Istambul

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Istambul İstanbul
Localidat de Turquía
Istambul, con o Cuerno d'Oro y o Bosforo.
Estau  • Provincia	Turquía Istambul
Superficie	1.538,77 km²
Población  • Total  • Densidat	14657434 hab. (2015) 6521 hab/km²
Altaria  • Meyana	100 m.
Codigo postal	34000–34990
Coordenadas	41° 0’36’’N28°57’37’’E
Istambul Istambul en Turquía
Web oficial

Istambul, Estambul (d'o turco İstanbul), Costantinnoble u Costantinoble ye a ciudat mas gran de Turquía, y tamién una d'as ciudaz mas grans d'Europa, con amán de 9.000.000 de habitants en a ciudat (2000) y entre 12 y 15 millons en l'aria metropolitana. Ye tamién a capital administrativa d'a provincia d'Istambul.

A ciudat viella ye prencipalment situada en o estreito d'o Bosforo. Sindembargo, a ciudat muderna ye muito mas ampla y complega os dos cantos (europeu y asiatico) d'o estreito. Entre as atraccions turisticas s'incluyen a Ilesia d'a Divina Sabiduría (Aya Sofia), Sariyer, Eyüp y Taksim en o canto europeu, y Beyköz, Üsküdar, Kadiköy, Moda, Bostanci y Adalar en o canto asiatico. Como capital que estió de dos d'os imperios mas poderosos d'a Tierra, y ciudat cosmopolita que, t'o sieglo XVI, yera prebablement a mas civilizada y multicultural, Istambul ahuespa molimentos extraordinarios: palacios, ilesias y o hipodromo que datan d'a epoca bizantina; as mesquitas Azul y Süleymaniye; o Palacio Topkapi, seu d'o poder imperial otomán, y atros. Fa parte d'a Organización d'as Ciudaz d'o Patrimonio d'a Humanidat dende l'anyo 1985, per los suyos importants monumentos y restas historicas.Actualment i hai cuantos monumentos d'a epoca cristiana que s'han deixau en l'abandono total, eixemplo d'ixo son las restas d'o hipodromo de Constantinoble, lo Foro de Teodosio (semellant a lo Foro de Roma) y parte d'as murallas de Constantinoble.

Anque dende 1923 a capital de Turquía ye Ankara, Istambul sigue estando una ciudat que tien un papel central en a industria, o comercio y a cultura de Turquía. Ahuespa mas d'una docena d'universidaz. Ye seu d'o Patriarcato Ecumenico, cabeza d'a Ilesia Ortodoxa Griega.

En primeras estió una ciudat griega que seguntes a mitolochía estió fundada por un persona clamada Bizant, Bizante u Bizancio, yera situada en a parte occidental y europea d'a dentrada d'o estreito d'o Bósforo, sobre una parte de l'actual ciudat d'Istambul. Mantenió lo nombre de Bizancio dica l'anyo 330, cuan cambeó ta unatra denominación oficial conoixida como Nueva Roma mientres vivió Constantino, a la suya muerte prenió lo nombre de Konstantinoúpolis en griego y Constantinopolis en latín , emplegando-se'n derivatos en cadaguna d'as luengas d'os países europeus, que traducius a lo aragonés estaría Ciudad de Constantino ta fer honra a la memoria d'o suyo refundador. En la Cronica de Sant Chuan d'a Penya s'escribe Constantinnoble u Costantinnoble. En o Libro d'os Emperadors s'escribe Contastinoble con metatesi. Encara que o nombre cambeó atra vegata en 1453 con a conquiesta turca otomana, os derivatos europeus de Constantinopolis se se continoron utilizando en Occident dica 1930. En o periodo otomán os turcos clamaban a la ciudat İstanbul, pero oficialment s'emplegaba o nombre Qustantaniyyeh (قسطنطنيه) ("Ciudat de Costantín" en arabe). O nombre oficial d'Istambul fue imposato lo 28 de marzo de 1930.

Establita por l'emperador romano Costantín I lo Gran sobre l'antiga colonia griega de Bisancia (establita por colonos griegos de Megara en 667 aC). En a Cronica de los Conquiridores en fan mención:

Dende ixe inte Bisancia u Bizancio fue conoixito como Costantinopolis en a suya honor (y en aragonés Costantín Noble, Constantinoble, Contastinoble y atras variants). Se convertió en a capital de l'Imperio Romano de Orient y dimpués estió a capital de l'Imperio Bizantín. Dezaga d'a Caita de Costantín Noble (u Conquista de Istambul) en 1453 pasó a estar parti y capital de l'Imperio Otomán, dic'a suya caita oficial o 1 de noviembre de 1922. Con a proclamación d'a Republica dirichida por Mustafa Kemal (clamato dimpués Atatürk u pai d'os turcos), a capital turca se tresladó ta Ankara l'1 d'octubre de 1923.

