşdirir. Sataşıla biləcək istifadəçi olmağa çalışın.
7. Bunların heç biri işə yaramırsa və digər şəxs layihəyə ziyan vurmursa və ya digər redaktorlara qarşı nəzakətsiz və ya kobud davranmırsa, ya müzakirədən uzaqlaşın, ya da üçüncü tərəfdən mübahisənin həllini xahiş edin.
8. Daha böyük pozuntuların qarşısının alınmalı olduğu "fövqəladə" hallarda inzibatçılara müraciət edin. Siz də pozuntulara yol vermisinizsə bunun orda qeyd ediləcəyini nəzərə alın.

Təhdidlər Zorakılıq və ya intihar təhdidləri dərhal bildirilməlidir. Nifrət dolu sözlər, hüquqi təhdidlər və digər təcili hadisələr dərhal inzibatçılara bildirilməlidir.

Davam edən nəzakətsizlik vəziyyətində əvvəlcə bir şey etmək lazım olub-olmadığına qərar verin. Kiçik bir insidentlə bağlı kiminləsə üzləşmək, xüsusən də onun nə demək istədiyini səhv şərh etdiyiniz ortaya çıxarsa hadisənin özündən daha çox stress və drama yarada bilər. Öz davranışınızı nəzərə alın və əgər nəzakətsiz olduğunuzu görsəniz əvəzində ondan üzr istəyin.

Müvafiq səhifənin müzakirə səhifəsi kifayət deyilsə, mübahisələrin həlli üçün istifadə edə biləcəyiniz yerlər artan ciddilik sırasına görə:

1. İstifadəçi müzakirəsi səhifəsi: Əgər hansısa tədbir lazımdırsa əvvəlcə həmin istifadəçinin müzakirə səhifəsində bunu müzakirə etməyi düşünün. Vəziyyəti gərginləşdirməmək üçün diqqətli olun və etirazınızı nəzakətlə bildirin. Siz həmçinin xüsusi nəzakətsiz cümlənin keçidini əlavə etmək istəyə bilərsiniz. İstifadəçi ilə aktiv mübahisəniz varsa ilk növbədə zeytun budağı verməyi düşünün.
2. İnzibatçının müzakirə səhifəsi: Müzakirələr problemi həll etmirsə inzibatçıların birindən istifadəçinin davranışını qiymətləndirməyi xahiş edə bilərsiniz, xüsusən bu davranış Vikipediyaya əsassız ziyan vurursa, qaydalara ziddirsə və sizə və ya başqalarına çox təsir edirsə. Ancaq unutmayın ki sizin davranışınız da yoxlanılacaq.
3. İnzibatçılara müraciət səhifəsi Yuxarıdakı səhifələrdə problem həll olunmadısa birbaşa bütün inzibatçılara müraciət edin.

Nəzakətsiz şərh sizə aiddirsə bu seçimlərdən hər hansı biri təsirin azaldılmasına kömək edəcək:

• Şərhinizə görə kimsə bilmədən inciyirsə nə demək istədiyinizi sakitcə izah edin.
• Yazdığınızı geri götürdüyünüzü göstərmək üçün üstündən xətt çəkin (HTML s teqlərindən istifadə edərək).
• Sakitcə silin və ya yenidən yazın. Adətən kimsə buna etiraz etməmişdən əvvəl bu barədə daha yaxşı düşünsəniz yaxşı olar. Əgər kimsə artıq cavab veribsə dəyişdirilmiş mətndən sonra tez şərhdə dəyişikliyi qeyd etməlisiniz: məsələn "Şərh müəllif tərəfindən silindi".
• Sadəcə üzr istəyin. Bu seçim heç vaxt zərər vermir. Sözlərinizin mahiyyətinin doğru olduğunu və ya nə demək istədiyinizin səhv başa düşüldüyünü hiss etsəniz belə yenə də üzr istəyə bilərsiniz.

Başqa istifadəçi tərəfindən kobudluq və ya nəzakətsizlik olarsa həmin sözləri istifadəçi ilə müzakirə etmək və həmin mətni dəyişdirməsi üçün müraciət etmək məqsədəuyğun ola bilər. Bununla belə, vəziyyəti daha da qızışdırmamaq üçün diqqət lazımdır. Digər redaktorun şərhini redaktə etmək və ya silmək adətən uyğun deyil. Açıq-aşkar trol və ya vandalizm buna istisnadır. Başqa bir istifadəçi haqqında olan təhqiredici şərhlər hər bir istifadəçi tərəfindən silinə bilər.

Xüsusi hal digər istifadəçi haqqında özünün açıqlamadığı və yəqin ki, bilinməsini istəmədikləri, məsələn, adı, telefon nömrəsi və ya ünvanı kimi şəxsiyyəti müəyyən edən məlumatları aşkar etməkdir. Bunlar dərhal geri qaytarılmalı, sonra məlumatı redaktə tarixçəsindən silmək üçün inzibatçı/nəzarətçi ilə əlaqə saxlanmalıdır. Bu məlumatın doğru olub-olmamasından asılı olmayaraq tətbiq edilir.

