Ildefonso de Toledo

Pa reconstruyir la so biografía, amás de los datos conteníos nes sos obres, disponemos principalmente del Beati Ildephonsi Elogium de San Julián de Toledo, contemporaneu so y segundu socesor na sede toledana, escrita como apéndiz al De viris illustribus (PL 96,43-44). La Vita vel xesta S. Ildephonsi Sedis Toletanae Episcopi, atribuyida a Cixila, obispu de Toledo ca. 774-783 (PL 96,44-88; Flórez, V,501-520), onde se menten per primer vegada los milagros de la so vida y la Vita Ildephonsi Archiepiscopi Toletani de frai Rodrigo Manuel Cerratense, s. XIII (Flórez V,521-525), añaden al Elogium tradiciones posteriores con tinte llexendariu.

Nacíu nel 607, mientres el reináu de Witerico en Toledo, de fonduxe xermánicu, yera miembru d'una de les distintes families regias visigodes. Según una tradición que recueye Nicolás Antonio (Bibliotheca Hispana Vetus, PL 96,11), foi sobrín del obispu de Toledo San Eugenio III, quien empezó la so educación. Pol estilu de los sos escritos y polos xuicios emitíos nel so De viris illustribus sobre los personaxes que menta, deduzse que recibió una brillosa formación lliteraria. Según el so propiu testimoniu foi ordenáu de diáconu (ca. 632-633) por Eladio, obispu de Toledo (De vir. ill. 7: PL 96,202). Nun pasaxe interpolado del Elogium, dizse que siendo entá bien neñu, ingresó nel Monesteriu de Agali o agaliense, nos arrabaldes de Toledo, contra la voluntá de los sos padres. Más adelantré afírmase que s'allantaba cola vida de los monxos», frase que tien d'interpretase siguiendo a Flórez (V,276) nel sentíu de que dende neñu s'inclinó al estáu relixosu. Ildefonso tuvo bien venceyáu a esti monesteriu, como él mesmu recuerda al falar de Eladio, y como se deduz del De vir. ill. col que pretende aponderar la sede toledana y quiciabes amosar el papel privilexáu que correspondía al monesteriu Agaliense. Tando yá nel monesteriu, funda un conventu de relixoses dotándolo colos bienes qu'herieda, y en fecha desconocida (650?), ye escoyíu abá. Firma ente los abás nos Conceyos VIII ya IX de Toledo, nun atopándose la so firma, sicasí, nel X (656). Muertu l'obispu Eugenio III ye escoyíu obispu de Toledo l'a. 657, y según el Elogium obligáu a ocupar la so sede pol rei Recesvinto. Na correspondencia caltenida con Quirico, obispu de Barcelona, llamentar de les dificultaes de la so dómina. A elles atribúi'l Elogium que dexara incompletos dellos escritos. Muerre'l 667, siendo soterráu na ilesia de Santa Leocadia de Toledo, y darréu treslladáu a Zamora.

La nueche del 18 d'avientu de 665 San Ildefonso xunto colos sos clérigos y dalgunos otros, fueron a la ilesia, pa cantar himnos n'honor a la Virxe María. Atoparon la capiya rellumando con una lluz tan esllumante, que sintieron medrana. Toos fuxeron sacante Ildefonso y los sos dos diáconos. Estos entraron y averáronse al altar. Ante ellos atopaba la Virxe María, sentada na siella del obispu, arrodiada por una compañía de vírxenes entonando cantares celestiales. María al dir fixo una seña cola cabeza por que se averara. Obedeciendo, ella afitó los sos güeyos sobre él y dixo: "El to yes el mio capellán y fiel notariu. Recibe esta casulla la cual el mio Fíu te unvia de la so tesorería." Habiendo de la mesma, la Virxe mesma lo invistió, dándo-y les instrucciones d'usala solamente nos díes festivos designaos nel so honor.

