Gämf

Gämf
	Wappe vo Gämf
Basisdate
Staat:	Schwiiz
Kanton:	Gämf (GE)
Bezirk:	(De Kanton Gämf kennt ke Bezirk.)
BFS-Nr.:	6621
Poschtleitzahl:	1200–1299
UN/LOCODE:	CH GVA
Koordinate:	500532 / 117325Koordinate: 46° 12′ 0″ N, 6° 9′ 0″ O; CH1903: 500532 / 117325
Höchi:	375 m ü. M.
Flächi:	15,9 km²
Iiwohner:	203'840 (31. Dezämber 2022)
Uusländeraateil:	47,9 % (31. Dezember 2019)
Stadtpräsidentin:	Frédérique Perler (Grüne), 2021/2022
Website:	www.geneve.ch
	Blick uf Gämf vom Mont Salève Blick uf Gämf vom Mont Salève
Charte
	Charte vo Gämf

Dä Artikel beschäftigt sich mit de Stadt Gämf. Anderi Artikel verzeled über de gliichnamigi Kanton.

Gämf ([g̊æɱf]; hochdütsch Genf; franzöösisch Genève [ʒəˈnɛv]; Patois Zenéva [ðənəva]; italienisch Ginevra; rätoromanisch Genevra; änglisch Geneva) isch die zwäitgröscht Stadt vo de Schwiiz und d Hauptstadt vom gliichnamige Kanton.

Geografi

Gämf liit am Gämfersee, wo im französische Lac Léman heisst. D Altstadt isch uf emene Hoger über der Seebucht, wo druus d Rhone use flüsst. Dä Fluss lauft dänn dur d Stadt Gämf gäge Südweschte wyter. De ander Fluss, wo vom französische Bärgland vo Hochsavoie her chunnt und z Gämf i d Rhone mündet, isch d Arve.

D Stadt Gämf hät öppe 202'000 Iiwohner, im ganze Kanton sind’s öppe so 470'000 Iiwohner und i de Metropolregion wohned gut 1'250'000 Persone.

D Stadt het vier Stadtviertel: Cité, Plainpalais, Eaux-Vices und Petit-Saconnex und sächzää Kwartier. Plainpalais, Eaux-Vices und Petit-Saconnex sind ehemoligi Gmeinde, wo men anne 1931 uf Gämf ygmeindet het.

Ringsum d Stadt sind d Gmeinde Cologny, Chêne-Bougeries, Veyrier, Carouge, Lancy, Vernier, Le Grand-Saconnex und Pregny-Chambésy. Chly wyter usse lyt d Landesgränze vo dr Schwyz zu Frankrych. D Stadt Gämf chunt nit diräkt a d Gränzen aa.

Gschicht

S Piet vo Gämf isch scho i de jüngere Staizitt bisidlet gsii, wie Füürstele us dere Zitt biwiiset. I de Bronzezitt isch den d Geged um Gämf dicht bisidlet gsii, spöter aber het d Bivölkerig abgnoo.

D Allobroger, en keltische Stamm, hend spötistens um 200 vor Chrischtus uf em Hügel zwüschet em See, de Rhone und de Arve e bifestigts Oppidum errichtet, wo de Seehafe und d Flussöbergeng öberwacht het. D Römer hend 122/120 vor Chrischtus d Allobroger underworfe und i d Provinz Gallia Narbonensis iiglideret. Di alt Sidlig Genava und de Hafe sind usbaue wore. Um 100 vor Chrischtus isch öber d Arve e Holzbrugg baue und de Hafe isch verstärcht wore. Um 80 vor Chrischtus isch bim Hafe e drüü Meter höchi Statue us Aicheholz ufgstellt wore, wil dört vermuetli en Kultort gsi isch. D Brugg öber d Rhone aber het de Julius Cäsar im März 58 vor Chrischtus abriisse loo, zum verhindere, as d Helvetier dör d Provinz Narbonensis züchet.

Denn het sich d Stadt zumene wichtige Handelszentrum entwicklet und de Hafe isch immer mee uusbaut wore. Wo d Alemane um 260 d Stadt Genava plünderet hend, het me e Stadtmuur baut. I de zwaite Hälfti vom 4. Joorhundrt isch Gemf e Bischofssitz wore mit eme prächtige Palascht, de erst bikannt Bischof isch de Isaac gsii, wo i de Zyt um 400 gläbt het. Wo ane 443 d Burgunder i de Sapaudia agsidlet wore sind, isch Gämf Sitz vom burgundische König gsii, nebet Lyon und Vienne. Wo de König Gundobad mit sim Brüeder Godigisel, wo z Genf residiert het, Striit öbercho het, het de Gundobad d Stadt verbrännt, aber noch em Tod vom Godigisel wider ufbaue lo. Im Joor 534 isch s Burgunderriich vo de Merowinger underworfe und eso Tail vom Fränkische Riich wore. Ane 563 het e Tsunami, uusglöst dör e Bergsturz am obere Gemfersee, s Hafeviertel vo Gemf öberfluetet.