Məqalənin müzakirə səhifələri ümumilikdə peşəkar iş yeri hesab edilməlidir. Müzakirə səhifələri məqaləni necə təkmilləşdirmək barədə danışmaq və məqaləni müzakirə etmək üçündür. Amma redaktorun müzakirə səhifəsi daha çox onların mətbəxinə bənzəyir; bu daha qeyri-rəsmidir və orada nə baş verdiyi onlara bağlıdır. Təbii ki, əsl mətbəxdə olduğu kimi burda da kimisə bıçaqlamaq uyğun deyil. Şəxsi hücumlar heç bir yerdə qəbuledilməzdir, lakin istifadəçilərin öz müzakirə səhifələrinin məqalə müzakirə səhifələrindən daha qeyri-rəsmi atmosferə malik olması gözlənilir.

 

• VP:ÜZRVP:ÜZR

Mübahisələr və hətta anlaşılmazlıqlar bir tərəfin digəri tərəfindən yaralandığını hiss etdiyi vəziyyətlərə səbəb ola bilər. Üzr istəməkdə utanılacaq heç bir şey yoxdur. Hamımız səhv edirik, hamımız qəribə incidici şeylər deyirik, hamımızın pis günləri və pis anları olur. Kimdənsə üzr istəməli olduğunuzu hiss edirsinizsə, üzr istəyin. Üzr istəmək sizə zərər vermir.

Ancaq unutmayın ki siz heç kimdən üzr istəməyi tələb edə bilməzsiniz. Bu sadəcə onları daha da əsəbləşdirəcək və bunun baş vermə ehtimalını azaldacaq. Qarşı tərəf üzr istəsə belə bu tamamilə qeyri-səmimi olacaq. Üzr istəməkdə ilk addımı atmaqla heç vaxt qürur duymayın. Bu cür "qürur" destruktivdir. Üzr istəmək hər şeyi yenidən başlatmağa imkan verir və mübahisə tərəfləri sakitləşdirə bilər.

Nəzakətsizlik ciddi pozulmalara səbəb olduqda blok tətbiq oluna bilər. Bununla belə, bu siyasət silah kimi istifadə olunmaq üçün nəzərdə tutulmayıb və blok əksər hallarda ilk seçim olmamalıdır.

1. Bütün əlaqəli hadisələri nəzərə aldığınızdan əmin olun. Hər hansı bir vəziyyətin arxa planı ilə tanış olmadan qəfil mühakimə yürütməkdən çəkinin.
2. Hərəkət etməzdən əvvəl bütün digər yanaşma yollarının mümkün üstünlükləri barədə yaxşı düşünün. Nəzakətsizliyə görə sanksiyalar yalnız digər üsullar işə yaramadıqda tətbiq olunmalıdır. Tətbiq olunarkən yaxşı düşünülməmiş bloklar bəzən mübahisələri pisləşdirə və pozulmaları artıra bilər. Unutmayın ki, sanksiyalar ən çox digər başlıqlar (pozuculuq, şəxsi hücum, qərəzli redaktə və ya narahatlıq vermək) altında tətbiq oluna bilər.
3. Blok aşkar və mübahisəsiz səbəblərə görə tətbiq olunmalıdır. Nəzakətsiz davranan birinə qarşı inzibatçı tərəfindən tədbir görülməsinin mübahisəli ola biləcəyi hesab edildiyi hallarda VP:İM səhifəsində müzakirənin açılması tövsiyə olunur. Uzun və ya mübahisəli bloklardan əldə edilən fayda blokun digər inzibatçılar tərəfindən nəzərdən keçirilməsi və blokun açılması müraciətlərinin səbəb olduğu pozulma potensialına qarşı ölçülməlidir.
4. Əksər hallarda, kobudluğa görə bloklanmadan əvvəl istifadəçilərə açıq xəbərdarlıq və təhqiredici şərhləri geri götürmək, yenidən yazmaq və ya izah etmək üçün kifayət qədər vaxt verilməlidir. Hətta təcrübəli istifadəçilər əvvəlcədən xəbərdarlıq etmədən bloklanmamalıdır. İstisnalar ciddi pozuntulara və ya təhdidlərə yol vermiş və ya dəfələrlə xəbərdarlıq edilmiş və ya bloklanmış istifadəçilər ola bilər.

Dərhal bloklama açıq-aydın nəzakətsizlik, şəxsi hücumlar, narahatlıq və ya şəxsi məlumatların açıqlanması kimi situasiyalarda tətbiq olunmalıdır. Digər bloklarda olduğu kimi, bu bloklar da cəzalandırıcı yox profilaktik olmalıdır.

• Vikipediya:Etiket
• Vikipediya:Təhqir, təhdid və aqressiyaya yol verilməməlidir