Nava

Etimolóxicamente Nava quier dicir “tierra baxo y llano” asitiao xeneralmente “ente montes”.

Los primeros testimonios que tenemos de presencia humana nesta zona son del Paleolíticu, con restos de materiales llíticos alcontraos al aire llibre. Atopáronse tamién un túmbulu aislláu nesta zona, concretamente en Paraes, siendo ésti l'únicu catalogáu, anque apaecieron más que tovía tán ensin datar. Tamién apaecieron hachos de bronce en Purnea, dos d'aniellu doblu, una con namás un asa y otra con calcañu pero ensin aniellos. La cultura castreña ta bien representada por trés castros. La Cogolla en Cesa, El Castiellu de Salas en La Polenava y La Forca en Viobes, amás d'otros restos qu'entá nun fueron escavaos. Los resclavos romanos nun son de gran abundancia, son restos numismáticos y de cerámica.

Na dómina medieval ya empieza a documentase la esistencia d'unes tierres denominaes Nava. Va ser alredor del sieglu XII cuando atopemos documentación d'unes donaciones qu'incluyíen un llugar llamáu Salas de Nauna. Alcontramos tamién noticies sobre'l monesteriu de San Bartolomé. Pel sieglu XIII yá apaecen señoríos llaicos con influyencia nesta zona, como la Casa de Noreña y tamién influyencia relixosa como la ilesia d'Uviéu, el monesteriu de San Vicente y San Bartolomé de Nava que van esparder les sos influyencies non solo per esti conceyu, sinón tamién pelos vecinos. Esti monesteriu foi mui favorecíu pola casa de Noreña. Foi Alfonsu X el que funda la pola de Nava a la que dota col fueru de Benavente colos privilexos d'un mercáu selmanal y otros beneficios, convirtiéndose nel principal noyu económicu y alministrativu. Esta pola de Nava nun algamó'l so oxetivu, en parte debío a la influyencia monástica de San Bartolomé. Esti conceyu pasa per diferentes manes, la casa de Noreña, al conde de Trastamara futuru Enrique II, que-y la cederá a so fíu bastardu'l conde don Alfonso que tuvo continues rebeldíes escontra la corona, hasta la so derrota que significó'l regresu d'estes tierres a la corona.

Nel sieglu XV empieza a destacar la Casa de Nava, que tendrá continuos enfrentamientos con otres families nobiliaries p'algamar la so hexemonía sobre estes tierres. Los monesterios de San Bartolomé de Nava y Santa María de Villamayor son anexonaos pol monesteriu de San Pelayu d'Uviéu. Hebo diferentes focos de llucha ente'l cotu eclesiásticu y la Casa de Nava, siendo'l propiu correxidor el que punxera frenu a estos enfrentamientos, anque los problemes continuaron nos sieglos siguientes.

Nel sieglu XVIII había namái dos cotos, el de San Bartolomé y el cotu de Nava. Hai que destacar les dures condiciones de vida nesta época, reflexaos nos episodios epidémicos que cadeció'l conceyu.

Nel sieglu XIX, la Guerra Peninsular tuvo una incidencia llocal. Nes guerres carlistes destaca l'ataque a Nava, obra de la partida tradicionalista de Faes. Lo más destacable foi l'abolición de los cotos y la so incorporación a la llexislación ordinaria. Nesti conceyu'l desenvolvimientu mineru tuvo un calter minoritariu. Nes comunicaciones, tien importancia'l tramu de ferrocarril Uviéu-L'Infiestu que pasa per Nava. Nesta dómina dase tamién una gran espansión ganadera.

Nel sieglu XX, esti conceyu ye de tendencia conservadora, en parte debío al so ambiente rural. Esto viose roto pola revolución d'ochobre de 34, del qu'hai que destacar el llevantamientu de xentes del campu y de les fábriques, qu'ataquen el cuartel de la Guardia Civil y quemen la casa rectoral y la d'un terrateniente. Tres la derrota delles partíes siguieron lluchando escontra'l réxime franquista tovía una década más, abellugándose na sierra de Peñamayor, na llende del conceyu colos de Piloña y LLaviana. El restu del sieglu Nava tien un calter marxinal tocántenes a la industrialización, especializándose nel sector lacteu. Ta considerada una de les capitales asturianes de la sidra xunto a Villaviciosa.

