Idioma avésticu

L'avésticu ye una de les dos llingües vieyes iranines meyor atestiguaes xunto col antiguu persa, pos otres como'l medo o l'escita son conocíes namái por pallabres ocasionales y nomes tresmitíos n'otres llingües. El material testual n'avésticu puede estremase en dos categoríes pol so conteníu:

• Los testos relixosos del zoroastrismu, que proceden en parte de mediaos del primer mileniu e.C.
• El corpus de testos poéticos trescalaos de mitoloxía y tradiciones épiques del antiguu Irán, siendo daqué d'esti material anterior al zoroastrismu.

Nenguna d'estos dos partes foi recoyida por escritu hasta muncho depués de que l'avésticu dexara de ser una llingua viva, siendo tresmitíos dambos cuerpos de lliteratura per vía oral hasta'l so codificación por escritu ente los sieglos IV al VI d.C. mientres el periodu sasánida. Col fin de rexistralos usóse'l alfabetu pahlevi, magar con adautaciones y amplificaciones p'afaelo a los soníos de la llingua avéstica. A esta codificación dióse-y el nome de Avesta, ente que a la traducción que la acompañaba y al comentariu dióse-y el nome de Zand-avesta. Ye bien posible que tou este material fora más estensu qu'anguaño ye, por cuenta de la perda d'una parte del mesmu mientres les invasiones musulmanes. El conteníu del Avesta tal como agora ye conocíu entiende:

• El canon zoroástricu: el Yasna, incluyendo los Gathas y los Homyašt. El Yasna 'ufiertes (oblation)'^[1][2] o adoración ye la principal pieza llitúrxica del canon. Consiste d'allabancies y oraciones onde van enxertaes los Gathas o 'himnos', que contienen enseñances y doctrines de Zoroastru.
• El Vispered, que consiste d'amiestes al Yasna y contién invocaciones y ufriendes d'adoración a 'tolos señores' (vispe ratavo), d'ende'l nome vispered.
• Testos menores, Nyaishes, Gahs, Sirozahs, Afringans, que consisten de porciones curties, allabancies y bendiciones pa ser recitaes diariamente o n'ocasiones especiales.
• El Vendidad o 'llei contra los daevas o demonios' (vidaeva data). El primer capítulu contién un rellatu dualista de la creación, el segundu'l rellatu de Yima, la edá dorada, y la venida d'un vientu destructivu, el diluviu iranín. El restu de los capítulos traten mayormente sobre cuestiones ceremoniales, rituales y llegales.
• Los Yášts, (yešti 'adoración pola allabancia') contienen himnos d'allabancia y adoración a les divinidaes o ánxeles (yazatas).

Amás hai un númberu de fragmentos, cites y gloses.

Nel Avesta pueden reconocese dos dialeutos: el dialeutu Gatha que ye la llingua de les partes más antigües y el dialeutu clásicu, que ye la llingua del cuerpu central del Avesta. El primeru ye más arcaicu y tien una rellación col segundu asemeyada a la que'l védicu tien col sánscritu o'l griegu homéricu col áticu. El dialeutu gatha foi la llingua de Zoroastru y los sos siguidores siendo la so estructura gramatical bien pura. L'avésticu clásicu amuesa, nes sos últimes composiciones, munches corrupciones y tracamundios nes sos declinaciones.

L'alfabetu avésticu vien de les 16 lletres del alfabetu pahlevi, que s'espandieron hasta 48 y dalgunes de les grafíes tienen valor posicional. Hai 14 signos vocálicos y el restu son consonantes. Tamién s'adoptaron delles lligadures pahlevi.

Cada pallabra dixébrase per aciu d'un puntu, nun esistiendo diacríticos nin acentos.

Les vocales son trés: /i, a, o, ī, ā, ū/ curties y llargues. La evidencia interna nos Gathas xunto cola evidencia paralela en llingües emparentaes indica la esistencia nel avésticu antiguu d'un sistema tonal asemeyáu al sánscritu védicu. N'etapes posteriores el tonu foi reemplazáu por un acentu tónicu na penúltima sílaba si yera llarga y si non na antepenúltima.

L'avésticu tien una facilidá pa formar pallabres per aciu de prefixos y amestando sufixos a les derivaciones primaria y secundaria.

Los nomes y los axetivos lleven xéneru (masculín, femenín, neutru), númberu (singular, dual y plural) y casu (ocho).

Los verbos tienen voces activa y media, cuatro moos: indicativu, imperativu, suxuntivu y optativu y tres tiempos: presente, aoristu y perfeutu. L'orde de la frase ye llibre.

• Javier Martínez García y Michiel de Vaan, Introducción al avéstico, Madrid, Ediciones Clásicas, 2001.