Occitán biarnés

Biarnés Bearnés
Variedaz de l'occitán
En narancha arias de parla biarnesa
Localización cheografica
Estau	{{{estau}}}
País	{{{país}}}
Rechión	{{{rechión}}}
Parlau en	Biarn
Lugars principals	Pau, Aulorón
Atras denominacions	{{{atras denominacions}}}
Charradors
Oficial en	{{{oficial}}}
Reconoixiu en	{{{reconoixiu}}}
Regulau por
Vitalidat
Escritors principals
Rasgos dialectals
Clasificación lingüistica
Indoeuropea Romance Romance occidental Galorromanica Occitanorromanica Occitán Gascón Biarnés
Codigos
ISO 639-1	oc (occitán)
ISO 639-2	oci (occitán)
ISO 639-3	oci
SIL	oci

O biarnés^[1] (en occitán bearnés u biarnés) ye o nombre dau a o dialecto gascón de l'occitán fablau en o Biarn. L'uso d'un nombre especifico pa o biarnés responde a la importancia historica d'a rechión d'o Biarn, un un vizcondau que se tornó en un prencipau sobirano baixo o mandato de Gastón Fébus. Dende a metat d'o sieglo XIII dica a Revolución francesa, o biarnés estió a luenga administrativa y churidica d'iste territorio, asinas como d'os países que en yeran ligaus: Navarra, Sola y Foix. A ortografía standardizada definida por os documentos administrativos y chudicials fue adoptada difuera d'as mugas d'o Biarn, no nomás en a parti de Gascunya, sino tamién en bels territorios bascos.

L'idioma francés exerció una creixient influyencia en o Biarn dende metat d'o sieglo XVI, debiu a la suya anexión como provincia francesa en 1620. L'uso d'o biarnés como idioma institucional remató con a Revolución, estando dende alavez o suyo uso limitau a la cultura popular. Cyprien Despourrins, Xavier Navarrot y Alexis Peyret, por eixemplo, dioron vida a o biarnés a traviés d'as suyas obras. Dende a segunda metat d'o sieglo XIX dica a primera metat d'o sieglo XX, o biarnés fue standardizau, particularment por Vastin Lespy, Simin Palay y Jean Bouzet.

O biarnés continó estando a luenga mayoritaria entre o pueblo biarnés en o sieglo XVIII. No ye dica a segunda metat d'o sieglo XIX cuan o suyo uso prencipia a decayer en favor d'o francés. A escuela francesa dentro en conflicto dreito con l'uso d'as luengas rechionals en o zaguer tercio d'o sieglo XIX y dica a primera metat d'o sieglo XX, causando un claro declin en a transmisión d'o biarnés entre as familias a partir d'os anyos 1950. Como reacción, se creya a primera calandreta en Pau en 1980, permitindo que a luenga tornase a la educación. O numero de parlants de biarnés ye dificil d'estimar; una encuesta de 2008 deciba que entre un 8 y un 15% d'a población charraba biarnés, pendendo d'a definición que se fese. Actualment o biarnés/gascón ye clasificau como luenga en periglo d'extinción por a Unesco.

O biarnés ha estau clasificau entre as luengas occitanorromanicas por, entre atros lingüistas, Pierre Bec^[2]. I hai un vivo debat^[3] sobre a pertinencia d'o biarnés/gascón a una sola y unica luenga, l'occitán^[3]. Pa bels lingüistas, o biarnés/gascón sería un dialecto de l'occitán^[4], pa atros constituyiría una luenga especifica y distinta como puet estar o catalan ^[5] en o seno d'as luengas occitanorromanicas. En o numero 10 d'o "Buletín de l'observatorio d'as practicas linguisticas Luengas y ciudaz", publicau por o ministerio de Cultura francés, o lingüista alemán Georg Kremnitz^[6] declaró que nomás veyeba lechitimo discutir a pertinencia d'o biarnés/gascón a o conchunto occitán^{[nota 1]}. A la seguida, afirma que existe un consenso emerchent seguntes o qualo o biarnés/gascón "constituye, dende o punto d'anvista d'a suya chenesi^{[nota 2]}, una entidat distinta de l'occitán propiament dito"^[6]. Manimenos, en haber evolucionau en "simbiosi" con iste zaguero mientres sieglos, o biarnés/gascón se considera cheneralment una variedat d'a luenga d'oc^[6].

En una encuesta de 1982 feita en o Biarn un 51% d'a población deciba charrar biarnés, un 70% lo entendeba y un 85% yera a favor d'a conservación d'a luenga.

1. ↑ A integración d'o provenzal, lengadocián, lemosín, auvernés y vivaro-alpín en o conchunto occitán no han estau obchecto de debat en o buletín ministerial.
2. ↑ O gascón/biarnés contiene un important substrato aquitano, u protobasco, que lo fa diferent d'as atras luengas occitanorromanicas.