Tien una población de 5.597 habitantes y los sos principales nucleos son, por númberu d'habitantes: Nava, la so capital, Llames, Cecea, El Remediu, Piloñeta, Quintana, Purnea y Castañera. Les sos víes de comunicación son: la N-634 que treviesa'l conceyu d'oeste a este y que va d'Uviéu a Santander y el ferrocarril Económicu d'Asturies que va paralelu al ríu Viao primero y, a partir de Cecea, al Piloña. Ta a una distancia de la capital d'Asturies de 31 quilómetros.

Ye un conceyu de relieve sele que s'alcuentra ente montes, les sos principales altures son la PeñaMayor de 1.140 metros o Picu La Triguera de 1.291 metros. Los sos principales ríos son: Pra, Pendón, La Llavandera, Viao, que dan orixe al ríu Piloña, y Punegru, afluente del anterior.

Nava ye un conceyu nel que predominen los les praderíes, qu'ocupen más de la metá del territoriu, usaes p'alimentar al abundante ganáu. Una tercer parte de la so superficie ta ocupada por grandes mases forestales, les principales especies son: el pinu, l'ocalitu, el fresnu, el texu, la castañal y el carbayu.

El conceyu dixébrase en seis parroquies:

Gráfica de población de Nava (Asturies)
Fonte: Instituto Nacional de Estadística - Ellaboración gráfica por Wikipedia

Nel padrón municipal d'habitantes de 2011 tenía una población de 5.597 habitantes. Esta población sufrió dellos altibaxos per tol sieglu XX, asina nos tres primeros decenios la so población aumentó non pola so evolución económica, sinón por crecimientu vexetativu que compensa les perdes producíes pola so emigración, asitiándolu nel añu 1900 con una población de 5.857 habitantes, llegando en 1930 a 6.437, pero ente 1930 y 1950 la emigración aumenta y el so crecimientu vexetativu nun ye abondo como p'algamar el crecimientu demográficu, entrando esti conceyu nuna fase de despoblamientu. Ésti veráse paráu ente 1950 y 1960 debío al puxu económicu de los conceyos mineros vecinos. Acabada esta época'l conceyu fúndese nuna dinámica de represión que se verá acentuada por un descensu de la tasa de natalidá.

Esto truxo una estructura demográfica avieyada imposible d'asegurase la so propia sobrevivencia ya que'l 27,5% lo ocupen les persones mayores de 60 años y el 23,5% son mozos. La emigración tuvo importancia a finales del XIX y principios del XX, el so destín preferidu foi Arxentina. Na segunda metá del sieglu XX hebo una nueva corriente d'emigración pero nun tan fuerte como la anterior y esta vuelta dirixida haza'l centru d'Europa.

De manera tradicional el sector económicu más destacáu dientro'l conceyu foi'l primariu, sector que s'especializó na ellaboración de lleche que dio pie a una ocupación del suelu na que dominen les praderíes, tierres dedicaes a consiguir alimentu pal ganáu. Esto nun implicó la desapaición de les manches forestales, les qu'inda s'esparden pel sur del conceyu ocupando'l 39 % del territoriu. La industria del conceyu céntrase en sectores como la madera nes fasteres de la N-634 cola instalación de fábriques del mueble. De calidá y perconocíu ye'l productu fabricáu por escelencia, la sidra, con una producción de más de 10 millones de llitros añales. Destaca nel sector industrial Fuensanta, una de les mayores empreses del conceyu. De toles actividaes terciaries la de mayor importancia ye la comercial. El so desarrollu foi paralelu al incrementu de los escedentes agrarios, dominando los establecimientos de venta d'alimentos (66 % del total), sector comercial que se concentró na capital. Nestos caberos años ye destacable'l sector turísticu del que ye mui visible l'aumentu non solo nel númberu de visitantes a la villa gracies a la creación del Museu de la Sidra, que se convirtió na tarxeta de presentación turística de Nava, sinón tamién pola cantidá de cases d'aldea (cerca d'unes 30), nucleos de turismu rural y hostelería, esta última, favorecida pol festival de la Sidra y tamién por xornaes gastronómiques como les de los platos de caza, etc.

