Carbajales de Alba

Carbajales de Alba
Alministración
País	España
Autonomía	Castiella y Lleón
Provincia	provincia de Zamora
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde de Carbajales de Alba (es)	Manuel Prieto de las Heras
Nome oficial	Carbajales de Alba (es)[1]
Xeografía
Coordenaes	41°39′16″N 5°59′49″W / 41.654444444444°N 5.9969444444444°O / 41.654444444444; -5.9969444444444
Carbajales de Alba Carbajales de Alba (España)
Superficie	53.69 km²
Altitú	751 m[2]
Llenda con	Manzanal del Barco, San Pedro de la Nave-Almendra, Videmala, Losacino, Losacio, Olmillos de Castro y Santa Eufemia del Barco
Demografía
Población	487 hab. (2023) - 266 homes (2019) - 259 muyeres (2019)
Porcentaxe	0% de provincia de Zamora
Densidá	9,07 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
carbajales.com

Carbajales de Alba ye un conceyu español de la provincia de Zamora, na comunidá autónoma de Castiella y Lleón.^[3]

Carbajales de Alba ye la capital de la contorna Tierra d'Alba. D'esta llocalidá, son bien conocíos los sos bordaos típicos, ente los que destaquen los traxes de carbajalina, que los sos orixe perder más allá del sieglu XVI, y que destaca pol so coloríu, amás de ser gallardoniáu a nivel internacional. Cuenta con un notable patrimoniu arquiteutónicu tradicional, del qu'esisten numberoses muestres esvalixaes pola llocalidá. De los sos inmuebles destaquen la ilesia parroquial de San Pedro, el conceyu, el Fuerte de San Carlos, la fachada del palaciu del marqués de Tábara, la ermita de San Amaro, o'l Muséu Taller de Bordaos.

Carbajal o Carbajales ye un nome de llugar relativamente común nel área del antiguu dominiu llingüísticu lleonés. Los carbayos recibieron llocalmente el nome de carbajos y carbizos.^[4] La forma patrimonial nel occidente lleonés ye carvayo < carvalio, con un valor xenéricu 'carbayu', que la so castellanización condució a carbajo, nunca a carballo; en Zamora, namái n'árees cercanes al gallegu portugués rexístrase, con regularidá, la forma palatal: carvalho, carvallo.^[5] Ye abundantísima la proxenie toponímica d'esta base en Galicia.^[6] Sía que non, con esti términu alúdese xeneralmente a la especie melojo (Quercus pyrenaica).^[4]

El plenu del conceyu de Carbajales de Alba, en sesión ordinaria celebrada'l 26 d'ochobre de 2001, alcordó aprobar l'escudu heráldicu y la bandera municipal cola siguiente descripción:^[7]

• Escudu mantelado. 1ᵘ de gules, castiellu d'oru, mazonado de sable y esclariáu de gules. 2ᵘ de plata, lleón rampante de gules. Mantel de plata con árbol arrincáu de sinople, surmontado d'estrella de doce puntes d'azur. Al timbre corona real zarrada.
• Bandera rectangular de proporciones 2:3, formada por cinco franxes horizontales en proporciones 1/6, 1/6, 2/6, 1/6 y 1/6, siendo coloraes la cimera y l'inferior, verdes les entemedies y blanca con estrella azul de doce puntes la central a 1/3 de la llongura de la bandera.

Llocalidá asitiada a la vera del banzáu del Esla y somorguiáu na Tierra d'Alba, a 28 quilómetros de Zamora, la capital provincial.

En «Peñes Corones», un crestón de cuarcites asitiáu a unos dos quilómetros al suroeste de Carbajales, foi unu de los primeros allugamientos d'esti conceyu. Trátase d'un allugamientu castreño, n'altor y aprovechando l'espigón fluvial que forma'l regueru d'Alba al desaguar nel ríu Aliste. Alcontráronse restos arqueolóxicos nel sector occidental y septentrional del cume, precisamente na zona qu'apodera la confluencia, güei bien desfigurada pola creación del banzáu del Esla. Esti conceyu tamién tuvo ocupáu mientres la dómina romana, de la cual atopáronse nes cercaníes del pueblu dellos cercos o miliarios romanos.^[8][9]

Na Edá Media, Carbajales foi repobláu polos reis lleoneses dientro de los procesos repobladores que llevaron a cabu na zona, de cara a asegurar les sos posiciones nel procesu de la Reconquista. Nesti sentíu, el conxuntu de la Tierra d'Alba perteneció nos sieglos XIII y XIV a la Orde del Temple, conformándose como una encomienda templaria una vegada que'l rei Alfonsu IX de Lleón dio a esta Orde la tierra d'Alba, donación que se fixo efectiva en 1220 tres una posible entrega anterior.^[10]

