Bencamin Franklin
Bu məqalədəki məlumatların yoxlanıla bilməsi üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bencamin Franklin (ing. Benjamin Franklin 17 yanvar 1706[1][2][…], Boston[3][4] – 17 aprel 1790[1][2][…], Filadelfiya, Pensilvaniya[3][4]) — ABŞ-nin banilərindən biri, yüksək intellektə sahib olmaqla yazıçı, satirist, siyasi nəzəriyyəçi, siyasətçi, poçtmeyster, alim, ixtiraçı, dövlət xadimi, diplomat və filosof, bir çox peşə, bilik və ölçüyəgəlməz müdrik adam idi. Zamanının öndə gələn intellektuallarından sayılan Franklin, Amerika Birləşmiş Ştatlarının qurucularından biri, Birləşmiş Ştatların müstəqillik bəyannaməsinin müəllifi və imzaçısıdır. Millətin qurucu atalarından biri sayılır. 1783-cü ildə İnqilab Müharibəsinə son qoyan Paris müqaviləsi ilə danışıqlar apardı. Bundan əlavə, "18-ci əsrin ilk vətəndaşı" fəxri adını aldı. Elmdə elektrik və optika sahəsindəki tədqiqatları ilə tanınır. Bir alim kimi o, elektriklə bağlı araşdırmalarına və hələ də Gulf Stream kimi tanınan cərəyanın qrafikini tərtib etdiyinə və adlandırdığına görə Amerika Maarifçiliyi və fizika tarixinin əsas siması idi. Bencamin Franklin ABŞ-nin baniləri arasında yeganə şəxsdir ki, Amerika Birləşmiş Ştatlarının yaranmasında əsas rol oynayan hər üç sənədə imza atmışdır. Bunlar ABŞ İstiqlal Bəyannaməsi, ABŞ Konstitusiyası və 13 Britaniya koloniyasının müstəqillik uğrunda apardığı müharibəni bitirən 1783-cü il Versal sülh müqaviləsidir.
| Bencamin Franklin | |
|---|---|
| ing. Benjamin Franklin | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 17 yanvar 1706[1][2][…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 17 aprel 1790[1][2][…] (84 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | plevrit |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, diplomat, yazıçı |
| Dini | deizm |
| Elmi fəaliyyəti | |
| Elm sahəsi | fizika |
|
|
|
 |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
1928-ci ildən Franklinin portreti ABŞ-nin 100 dollarlıq pul əsginaslarının üzərində təsvir olunur.
Həyatı
redaktəSabun və şam emalçısı olan Cozayya Franklin və Abia Folgerin 17 övladının 10-cu oğlu olaraq dünyaya gəlib. 10 yaşında məktəbi tərk etdi. 12 yaşında mətbəə işlədən və liberal qəzet nəşr edən böyük qardaşı Ceymsin şagirdi oldu. Poliqrafiya peşəsini öyrənib, ədəbi təhsilə başlayıb. Onun ilk yazıları burada, The New-England Courant-da dərc edilmişdir. 1730-cu ildə Filadelfiyada mətbəə və qəzet qurdu. O, "Kasıb Riçardın Almanaxı"nı nəşr etməyə başladı. 1732–1757-ci illər arasında rəhbərlik etdiyi Almanaxda Riçard Soundersin imzası ilə məqalələr yazdı. Bir çoxları bilməsə də məhz Bencamin Franklin tərəfindən dünyada ilk dəfə olaraq öz üzvləri üçün pulsuz kitabxana və elm mərkəzinə malik olan siyasət, fəlsəfə, elm və biznes əlaqələri kimi mövzuların müzakirə edildiyi Junto adlı klub yaradılmışdır. Həmin dövr üçün bu, görünməmiş addım idi.
Fəaliyyəti
redaktəDövlət qulluğunda olduğu zaman ərzində 1723-cü ildə Amerika Fəlsəfə cəmiyyətinin və Filadelfiya Akademiyasının da yaradıcısı bu dahi şəxsiyyət olmuşdur. Franklin bütün koloniya nümayəndələrinin iştirakı ilə konqressin çağırılmasının ilk təşəbbüskarlarından olmuşdur. 1717–1725-ci illərdə Franklin Şimali Amerika koloniyalarının Londonda təmsilçisi olmuşdur. Azadlıq Müharibəsi başlayan kimi o öz vətəninə qayıtmışdır. Tezliklə Parisə yenidən nümayəndə kimi göndərilmişdir. Onun xüsusi diplomatik bacarığının nəticəsində fransız-amerikan danışıqları uğurla başa çatır. 1723-cü ildə Versal danışıqlarında Böyük Britaniyanın Amerikanı suveren və müstəqil olduğunu rəsmən tanıması da Franklinin əməyinin nəticəsidir. Məhz o, müharibənin uğurlu sonluğunun və bugünkü qüdrətli Amerika dövlətinin təməlini qoyan və dövlətin xarici düşmənlərini neytrallaşdıran şəxsiyyət idi. 1785-ci ildə vətəninə qayıdanda qanunverici yığıncağın prezidenti seçilir. Onun digər bir xidməti də ABŞ Konstitusiyasının hazırlanması zamanı yaxından bu işdə kömək etməsi olmuşdur.
Onun dahiliyi həm də onda idi ki, o yalnız dövlət qulluqçusu və qurucusu kimi deyil, həm də alim kimi o dövrün ən məşhur simalarından idi. Belə ki, müasir dövrdə ən çox müzakirə edilən insan hüquqları ilə bağlı elmi yanaşmanın banilərindən biri də Bencamin Franklin olmuşdur. Franklin, yaşamaq hüququ, azadlıq hüququ və mülkiyyət hüququnu insanın təbii ayrılmaz hüquqlarından sayırdı. Onun elmi pamfletləri və məqalələri əsasında günlərimizdə ən inkişaf etmiş dövlətlər insan hüquqları sahəsində öz daxili strategiyalarını müəyyən edirlər.
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ 1 2 3 4 Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi. 1994.
- ↑ 1 2 3 4 Франклин Бенджамин // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ 1 2 3 4 www.accademiadellescienze.it (it.).