Mühakkimə

İmanın şərtləri

Tövhid • Mələklər
Kitablar • Peyğəmbərlər
Məad • Axirət
Qəza ve Taleh

İslamın beş şərti

Kəlmeyi-şəhadət • Namaz
Oruc • Həcc
Zəkat

Etiqad məzhəbləri

Əşərilər • Matüridilər • Qədərilər (Mötəzililər) • Cəbrilər • Mürcilər • Cəhmiyyə • Müşəbbihilər • Sələfilər

Fiqh məzhəbləri

Sünnilər:
Hənəfilər • Malikilər • Şafiilər • Hənbəlilər
Yox olmuş məzhəblər:
Zahirilər • Auzailər • Leysilər • Səvrilər • Cəririlər

Şiələr:
İmamilər (Cəfərilər (Əxbarilər • Üsulilər • Şeyxilər) • Ələvilər • Ənsarilər • Qızılbaşlar) • Zeydilər •
İsmaililər (Qərmətilər • Xaşxaşilər • Fəthilər • Xəttabilər) • Vaqifiyyə • Rafizilər (Batinilər) • Qeysanilər • Xürrəmilər • Baziğiyyə • Qurabiyyə
Xaricilər:
Mühakkimə • Əcrədilər (Meymunilər • Səələbilər) • Əzraqilər • Bəyhəsilər • İbadilər • Nəcdatilər • Süfrilər

Həmçinin bax

Sufilər • Yəsəvilik • Nəqşibəndilik • Sührəvərdilik • Xəlvətilik • Səfəvilik • Bayramilik • Bəktaşilik • Cəlvətilik • Cərrahilik • Çiştiyyə • Ehqaqiyə • Gülşənilik • Hürufilik • Kübravilik • Məlamətilik • Mövləvilik • Nemətullahiyyə • Nöqtəvilik • Qələndərilik • Qadiriyyə • Rahmaniyyə • Rifailik • Rövşənilər • Sənusilər • Şaziliyyə • Zahidiyyə • Nüseyrilər • Druzlar • İslam fəlsəfəsi

Mühakkimə — erkən xarici hərəkatlarından biridir. Onlar bu adı ona görə alıblar ki, əvvəllər tərəfdarları olduqları Əli ibn Əbu Taliblə Müaviyə ibn Əbu Süfyan arasındakı arbitrajı rədd edib: "Qərar (hükm) ancaq Allaha məxsusdur!" şüarını irəli sürüblər. Bəzi sünni bidətşünasları mühakkimiləri mürtəd və kafir hesab edirlər. İbn Tahir əl-Bağdadi yazırdı ki, mühakkimə dini (din) təkcə Osman ibn Əffan, Müaviyənin deyil, Əli, onların tərəfdarları, hakimlər və bütün günahkar müsəlmanların kafirlər kimi tanınmasıdır.

İlkin mühakkimələr xəlifə Əli ibn Əbu Talibə qarşı çıxan və Kufə (indiki İraq) yaxınlığındakı Harura (xaricilərin hər iki ləqəbindən — Harurilər) şəhərində toplaşanlardır. Mühakkəmin başçıları: Abdullah ibn əl-Qəvva, Əttar ibn əl-Əvar, Abdullah ibn Vəhb ər-Rasibi, Urva ibn Xudeyr, Yezid ibn Asim əl-Muxaribi və Harkus ibn Zübeyr əl-Bəccali. Onlar Nəhrəvanda Əliyə qarşı vuruşan və məğlub olan 12.000 nəfərlik ordunun başında idilər^[1].

Muhakkimələr və İbadilər

İbadilər öz mənşəyini Muhakkimələrə bağlayan yeganə qrupdur ki, bu günə qədər gəlib çatmışdır. Aparıcı İbadi alimlərinin fikrincə, mühakkimələrə qarşı irəli sürülən bütün iddialar, məsələn: Əli ibn Əbu Talib də daxil olmaqla müsəlman əleyhdarlarını küfrdə ittiham etmələri, həmçinin onun və Abdullah ibn Həbbabın qətlində iştirakları əsassızdır. Bu cinayətlərin müəllifləri Misar əl-Fidaki və Əbdürrəhman ibn Mülcəm mühakkimələrlə və Nəhrəvanlılarla əlaqəli deyildilər. Misar əl-Fidaki öz dəstəsi ilə mühakkimələrə qoşulmağa cəhd edir, lakin onun nə etdiyi məlum olanda mühakkimələrin lideri Abdullah ibn Vəhb ər-Rasibi tərəfindən qovulur. Əbdürrəhman ibn Mülcəm isə heç vaxt mühakkimə olmamışdır. İbadilər iddia edirlər ki, mühakkimələr qarşıdurma zamanı Əli ibn Əbu Talibin Zübeyr ibn Əvvam və Təlhə ibn Ubeydullahla rəftar etdiyi kimi müxalifləri ilə eyni cür davranırdılar. Xaricilərin radikal məzhəbləri işində öz müxalifləri arasında küfrdə ittihamlar və s. kimi oxşar fikirlərin meydana çıxması onların formalaşmasının sonrakı mərhələsi ilə bağlıdır və mühakkimələrin özlərinin mövqeyi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur^[2]^[3]^[4].

İstinadlar

↑ МУХАММАД ИБН 'АБД АЛ КАРИМ АШ-ШАХРАСТАНИ. КНИГА О РЕЛИГИЯХ И СЕКТАХ. ХАРИДЖИТЫ (ХАРИДЖИТЫ, МУРДЖИИТЫ, ВА'ИДИТЫ). 2015-09-14. 2015-09-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-19.
↑ "Al-IBADHIYA CHAPTER I səh.18–46 THE FOUNDATION OF THE IBADHIAH, AND THE IBADHI VIEWS ON THE KHARIJITE, Ennami Amr Khalifa". 2016-03-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-19.
↑ [1] Historical Memory and Imagined Communities: Modern Ibāḍī Writingson Khārijism* Valerie J. Hoffman səh. 194–197
↑ "Архивированная копия" (PDF). 2014-12-22 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-07-07. Al-Khawarij wal-Haqiqa Al-Gha’eba (Kharijites and the Absent Truth), Sheikh Nasser Suleiman Al-Sabi’ei

[1] МУХАММАД ИБН 'АБД АЛ КАРИМ АШ-ШАХРАСТАНИ. КНИГА О РЕЛИГИЯХ И СЕКТАХ. ХАРИДЖИТЫ (ХАРИДЖИТЫ, МУРДЖИИТЫ, ВА'ИДИТЫ). 2015-09-14. 2015-09-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-19.

[2] "Al-IBADHIYA CHAPTER I səh.18–46 THE FOUNDATION OF THE IBADHIAH, AND THE IBADHI VIEWS ON THE KHARIJITE, Ennami Amr Khalifa". 2016-03-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-19.

[3] [1] Historical Memory and Imagined Communities: Modern Ibāḍī Writingson Khārijism* Valerie J. Hoffman səh. 194–197

[4] "Архивированная копия" (PDF). 2014-12-22 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-07-07. Al-Khawarij wal-Haqiqa Al-Gha’eba (Kharijites and the Absent Truth), Sheikh Nasser Suleiman Al-Sabi’ei

[1]

[2]

[3]

[4]