Esta apaición y la casulla fueron pruebes tan clares, que'l conceyu de Toledo ordenó un día de fiesta especial pa perpetuar la so memoria. L'eventu apaez documentáu na Acta Sanctorum como El Descendimiento de la Santísima Virxe y de la so Apaición. La importancia qu'adquier esti fechu milagrosu asocedíu en plena Hispania Ghotorum y tresmitíu ininterrumpidamente a lo llargo de los sieglos foi bien grande pa Toledo y la so catedral. Los árabes, mientres la dominación musulmana, al convertise la Basílica cristiana en Mezquita respetaron escrupulosamente esti llugar y la piedra ellí asitiada por tratase d'un espaciu sagráu rellacionáu cola Virxe María a quien se venera nel Corán. Esta circunstancia dexa afirmar que'l milagru yera conocíu enantes de la invasión musulmana y que nun se trata d'una de les munches hestories piadoses medievales que brotaron de la fantasía popular. Na catedral los pelegrinos pueden entá venerar la piedra en que la Virxe Santísima punxo los sos pies cuando se-y apaeció a San Ildefonso.

De les reseñaes nel Elogium caltiénense les siguientes:

• Sobre la virxinidá perpetua de Santa María contra trés infieles (De virginitate Sanctae Mariae contra trés infideles), la so obra principal y más envalorada, d'estilu bien curiáu y llena d'entusiasmu y devoción marianos (foi llamáu'l Capellán de la Virxe na comedia que, con esi mesmu títulu, escribió Lope de Vega). Los trés herexes a que se refier son Joviniano y Elvidio, refutados yá por San Jerónimo, y un xudíu anónimu. Esto da pie a pensar qu'intenta refutar a dalgunos de la so dómina, que, quiciabes por influencia xudía, resucitaben los mesmos errores. Consta d'una oración inicial y de 12 capítulos. Nel primeru defende contra Joviniano la virxinidá de María na concepción y nel partu; nel segundu caltién contra Elvidio que María foi siempres virxe; a partir del terceru amuesa que Xesucristu ye Dios y la integridá perpetua de María. Depende estrechamente de San Agustín y San Isidoru, y constitúi el puntu d'arranque de la teoloxía mariana n'España. Foi traducida pol Arcipreste de Talavera.

• Comentariu sobre la conocencia del bautismu (como reseña Santuyano) o Anotaciones sobre la conocencia del bautismu (Liber de cognitione baptismi unus), afayáu por Y. Baluze y publicáu nel llibru VI del so Miscelánea (París 1738). Ye de sumu interés pa la hestoria del bautismu n'España. Escritu con finalidá pastoral, espón al pueblu senciellu la doctrina de la Tradición sobre esti sacramentu. Estremáu en 142 capítulos, nos 13 primeros trata de la creación del home y de la cayida orixinal; nos cap. 14-16, del bautismu de Juan y del bautismu de Cristu, afirmando que namái'l postreru perdona los pecaos; en 17-35, espón cómo s'hai de recibir el bautismu y esplica les ceremonies; en 36-95, esplica'l Credo, qu'hai d'aprendese de memoria (ye un pervalible documentu pal estudiu de la hestoria del Símbolu n'España); en 9.6-131, vuelve sobre les ceremonies bautismales; en 131-137, esplica'l Padrenuesu; en 138-140 trata de la Comunión, y en 141-142 esplica la lliturxa del llunes y martes de Pascua como coronación de les ceremonies de la iniciación cristiana. Les fontes principales son: les Enarrationes in psalmos de San Agustín, les Moralia de San Gregorio Magno y les Etimoloxíes de San Isidoru.

• Sobre'l progresu del desiertu espiritual (De progressu spiritualis deserti), allongamientu de la obra precedente. Tres el bautismu, simbolizáu pol pasu del mar Coloráu, l'alma camina pol Evanxeliu, como los israelites pol desiertu. Utiliza descomanadamente l'alegoría.