Nel conceyu de Nava, el partíu que más tiempu gobernó foi'l PSOE, y xunto col PAS, son los únicos partíos que gobernaron el conceyu (véase Llista d'alcaldes de Nava). L'alcalde actual, y dende 2011, ye'l candidatu d'APN Emilio Ballesteros Baños (fíu del alcalde socialista que gobernó per trés llexislatures), que nel últimu momentu, y pese a ser la segunda fuercia más votada, fízose cola alcaldía (quitándo-yla al PSOE) gracies a los apoyos de FAC y PP.

Esti conceyu tien gran cantidá de monumentos ente los sos palacios, casones, o illesies, ente los que destacaremos:

• El monesteriu de San Bartolomé de Nava del que nun queden restos arquiteutónicos. Hai restos de la so ilesia que forma parte de la capiella del cementeriu, destacando los sos entellazaos d'influyencia nórdica na llinia d'impostes de la fachada de la capiella y dos efixes sobre la puerta de fierro que da accesu al recintu.

• La ilesia parroquial de San Andrés, ye de 1896. El templu ye de planta allargada y una sola nave, con cabecera poligonal, cubriéndose por cuatro bóvedes d'estrelles apoyaes sobre pilastres nervaes. El so esterior ta arrodiáu d'añadirures como'l pórticu de teyes, la sacristía o otres dependencies auxiliares. La so fachada principal ye d'arcu apuntáu con fines columnines adosaes a cada llau y dos ventanes apuntaes. La ilesia ta realizada en lladrieyu, los encuadres de los vanos tán fechos n'arenisca y tallaos de manera rica. L'interior ta restauráu tres la quema que sufrió pela Guerra Civil, conservando del so orixe namás la imaxe titular de San Andrés Apóstol.

 

• La ilesia parroquial de San Bartolomé en Nava, ta nel centru de la villa xunto al ayuntamientu y la casa rectoral. Llevántase en sustitución de l'anterior parroquia que foi templu románicu de San Bartolomé, obra del arquiteutu Luis Menéndez Pidal. Ye una ilesia de trés naves y cruceru llixeramente sobresaliente que cubre la nave central de mayor altura con bóveda de cañón y los llaterales con bóveda d'arista. Ta construyida en sillaría pa les muries y sillar pa la portada de mediu puntu.

• La capiella de los Santos Mártires en Llames. Ye d'estructura cenciella y de pequeña dimensión. La so estructura ye de cabecera cuadrada y pórticu precediendo la portada.

• El palaciu de la Ferrería, en Ḥuentesanta, ye Monumentu Históricu Artísticu. La torre data del sieglu XIV, ye de cuatro pisos y forma rectangular, el grosor de la muria ye de metro y medio con pocos vanos, dalgunes saeteres y troneres, la entrada de la torre y les ventanes del últimu pisu son alteraciones posteriores. A esta torre se-y fueron faciendo añadidures, faciendo una composición desordenada en dos pisos con vanos de diferentes tamaños. La so portada principal ta a un llau, ye d'arcu de mediu puntu con grandes doveles en sillar. El pisu superior tien cuatro ventanes con moldures d'oreyes y balcón con voladizu y balaustrada de fierro, sobre'l balcón podemos divisar l'escudu. Del sieglu XVIII ye l'amiestu de la capiella. La so estructura ye de planta rectangular formada por nave y cabecera cuadrada, la nave ta cubierta por bóveda envaída. La puerta ye d'arcu de mediu puntu con moldures y arrodiada por un entablamientu cenciellu y rematáu por un pináculu ferrerianu. Hai que destacar la fachada sur abierta a los xardinos por trés arcos de mediu puntu, sobre la qu'hai una solana de madera.

