Kreolsproche

 

Viil Kreolsproche sin eso entstande: In dr Koloniä sin sich verschiideni Gruppe mit verschiidene Muetersproche begägnet un hän sich miäße verständige. Zu däne hän diä ejropäische Kolonischte esälber ghere und unter däne sin am Afang viilmol ügsetzti Strofgfangini gsii. Drno ghere iiheimischi Velker un Stämm drzue oder Sklave, wu z Afrika gfange un in Koloniä iigsetzt wore sin. Diä schwarze Sklave hän sälber aü unterschiidligi Sproche gha un sin absichtlig vermischt wore. Diä unterworfene Mänsche hän erscht e baar Brocke üs em Wortschatz vu dr Herre ufgnumme un hän sich so primitiv verständigt - mit dr Herre un unterenander. Eso e eifachi Verkehrssproch heißt mer Pidgin - si isch niämem si Muettersproch.

D Kinder vu dr erschte farbige un wisse Generation hän s Pidgin drno zu nere neije Sproch witerentwicklet. D Basis vu däre Sproch isch d Sproch vu einem, sälte vu mehrere Kolonialherre gsii, iberal sin aber aü in gleinem oder großem Maß Werter üs dr Sproche vu dr unterworfene Velker in d neij Sproch iigange. D nej Sproch isch jetz aü Muettersproch wore - diä Kinder hän numme diä kenne un hän aü numme diä in ihrene Kinder witer gää.

Verschiidini Kreolsproche sin in dr Zwischezit ganz oder fascht untergange, wel si dur e Amts- oder Bildunggsproch verdrängt wore sin, dodrzue ghert diä einzig ditsch Kreolsproch Unserdeutsch uf Papua-Nejguinea. Anderi exischtiäre witer, e Deil numme as gsprochini Sproch, anderi hän sich zu Schrift- un Amtssproche entwicklet.

Diä Ufzellung isch noch em W. Raible (lueg bi Litratür):

Kreolsproche uf portugiisischer Basis

• Kapverdischi Insle, Golf vu Guinea, Malaysia, Macao

Kreolsproche uf spanischer Basis

• Curaçao un Nochberinsle

Kreolsproche uf franzesischer Basis

• Masakarene im Indische Ozian, e Hüffe Karibik-Insle, Franzesisch Guayana, Louisiana

Kreolsproche uf änglischer Basis

• Hawai, Belize, Britisch-Guayana, Polynesie (Bislama), Papua-Neu-Guinea (Tok Pisin)

Kreolsproche uf arabischer Basis

• Sudan, Uganda

Des Stubewage-Liäd stammt vu dr Insle St. Barthélemy (franzesischi Antille/Karibik), isch vu dr Nicole Gréaux ufgnumme un isch zitiärt un erklärt noch em Otto Weikopf (lueg Weblink). D ditsch Ibersetzung bim Weikopf mueß arg frei sii, si isch do korrigiärt un dur e franzesischi ergänzt.

Dä Text zeigt im Wortschatz dittiligi Ähnligkeit mit em Franzesische - z. B. vlé wurd vu "voulez" (wänn ihr) kumme. Fir "ich", "mi" un "mir" wird s glich Wort brücht - moin. S Futur wird mit em Partikel kalé üsdruckt - vum franzesische "aller" (goh).

Ass d Zitte mit Partikel kännzeichnet wäre, gits in Kreolsproche viil. Im änglischbasiärte Kreol vu Hawaii heißts:

Mit em Partikel wen (üs englisch "went" (isch gange)) isch do d Vergangeheit bildet. Dr Partikel firs Futur isch goin:

D Hawaiier Sätz sin üs em Artikel Hawaiian Pidgin in dr änglische Wikipedia.
Fir witeri Textprobe lueg in dr franzesische Wikipedia, Artikel Créole.

Diä meischte draditionälle Sproche sin kumpliziärt, voll mit Unregelmäßigkeite un miän vu dr Kinder im e lange Brozäss in dr Familiä un in dr Gsellschaft glehrt wäre; bi offiziälle Sproche findet langjährige Schuelunterricht statt. D Kreolsproche sin viil lichter zum Lehre wiä d Üsganggssproche Portugiisisch, Franzesisch, Niiderländisch usw., well ihre Grammatik ganz eifach un durchsichtig isch. Mer het sogar rüsgfunde, ass Kreolsproche, wu kei Bizzili mit enander verwand sin, noch dr gliche Brinzipiä ufboit sin. Des lit, noch em Wolfgang Raible, mit ere hoche Wahrschiinligkeit dra, ass d Kinder, wämmer si nit beiiflusst, spontan e Art natirligi Grammatik üsbilde - diä Fähigkeit het jedes Kind, egal ebs im Sudan, z New York, z Waldkilche oder z Züri uf d Wält kunnt.

E anderi Theorii widerspricht däm, si goht drvu üs, ass alli Kreolsproche vume portugiisische Kreol beiiflusst sin un wäge däm Ähnligkeit ufwiise.

•   D Wikipedia uff Bislama
  
•   D Wikipedia uff Tok Pisin
  
• Berbice Dutch Creole
• Liste der Kreolsprachen

• Wolfgang Raible: Wo Kinder- zu Muttersprache wurde. Badischi Zittig, 8. 11. 1986

• Otto Weikopf iber Pidgin- un Kreolsproche