• Sobre los varones pernomaos (De viris illustribus), continuación del de San Isidoru. A diferencia d'ésti, numbera non yá a escritores, sinón a eclesiásticos pernomaos pola so santidá o dotes de gobiernu. De los 13 personaxes que nella figuren, 7 son toledanos. Sicasí, autores tan importantes como Braulio de Zaragoza o Isidoru de Sevilla, son apenes destacaos. Nel estilu y noticies depende de San Jerónimo, Genadio y San Isidoru. Anque nun ta reseñada esta obra nel Elogium, dada l'atribución manuscrita que-y la atribúi unánimemente, puede dase por auténtica.

• Finalmente, caltiénense dos Cartes empobinaes a Quirico de Barcelona. Nun se caltienen les siguientes: Liber prosopopejae imbecillitatis propriae, Opusculum de proprietate personarum Patris et Filii et Spiritus Sancti, Opusculum adnotationum actionis propriae, Opusculum adnotationum in sacris. El Elogium fala de mises compuestes por Ildefonso, himnos y sermones; la tradición manuscrita atribúye-y dalgunos, que la mayor parte de los críticos tomen como apócrifos.

El Elogium diz de Ildefonso que foi notable pola so elocuencia. Bien enraigonáu na tradición patrística, el so esfuerciu principal finca en dar al pueblu en forma algamadiza «la doctrina de los antiguos». La so teoloxía ye fundamentalmente mariana y sacramentaria. Merez destacar la claridá con qu'afirma la so fe nel partu virxinal: «Nun quiero qu'aliegues que la pureza de la nuesa Virxe foi malvada nel partu... nun quiero que ruempas la so virxinidá pola salida del que naz, nun quiero qu'a la Virxe quitar del títulu de madre, nun quiero qu'a la madre quitar de la plenitú de la gloria virxinal» (Sobre la virg., cap. I), y la insistencia con que la proclama Madre de tolos homes. Na doctrina sacramentaria, encamienta la comunión diaria («Pidimos nesta oración del padrenuesu qu'esti pan, el mesmu Cristu, déasenos acaldía», Anot., cap. 136), defende que'l bautismu alministráu polos herexes ye válidu y nun debe iterarse (ib. 121), y que nun ye válidu, sicasí, si omitir na fórmula dalguna de los trés divines Persones. El bautismu namái pueden conferilo los sacerdotes, sacante nos casos de grave necesidá (ib. 115). Dempués fala de la Confirmación, rellacionándola col sacerdociu de los fieles: «Puesto que somos raza d'eleición y sacerdociu real, somos unxíos dempués del bautismu de l'agua cola crisma» (ib. 123) y del fervinchu del Espíritu pola imposición de les manes (ib. 128).

• La fiesta de Santa María: Nun contestu d'afianzamientu de la fe católica frente a un arrianismu que nun terminaba de superase del tou particularmente en dellos ambientes visigodos rellacionaos seique económica y organizativamente con grupos xudíos, perfílase una remodelación del antiguu calendariu que dexe un contestu más favorable pa celebrar el misteriu de la Encarnación del Verbu a la celebración de la maternidá virxinal de María.L'arrianismu caló fuertemente nos visigodos, non por un convencimientu, sinón pola sintonía d'este coles concepciones relixoses abondo simples d'un pueblu guerreru y non bien dau a a la distinción sutil.L'abá Ildefonso, autor del canon 1º del X Conceyu de Toledo (656), qu'afita la fiesta de la Encarnación (25 de marzu) o de Santa María na fecha adventicia del 18 d'avientu a ocho díes de la Navidá (25 d'avientu). Al tamién se-y atribúin la Misa y l'Oficiu d'esta fiesta según dalgunos posibles retoques na Misa de Navidá.
• Alusiones a la Virxe María n'otros llugares de la lliturxa: N'España a Santa María, la Madre del Señor, conocer como “La Virxe”, tal qu'en Francia ye “La nuesa Señora” o n'Italia “La Señora”. Deber a San Ildefonso y a como caló nel pueblu cristianu la so teoloxía.