O Bosforo (En turco Boğaciçi) ye un estreito que divide en dos partis a ciudat de Estambul, conectando a lo Mar de Marmara con a Mar Negra.

Bi ha dos puents sobre este estreito. O puent Bogacici (Boğaciçi Köprüsü) de 1074 metros de largo estió replenau en 1973. O segundo puent, o Fatih Sultan Mehmet (Fatih Sultan Mehmet Köprüsü, FSM) posedeix una largaria de 1014 metros, estió replenau en 1988 y se troba a cuasi cinco kilometros a lo norte d'o primer puent.

Un túnel ferroviario de 13,7 kilometros ye estando construito y se estima a suya rematanza ta 2008. Alto u baixo 1.400 metros d'o túnel van a construyir-se baixo l'estreito, por meyo d'a tecnica d'acolada d'o canyo, y ye previsto que será o mas fundo túnel executau por este metodo (con un maximo de 56 m baixo lo ran de l'augua). O prochecto alufra a construcción d'un metro de 13,3 km con cuatre estacións, que unirá o centro de Estambul con a urbe oriental y con a urbe occidental.

Estambul ha estau y ye un mezclayo cultural y etnico que han deixau mientres la suya historia numerosos testimonios aquitectonicos y culturals. Per tanto, i hai numerosas mesquitas, ilesias, sinagogas, palacios historicos, edificios civiles y vicos enters pa visitar en a ciudat. Per estas razons la Unesco declaró las zonas historicas d'Estambul como Patrimonio d'a Humanidat en l'anyo 1985.

Entre atros puestos los que no se pueden deixar de visitar son:

• Cisterna de Yerebatan, a mas gran d'as 60 antigas cisternas construyidas baixo la ciudat d'Estambul, se construyió en pocos meses en epoca bizantina y rematada en l'anyo 532, mientres lo reinau de l'emperador bizantino Chustinián I.
• Monesterio de Studion, repuis d'un monesterio construido en l'anyo 463 a iniciativa d'o cónsul Studios, qui li dió o suyo nombre. L'edificio se devantó a man d'a mar de Marmara en estilo bizantín baixo l'advocación de Sant Chuan Baptista, y se convertió en un gran monesterio con alto u baixo mil monches.
• Palacio de Topkapi, ye un palacio formau per muitos chicoz edificios construyius chuntos y rodiaus per cuatro patios situaus sobre lo Sarayburnu, entre lo Cuerno d'Oro y lo mar de Mármara, a suya construcción estió ordenada per lo sultán Mehmet II en 1459 y estió rematada en 1465, estió lo centro administrativo de l'Imperio otomano dende 1465 dica 1853.
• Santa Sofiya d'Istambul, ye una mesquita construida por construita por Chustinián I en 532-537 como ilesia ta o culto cristiano, adedicada a la tercera persona d'a Trinidat, y que dimpués d'a cayita d'a ciudat en mans d'os turcos otomans en l'anyo 1453 y convertir-se en a capital d'o nuevo Imperio Otomán, fue convertida en mesquita ta o culto islamico dica 1935, cuan se convertió en un museu, en l'anyo 2020 tornó a convertir-se en una mesquita ta o culto islamico.

En a ciudat d'Istambul se i celebra lo Festival Internacional de Cine d'Istambul.

En Istambul bi ha una gran tradicción esportiva, os esportes mas populars son o fútbol y o baloncesto.

• O Galatasaray Spor Kulübü, o Fenerbahçe Spor Kulübü y o Beşiktaş Jimnastik Kulübü, que son d'os clubs poliesportivos mes importants y que tienen seccions de fútbol y baloncesto, a mas d'atras d'esportes menos populars.

Muitas d'as millors instalacions esportivas d'Istambul han estau construyidas u amilloradas dende l'anyo 2000 pa reforzar as candidaturas presentadas per a ciudat pa organizar os Chuegos Olimpicos de Verano.

D'entre totas las instalacions destaca o Estadio de fútbol Ali Sami Yen Spor Kompleksi mes conoixiu como Türk Telekom Arena.

• 2005: Rotterdam (Países Baixos).
• Buenos Aires (Archentina).

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Istambul.