Emperador

Emperador
títulu real o nobiliariu, cargu y profesión
monarca
Tratamientu	Su Majestad Imperial (es)
Xurisdicción	valor desconocíu

Emperador o emperadora^[1] ye un monarca, el líder o cabezaleru d'un imperiu. El títulu d'emperatriz^[2] puede facer referencia a la muyer d'un emperador (emperatriz consorte) o a una muyer líder y cabezalera d'un imperiu (emperatriz reinante). El títulu ye superior al de rei n'honor y rangu.

Ye un títulu políticu orixináu nel Imperiu Romanu. Anque con frecuencia se nome emperadores a los líderes de ciertos grandes imperios, por asociación con estos, lo cierto ye que los comúnmente nomaos Emperadores de China o Xapón nun lo son nel sentíu estrictu, porque'l títulu s'asocia con un ciertu continuismu (a lo menos alloñáu) cola cultura llatina de la que remanez.

El primeru en ser proclamáu emperador na cultura llatina foi César Augustu, sobrín de Xuliu César, y tenía asociáu'l poder sobre l'Imperiu Romanu.

Tolos sos socesores como dirixentes d'esti estáu fixéronse nomar asina, hasta l'añu 395 dC. a la muerte de Valentinianu I, si bien nos años anteriores se tuvieran fecho dellos intentos nesta llinia.

Dende esti añu hebo dos emperadores, ún, el d'Oriente, allugáu en Constantinopla y otru n'Occidente, allugáu en Roma nos primeros años y nos caberos años del imperiu n'otres ciudaes pequeñes d'Italia.

Cuando los bárbaros algamaron Roma en 476 cayó l'Imperiu d'Occidente, pero remanecía l'Imperiu d'Oriente.

Tres l'aniciu del Imperiu Carolinxu'l papa Lleón III fai emperador a Carlomagnu, faciendo una alianza col papa y erixéndose como nueva cabeza de la cristianidá. Esti nuevu imperiu diba dende Zaragoza hasta Dinamarca, abarcando toa Francia, el norte d'Italia menos los Estaos Pontificios y partes d'Alemaña.

Al morrer Carlomagnu'l so imperiu dixébrase en trés: Francia, Borgoña y Alemaña. Los príncipes d'esti caberu reinu yeren los más poderosos y foron nomaos heriedes, pero'l reinu acabó dixebráu en pequeños reinos y el títulu tornó en forma electiva. Los 7 principales señores d'estos reinos qu'antaño foran parte del reinu alemán elixíen a un Emperador, que nun tenía autoridá nenguna (sacante nel so reinu), y el so reináu yera más que nada nominal sacantes en casu de guerra, en que solía ser elixíu como emperador si yera necesario.

Esta situación caltúvose hasta la xunificación alemana en 1871, cuando'l rei de Prusia Guillelmu I foi fechu emperador (Kaiser) de toa Alemaña, foi'l primer Emperador dende Barbarroxa que xunificaba tol Imperiu y el primeru na historia que lu espandió fuera d'Europa dende l'imperiu romanu peles sos colonies.

Cuando Alemaña foi derrotada nel añu 1918 dempués de la Primer Guerra Mundial el Kaiser foi derrocáu y finó asina l'Imperiu d'Occidente.

L'Imperiu d'Oriente resistió hasta l'añu 1453 como estáu, y hasta entós el títulu d'emperador foi reteníu y ostentáu pol dirixente d'esti estáu, qu'en delles dómines intentó xunificar los dos imperios de nuevo y restaurar l'imperiu romanu orixinal ensin ésitu.

Cuando los turcos algamen Constantinopla los sultanes fáense nomar señores de l'Imperiu d'Oriente y usen esti títulu hasta l'añu 1918, cuando al ser derrotaos xunto a los alemanes na Primer Guerra Mundial desapaez l'Imperiu Turcu y con él la Herencia d'Oriente.

Nel restu'l mundu nómense imperios a dellos países por tradición o pola perpetuación d'un sistema de gobiernu hereditariu nel poder, ente los más destacaos tán l'Imperiu Chinu, el Xaponés, l'Inca, l'Azteca, el Zulúa, el Persa o l'Exipcianu.