Con tou esto puédese percibir hasta que puntu'l sieglu de Ildefonso(589-711) ye un sieglu apasionante na vida de la Ilesia española y que se reflexa fuertemente nel so calquier sobre la Lliturxa, la Teoloxía y l'Espiritualidá.

El so fiesta celebra'l 23 de xineru. Ye patrón de la ciudá de Toledo y de Herreruela de Oropesa, na mesma provincia, onde'l so fiesta celebren cada añu con bastante fervor. La celebración ta documentada nesta población dende'l sieglu XVII. Na llocalidá de Olula del Ríu (Almería) ye patrón, xunto a San Sebastián, onde se celebra la nueche del 22 de xineru una tradicional fiesta de fueu, encender ensame de fogueres y el llanzamientu de miles de carretillas (cohetes borrachos ensin detonante); el día 23 de xineru sacar en procesión, procediendo los habitantes a llanzamientu de roscos de pan al pasu del santu dende los balcones, ventanes y azotees, mientres la procesión. Tamién ye'l santu patrón de la ciudá de Mairena del Aljarafe na provincia de Sevilla y de la Villa de Peligros (Granada) llugar que repobláu por toledanos; coles mesmes ye Patrón de Zamora en que la so ilesia de San Pedro y San Ildefonso reposen los sos restos, onde son curiaos pola Real Cofradería de Caballeros Cubicularios de Zamora.Tamién ye patronu de la villa de Camponaraya na provincia de Lleón. Ye patronu tamién de la llocalidá de ALBATANA, provincia y diócesis d'Albacete (España). En Albatana celébrase'l día 23 de xineru San Ildefonso y a otru día, 24 de Xineru, la Virxe de la Paz con ufrienda de flores y dances típiques.

• Padres de la Ilesia
• Patrística
• Patroloxía
• Ilesia de San Ildefonso (Toledo)

Ediciones

• F. DE LORENZANA, SS. Patrum Toletanorum quotquot extant opera, I, Madrid: 1782. PL 96,53-206.
• V. BLANCO GARCÍA, S. Ildefonso. De virginitate beatae Mariae. Madrid: 1937.
• V. BLANCO y J. CAMPOS, S. lldefonso de Toledo. La virxinidá perpetua de Santa María, La conocencia del bautismu, El camín del desiertu, en Santos Padres Españoles. BAC, Madrid: 1971.

Estudios

• J. F. RIVERA y M. C. CELLETTI, "Ildefonso". Bibl. Sanct., 7, 756-760.
• J. MADOZ, S. Ildefonso de Toledo al traviés de la pluma del Arcipreste de Talavera, Madrid 1943;
• J. MADOZ, S. "Ildefonso de Toledo". Estudios eclesiásticos, 26 (1952) 467-505.
• J. F. RIVERA, "S. Ildefonso de Toledo, autor d'un sermón de filiación dudosa". Revista Española de Teoloxía, 6 (1946) 537-588.
• J. M. CASCANTE, Doctrina mariana de S. Ildefonso de Toledo. Barcelona, 1958.
• J. M. CANAL, "S. Hildefonsos de Toledo. Historia y lleenda". Ephemerides Mariologicae, 17 (1967) 437-462.
• VEGA, A. C. Boletín de la Real Academia de la Historia 165 (1969) 35-107.
• CARBAYOS, L. Anotaciones a la obra de S. lldefonso «De cognitione baptismi», «Teoloxía Espiritual» 13 (1969) 379-457.
• ALTANER, B. Patroloxía, Madrid: 1962, 510-514.
• RIVERA, J. F. San Ildefonso de Toledo. Biografía, dómina y posteridá. BAC. 1985. ISBN 978-84-220-1189-7.
• Hispania Gothorum San Ildefonso y el Reinu Visigodu de Toledo. Toledo: Muséu de Santa Cruz.

•   Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Ildefonso de Toledo.
• San Ildefonso
• Estudio de teoloxía consagráu a San Ildefonso