D Machtverhältnis im Mittelalter sind kompliziert gsii, und zwöschet em Bischof vo Gemf und de Groofe vo Gemf het s Spannige gee. Um 1250 hend d Groofe vo Savoye d Herrschaft öbernoo und sich mit de Gemfer Börgerschaft agfründet, um di politisch Macht vom Bischof z schwäche. Aber au d Äidgnosse und de König vo Burgund hend probiert, immer mee Iifluss uf die wichtigi Stadt z nee, so as d Börgrschaft vo Gemf immer wider nöiji Vertreg het müese uufsetze.

I de Renaissance hät de Reformator Johannes Calvin (1509–1564) z Gämf sini Lehr verchündet. As Folg vo de Reformation isch im Joor 1535 de Bischof entmachtet wore und er het müese d Stadt verloo.

1602 het Savoie probiert d Stadt yznee – däm Eräignis seit me hüt no d Escalade – was aber nit glungen isch. Im Vertrag vo Saint-Julien het Savoie d Unabhängikäit vo Gämf anerchännt.

1798 het Frankrach d Stadt annektiert. si isch d Hauptstadt vom nöie franzöische Département Léman woorde. Wo 1813 s öschtrychische Militäär d Stadt ygnoo het, het sech die wider für unabhängig erklärt. Gly drufabe het si bi dr Schwiiz agfrooget, und 1815 händ sich Gämf und d Äidgnosseschaft zämeschlosse, und eso isch Gämf 1848 e Kantoon vo dr Schwiiz wore.

Im 20. Jaarhundert sind vil international wichtigi Organisatione uf Gämf cho; zum Bispiil:

dr Völkerbund
d UNO
di Europäischi Freihandelsassoziazioon EFTA
di Internazionali Arbeitsorganisazioon IAO
d Wältgsundhäitsorganisazioon WHO
d WIPO, d Wältorganisazioon für geischtigs Eigetuum
dr Ökumenisch Root vo de Chilene
die internazionali Organisazioon für d Norme
die internazionali Organisazioon für d Migrazioon
d Wälthandelsorganisazioon WTO
di Internazionali Rotchrütz- und Rothalbmondbewegig

S CERN, wo di Europäischi Organisazioon für Chärnforschig isch, macht wichtegi internazionali Projäkt. Vom CERN uus isch au s World Wide Web entwiklet worde.

Bevelkerigsentwicklig

Quälle: Bundesamt für Statistik 2005^[4]

Johr	1850	1860	1870	1880	1888	1900	1910	1920	1930
Yywohner	37'724	54'009	60'004	70'355	75'709	97'359	115'243	126'626	124'121
Johr	1940	1950	1960	1970	1980	1990	2000	2010	2011
Yywohner	124'431	145'473	176'183	173'618	156'505	171'042	177'964	187'295	191'803

De Uusländeraateil isch anne 2013 bi 47,7 Prozänt gläge.^[3]

Religion

14,6 Prozänt vu dr Yywohner sin anne 2000 reformiert gsi, 37,4 Prozänt remisch-katholisch.^[5]

Politik

Bi dr Nationalrotswahle 2011 het s des Ergebnis gee:^[5] FDP 16,1 %, CVP 7,3 %, GLP 2,8 %, Grüeni 14,4 %, MCR 9,4 %, SP 22,4 %, SVP 15,3 %, Sunschtigi 12,2 %.

Dr Stadtpresidänt heisst Maire. Z Gämf wächslet gmäss dr Verfassig jedes Joor s Person, wo das Ampt het.^[6]
Lueg do dezue: d Lischte vo de Stadtpresidänte vo Gämf

Sproch

Bi dr Volkszellig 2000 hän vu dr 177'964 Yywohner 128'622 Franzesisch as Hauptsproch aagee, 7'050 Dytsch, 7'320 Italienisch un 34'972 anderi Sproche.^[5]

De alt frankoprovenzaalisch Patois vo Gämf isch wahrschiins Endi 19./Aafangs 20. Jh. uusgstorbe. Ergebnis us de Volkszellige vo 1990 un 2000, wo Deil Lüt Patois als Sproch aagchrüzlet häi, sind eventuell so z’verstoo, dass d Lüt unter «Patois» ihr Regionalfranzösisch verstande häi.^[7]^[8]