Zarmanduxt

Zarmanduxt
Doğum tarixi	IV əsr
Vəfat tarixi	bilinmir
Fəaliyyəti	siyasətçi, suveren[d]

Zarmanduxt (IV əsr – bilinmir) — 370–374-cü illərdə hakimiyyətdə olmuş arşakuni sülaləsindən olan Ermənistan Kralı Papın həyat yoldaşı. O, 378-ci ildən 386–387-ci illərə qədər hökmdarlıq edən oğulları, həmkarlar III Arşak və II Voloqas (Vaqarşak) zəiflədikdə Ermənistanın regenti idi.

Onun mənşəyi haqqında çox az şey məlumdur, çünki bu dövrə aid tarixi mənbələr onun Pap ilə evlənmədən əvvəlki həyatı haqqında heç bir məlumat vermir. Zarmanduxtun Ermənistan Kralı ilə evlənməsi üçün o, müəyyən sosial statusa malik zadəgan qadın olmalı və ola bilsin ki, hansısa aristokratik və siyasi nüfuza malik olan bir ailədən gəlmişdi. Ehtimal var ki, Zarmanduxt naxararın qızı olub və onun atası II Arşakın (350–368-ci illər) padşahlığı dövründə Papla nişanlamış ola bilərdi.

Zarmanduxt və Pap sonuncunun hakimiyyəti dövründə naməlum bir tarixdə evləndilər. O, Papdan III Arşak və Voloqas adlı iki oğul doğdu. Onun Pap ilə münasibətləri haqqında çox az şey məlumdur. 374-cü ildə Papın öldürülməsindən sonra Roma İmperatoru Valent Papın qardaşı oğlu Varasdatı (Varazdatı) erməni taxtını tutmaq üçün göndərmişdi, çünki Zarmanduxtun Papla olan oğulları hökmranlıq etmək üçün çox gənc idilər. Varasdat əqli və fiziki qabiliyyətləri ilə çox məşhur olan bir gənc idi və naməlum müddət ərzində Romada yaşamışdı. Varasdat ailəsi Roma tərəfdarı olan sparapet Muşeq I Mamikonyanın tabeliyində hökmranlıq etməyə başladı.

378-ci ildə Varasdatın uğursuz hakimiyyəti və onun regenti Muşeq Mamikonyanın öldürülməsi ilə sonuncunun qardaşı Manuel Mamikonyan mərhum qardaşının sparapet vəzifəsini doldurdu. Erməni padşahına qəzəblənən Manuel Varasdatı hərbi qüvvə ilə Ermənistandan qovub Romaya qaytardı. Manuel Zarmanduxtun nominal regensiyası altında III Arşak və Voloqası Ermənistanın həmkarları kimi taxta qaldırdı. Manuel ölkənin ən güclü adamı və faktiki olaraq Ermənistanın regenti idi.

Ölkədəki siyasi anarxiyaya son qoymaq üçün Manuel III Arşakı qızı Vardanduxtla^[1] evləndirdi və Voloqasesi Baqratuni sülaləsindən olan Sahakın qızı ilə evləndirdi. Mamikoniya hökuməti Manuelin ölkəni müdrikliklə idarə etdiyi Ermənistana sülh, sabitlik gətirdi. Manuel Zarmanduxt və onun oğullarına şərəflə yanaşırdı. O, III Arşakı böyütdü və Voloqas onlara öz övladları kimi davrandı.

Manuel Zarmanduxta kraliça titulu vermişdi və o, yüksələn statusuna görə Ermənistanda ən yüksək mükafatlara layiq görülmüşdü. 383-cü ildə Sasani şahı III Şapur Manuelə və erməni aristokratiyasının müxtəlif üzvlərinə müxtəlif kral hədiyyələri göndərmişdi. Buraya Zarmanduxt üçün padşah bayraqlı mantiya üzərində bir tac və Suren Mərzbanın komandanlıq etdiyi süvari ordusu daxildir. Manuel romalılara və Sasanilərin hakim monarxlarına qarşı neytral qaldı. Bu andan sonra Zarmanduxt haqqında daha heç nə məlum deyil və onun ölüm tarixi də məlum deyil.

• Zarmanduxt, 19-cu əsrin Anadolu erməni dramaturqu, aktyoru və redaktoru, Sarqis Mirzəyan kimi də tanınan Sarqis Vanadetsinin 1857-ci ildə yazdığı "Ermənistanın hamisi böyük Nerses faciəsində" romanındakı personajdır.