Nel sieglu XVII, mientres la Guerra de Restauración portuguesa, Carbajales, por cuenta de la so condición de villa cercana a la frontera, sufrió les turniaes de les tropes portugueses, que llegaron a atacar la población, tal que reflexaba'l conde d'Alba de Aliste en carta fechada en Carbajales el 31 d'ochobre de 1641.^[11] Precisamente por cuenta de esta guerra foi fortificáu Carbajales, construyéndose'l Fuerte de San Carlos.^[12]

Mientres la Guerra de Socesión, Carbajales aportó a tomada en 1711 poles tropes portugueses,^[13] recuperada darréu poles tropes de Felipe V, fechu pol cual aportó a sitiáu en 1712 poles tropes portugueses nel conocíu como Sitiu de Carbajales.

Yá nel sieglu XIX, na Guerra d'Independencia, el duque de Wellington llegó a allugar el 30 de mayu de 1813 el so cuartel xeneral temporalmente en Carbajales.^[14]

Finalmente, cola creación de les actuales provincies en 1833, Carbajales quedó adscritu a la provincia de Zamora, dientro de la Rexón Lleonesa, que, como toles rexones españoles de la dómina, escarecía de competencies alministratives.^[15] Tres la constitución de 1978, esti conceyu pasó a formar parte en 1983 de la comunidá autónoma de Castiella y Lleón, xunto col restu de conceyos de la provincia de Zamora.^[16]

Gráfica d'evolución demográfica de Carbajales de Alba ente 1900 y 2017

Fonte: Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia.

Esta villa zamorana cuenta con una variada ufierta turística pal viaxeru. Dende'l turismu natural, esfrutando de los magníficos paisaxes de la so redolada, como los del ríu Aliste o'l monte y la sierra de Cantadores, hasta la variada ufierta monumental, de la que cabo destacar:

• Fuerte de San Carlos: Construyíu nel sieglu XVII y reforzáu nel XVIII, sirvió de fortaleza nes guerres fronterices con Portugal de la Edá Moderna, siendo unu de los dos fuertes qu'esisten n'España con forma estrellada, planta cuadrangular y baluartes.
• Ilesia parroquial de San Pedro: destaca pol so gran tamañu, integra diverses etapes y estilos: el reló ye del XVI, el cuerpu del XVIII y la torre del XIX.
• Conceyu: ye un guapu exemplu d'arquiteutura civil con columnes dóriques y arcos de mediu puntu.
• Palaciu del marqués de Tábara.
• Cases de Les Salinas.
• El Charicico: tratar del antiguu Llavaderu comunal
• Arquiteutura tradicional polo xeneral, de la qu'habría muestres esvalixaes pola llocalidá, perceptible en cases, balcones y rexes.
• Estación de Tren.
• Ermita de San Amaro.
• Muséu Taller de Bordaos: ye un edificiu pa salvaguardar un emblema de l'artesanía testil documentada dende'l sieglu XVI: el Traxe Carbajalino colos sos vistosos y ellaboraos bordaos que mientres 200 años representó a Zamora en Festivales Internacionales, y que fueron inmortalizados pol fotógrafu Laurent cola representación Zamorana na boda d'Alfonsu XIII.

Oríxenes

El bordáu Carbajalino, que los sos orixe perder más allá del sieglu XVI,^[8] asitió al traxe carbajalino ente les indumentarias artesanes más coloridas d'España, amás de tener reconocencia internacional, como'l «Primer Festival Folclóricu Mundial de Baviera 1985». El meyor pañu de la salmantina Béxar, les doraes lentejuelas catalanes de Barcelona y los zapatos de Valencia adquieren vida pa ser llucíos depués pola Virxe d'Árboles.^[17]

El bordáu carbajalino apaez nuna zona de fuerte personalidá cultural y histórica; dientro d'una unidá xeográfica, la contorna natural de Los Carbajales o Tierra d'Alba, asitiada nel centru de la provincia de Zamora, ocupando los valles inferiores del Esla y del Aliste, a pesar de lo cual nun ye un fechu aislláu nel contestu cultural d'Alba, nin nel de la zona Oeste. Esisten bastantes puntos de coincidencia ente'l traxe de Carbajales y el lleonés o'l charru salmantino. Amás de cuntar con munches pieces idéntiques o similares, hai una traza que les hermana: el predominiu de les flores y el color nel traxe femenín, según l'empléu de lentejuelas, corales, gargantiyes, etc.^[18]