• El palaciu de la Cogolla

• El Portalón debe'l so nome a la portada de la fachada principal, que ye un gran arcu de mediu punto molduráu. Cabu la puerta hai una inscripción na piedra col símbolu de la cruz de Calatrava. El so pisu superior ye d'época diferente con un balcón y dos ventanes que se cubren con una solana de madera. El restu de la vivienda tien diferentes amiestos con lladrieyu modernu.

• La casa de la capiella, denomada asina porque ta delantre de la capiella de Santa Lucía, construcción del sieglu XVIII, tien forma de “L” siendo la zona corta la más antigua de la vivienda, onde namás hai vanos nel piso superior. El so pisu inferior destínase a fines agrarios, los pisos superiores tienen corredores con talles mui fines de madera.

• La Fundación Roel, debida al illustre médicu don Faustino García Roel. Esti edificiu debía desendolcar les funciones d'escuela y dispensariu médicu. L'edificiu ye cenciellu con frontis na fachada principal, realizáu en lladriellu y piedra artificial. En 1993 el pueblu dedicó-y un bustu asitiáu na plaza que lleva'l so nome.

• El cementeriu de Cecea, ye un ejemplu de cementeriu financiáu por capital indianu. Ye un cercu cuadráu con altes muries, la so portada ta fecha de cantera en xambes, arcu y pilastres que sostienen un frontis triangular rematáu en cruces.

 

• L'ayuntamientu de Nava del sieglu XX, de tipu clásicu. Ye de planta rectangular con cuerpu central con un frontis clasicista y un balcón voláu nel primer pisu. El so accesu ye un pórticu en forma de “U”, los balcones son adintelaos y sobre'l balcón principal ta l'escudu de Nava.

• Villa Maximina en Nava, realizada en 1925 d'estilu montañés y elementos eclécticos. La so estructura ye de volume cuadráu, con cuerpu atorruxáu nuna corneyal y una terraza nuna de les fachaes. Destaca la so decoración con cerámica nes llinies d'impostes que separten los pisos. Hai que destacar la importancia del cercu que ye de fundición enxertada ente pilares de mampostería, coronaes por xarrones de flores realizaos en piedra.

• El Muséu de la Sidra, del arquiteutu Juan Ramón Fernández Tresguerras, asitiáu na plaza de la villa de Nava, nelli puen vese la ellaboración de la sidra y actividaes de la cultura asturiana. L'edificiu ye de forma semicircular como un anfiteatru griegu. La entrada ye un pórticu con pilastres de formigón construyíu en fierro, piedra, formigón y madera. Destaca nel edificiu un cuerpu saliente semicircular que corona l'edificiu y simula la seición d'una pipa de sidra.

Les sos fiestes principales son:

• Gastronómiques celébrense en mayu les Xornaes Gastronómiques de Platos de Sidra, en xunetu'l Festival de la Sidra declaráu d'interés turísticu.

• Relixoses en Nava son: en xunu les fiestes de San Xuan, n'agostu a últimos San Bartolomé patrón de la llocalidá, en mayu los díes 16, 17 y 18 son les fiestes de Nuesa Siñora de Fátima.

• Feries más importantes son na capital, teniendo toles selmanes un mercáu y a finales d'ochobre una feria de ganáu. En mayu'l primer fin de selmana se celebra Merca Astur dedicáu a productos artesanos.

• Llista d'alcaldes de Nava
• Festival de la Sidra
• Muséu de la Sidra
• Mancomunidá Comarca de la Sidra

• Páxina del Ayuntamientu Archiváu 2007-10-08 en Wayback Machine
• Federación Asturiana de Concejos (castellán)
• La Comarca de la Sidra Archiváu 2007-10-12 en Wayback Machine