Téuniques de realización

Tocantes a les téuniques de realización, tradicionalmente el bordáu fíxose ensin “falsilla” nin dibuxu previu, polo que los bordaos más antiguos paecen más toscos y pocu cuidos. Na actualidá sí que s'empleguen plantíes, siendo frecuente la repetición de cuadros ya inclusive la copia exacta de pieces yá esistentes. Suelse bordar sobre bastidor rectangular graduable, nel que se monta'l texíu; dempués trácense llinies auxiliares con filvanes pa estremar l'espaciu en cuadrantes, nos que s'instalen les composiciones que constitúin la unidá o amuesa.^[18]

Pieces del traxe

Toles pieces que formen el traxe carbajalino son:^[17]

• Mantéu esterior: Yá bordáu en pañu de llana con ricos y bien distintos colores. Antaño conocíase-y tamién como'l nomatu de Saya. Preferentemente yeren de color mariellu habiéndo-yos tamién coloraos y negros.
• Camisa: Son de filo de llinu, planta que se criaba na zona; texida en telares artesanos. Ye similar a la del restu d'Aliste, llevando los puños y el pescuezu bordaos de normal en color azul, anque tamién dacuando en negru (pa persones que teníen de guardar llutu).
• Xubón o jubona. Ye de terciopelu con bordaos nes bocamangas. Utilizar pa sustituyir a les camises.
• Gabacha: Bordada en seda con abondoses lentejuelas con formes de greques y flores. Dacuando llevábase'l pañuelu de costazos en sustitución del dengue.
• Mandil: Bordáu en sedes de ricu coloríu y con adornu de lentejuelas. Solía ser de color negru, buscando'l contraste col mantéu. Nun yera de "Picote". En Tierra d'Alba solíen vistise los "mandiles alistanos de picote" con rayes coloraes, marielles y azules que s'utilizaben colos traxes más senciellos de «diariu», dedicaos al trabayu.
• Cintes. Van asitiaes sobre la cabeza, suxetes polo xeneral sobre'l moñu.
• Cayíes: De seda o bordaes, asítiense arreyaes a la cintura na parte posterior.
• Medies. Son de filo, blanques y casaes.
• Zapatos. Tán fechos en pañu y van bordaos a mano, necesariamente faciendo xuegu col mantéu. Tamién s'utilicen de cueru y con febielles de plata.
• Bantal o avantal: Ye una pieza escondida yá que se lleva asitiada ente'l mantéu y el mandil. Yera una especie de bolsu pa guardar el pañuelu moquero, les llaves de la casa o'l dineru.
• Xoyes d'Adornu: Collar de delles vueltes de corales, medaya de plata, gargantiyes, botones y ximielgos ya inclusive bollagras col Cristu Barrigón.
• Complementos o Alternatives: Rodaos y "aldilla xustiyu".
• Indumentaria de boda: Mantéu negru de rasu, mantiella tapando la cabeza y mandil, dambos de terciopelu, negros y bordaos.
• Vistimienta del home: Polaines, pantalón, chalecu, faxa colorada, camisa blanca, pañuelu coloráu pa la cabeza y medies blanques.
• Capa Española: Negra con vueltes coloraes y verdes. La de la muyer va bordada en pedrería.

El 4 de mayu de 2013 inaugurar en Carbajales el 'Muséu del Traxe Carbajalino', asitiáu dientro del edificiu del Taller de Bordaos de la villa.

La gastronomía comarcal apondera guisos tradicionales venceyaos a ritos etnográficos locales como La Puchera –pataques con Bacaláu xunida a la campaña de recoyida del tubérculu na seronda. Jugosas carnes de xata (Carabajales intégrase dientro del ámbitu de la marca calidable Xata d'Aliste^[19]), intensos embutíos y derivaos del gochu –xamón, chorizu, botillo, salchichón-, productos de temporada como carnes d'especies cinexétiques, o'l tamién ritual Magosto de castañes, xunto a regalos del monte como cogordes, mores y miel conformen un apreciáu menú. En Carbajales la bona mesa ye incomprensible ensin l'acompañamientu del crujiente y afamáu Pan blanco cocíu en Fornu de Lleña, y del remate con dulces tradicionales –rosquíes, bollos, pastes-, frutu de la senciella combinación d'ingredientes calidable: farina, agua, güevos y un antiguu recetario.^[8]

Les principales fiestes de Carbajales de Alba son:

• 17 de xineru: San Antonio Abá. Púyense roscones de reis y bollos na misa.
• 2 de febreru: Día de les Candeles. Na misa d'esi día hai una puya onde se rifan bollos.
• 8 de mayu: San Miguel. Esi día los pastores de la zona lleven los sos borregos a Carbajales onde compiten ente ellos. Hai premios.
• Del 1 al 10 de setiembre: Fiestes Patronales:
  • Día 7 de setiembre: Sobre les 13 hores, lleguen nel camión de la ganadería correspondiente, a la corrolada de la Cañada, los reses (4 toros y 4 gües) que van protagonizar el tradicional 'Espantu' a otru día. Esti actu conozse como 'el desenjaule', ye siguíu por numberosu públicu que nun ambiente totalmente festivu, acompañáu de peñes y charanga, marca'l puntu de partida de los festexos taurinos de Carbajales.
  • Día 8 de setiembre: Fiesta patronal n'honor a la Virxe d'Árboles, que cunta colos sos tradicionales "Espantos" a campu abierto con más de 400 años d'antigüedá. Dia central de les fiestes patronales. Pela mañana se célebra la misa y correspondiente procesión n'honor a la Virxe d'Árboles a les 12 hores. De siguío se célebra un baille na plaza Mayor y el correspondiente vermut y ufrienda floral a la Virxe. Darréu'l sacerdote, según la tradición bendiz la plaza por que nun se rexistren incidencies graves nos festexos taurinos y sobremanera esa mesma tarde del día 8. Yá entrada la tarde, y envueltos pol soníu de la "Campana Torera", numberosos caballeros montaos nos sos elegantes caballos y pica en mano procedentes de diversos puntos de la xeografía castellanu-lleonesa concentrar na plaza Mayor a les 17 hores pa dirixise hasta la corrolada de la Cañada, onde a les 17:30 de la tarde abren les puertes de la corrolada a los reses que protagonicen el tradicional "Espantu Carbajalino". Más de 1000 persones concéntrense cada añu sobre la esplanada de la corrolada. Darréu, y en llegando a la Era, los reses son axorizaes y ye'l momentu nel qu'empieza'l "otru espantu", el de dir en busca d'un res axorizáu cola que los más taurinos del llugar van pasar tola tarde ya inclusive nueche. L'espantu suel terminar sobre les 21 hores cuando un cohete y badayada de campanes anuncien que los reses yá tán na corrolada. Sicasí, si hai suerte, quede'l toru perdíu pa poder allegar na so busca a l'amanecida del día 9 tres l'alborada amenizada por Alfredo y los sos amigos
• 31 d'avientu: a les 24h priéndese fueu a la "güera". La lleña ye cortada polos quintos y quintes del pueblu ayudaos polos sos familiares y amigos mientres la selmana anterior a Nuechevieya, onde se comparten xornaes de convivencia, con comíes nel campu y fiesta hasta que llegue'l momentu cume nel que se priende la "güera". El día de Nuechevieya pela tarde, la lleña cortao ye llevada hasta la plaza del pueblu en tractores, dientro d'un ambiente festivo. La cantidá de lleña que ye cortada puede variar d'añu n'añu según la cantidá de quintos qu'haya, pero suel bazcuyar ente 8 y 10 tractores. Una vegada terminaos estos "trabayos", tolos quintos y les sos families axuntar nun restorán para cenen xuntos y celebrar la fiesta de los quintos. A los dolce de la nueche, la "güera" empieza a amburar, dando asina la bienvenida al Añu Nuevu, permaneciendo mientres tola nueche y gran parte del día siguiente entá los restos de felicidá "güera" quemar y dando el relevu a los quintos del nuevu añu.

• Ignacio Sardá: Poeta nacíu en 1915 na llocalidá, tien una estatua na plaza de San Sebastián (llamada de les Espaneras).
• El Tíu Mineru: tamboriteru, consideráu unu de los meyores que dio la provincia de Zamora nel manexu de la flauta y el tamboril.
• Alfredo Domínguez Prada: dulzaineru, gallardoniáu col premiu "Nuevu Valor" de la Música Tradicional del Reinu de Lleón "MT" nel añu 2010.^[20]
• Francisco Pascual: Capitán d'infantería nacíu na villa en 1871. Foi condecoráu na guerra de Cuba pola so valentía.
• Ignacio Gazapu: artesanu del fierro nacíu en 1833 en Carabajales y que aportó a nomáu Caballeru de la Orde d'Isabel La Católica.^[21]
• Fray Pedro d'Alba y Astorga, franciscanu del sieglu XVI que aportó a un reconocíu teólogu.

• Fuerte de San Carlos
• Llista de conceyos de Zamora
• Gastronomía de la provincia de Zamora

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Carbajales de Alba.
• Páxina web del Muséu del Traxe Carbajalino