Suiker

 

Suiker in sy huidige vorm was in die antieke Griekse en Romeinse wêreld nog feitlik onbekend. In die tydperk van Alexander die Grote het net enkele handelaars en reisigers kennis van die Indiese riet gehad, wat die produksie van "heuning sonder bye" sou moontlik gemaak het. Slegs klein hoeveelhede saccharum, 'n soutagtige produk wat uit bepaalde Indiese bamboesplante vervaardig is, is in die antieke geneeskunde gebruik.

Die Griekse en Romeinse kookkuns het veral gebruik gemaak van heuning as 'n versoeter, tog was dit steeds skaars en duur. Heuning is derhalwe dikwels met vrugtewynstroop verdun of deur ander produkte vervang, soos byvoorbeeld die goedkoper dadelheuning of soet wynprodukte soos rosyntjies en stroop.

Suikerriet is vir die eerste keer in die 7de eeu in Palestina ingevoer, in die 8ste en 9de eeu in Griekeland en eers teen die einde van die 10de eeu, danksy die Venesiese seehandel, ook in Wes-Europa waar suikerkristalle aanvanklik net in apteke verkrygbaar was. Klein hoeveelhede suiker is as 'n geneesmiddel beskou, tog het die meeste geneeskundiges beweer dat suiker 'n verhoogde bloeddruk sou kon veroorsaak.

'n Plaaslike suikernywerheid het in Europa eers tydens die Napoleontiese Oorloë van die vroeë 19de eeu ontstaan, toe die Engelse blokkade die Europese vasteland van suikerrietinvoere afgesny het. Die Duitser Andreas Sigismund Marggraf (1709–1782) het reeds in 1747 voorgestel om suikerbeet as 'n basis vir die suikerproduksie te ontwikkel. Die eerste suikerfabriek is egter eers in 1801 deur een van sy skoliere, Franz Karl Achard (1753–1821), op die Oos-Duitse landgoed Cunern (tans Konory in Pole) geopen. In 1809 het Achard sy wetenskaplike studie oor die suikervervaardiging, Die europäische Zuckerfabrikation aus Runckelrüben, gepubliseer.

Die ontwikkeling van die Europese suikernywerheid was 'n buitengewone prestasie, aangesien die vervaardigingsproses hoogs ingewikkeld was. Terwyl in die geval van suikerriet net die stele uitgepers moet word, vereis suikerbeet 'n meerfasige verwerking. Dit word eers skoongemaak en daarna in klein stukkies gesny. Die suiker word deur middel van industriële ekstraksie vervaardig en bestaan aanvanklik – net soos sy eweknie wat van suikerriet gemaak word – uit 'n swartblou stroop. 'n Aantal prosesse soos karbonasie en filtrasie is noodsaaklik voordat die suiker, wat nog steeds uit 'n stroperige massa bestaan, reg is om van sekere kieme voorsien te word wat 'n kristalliseringsproses aan die gang sit. In die proses van suikerraffinering word bentoniet gebruik vir die skoonspoel en verheldering van waterige suikeroplossings. Sedert die 19de eeu is die verwerkingsproses steeds verbeter. Terwyl in 1869 nog meer as twaalf kilogram suikerbeet vir een kilogram suiker benodig is, bevat die suikerbeetstroop tans meer as twintig persent suiker.

Suiker het vir meer as 'n eeu lank 'n belangrike landbouproduk in Europa gebly, en die suikerprys is tot by die einde van die Tweede Wêreldoorlog as 'n rigsnoer vir die lone van landarbeiders gebruik waarby die verkoopprys van een kilogram suiker die daaglikse loon vir 'n vroulike werker bepaal het.

Die hoofbronne vir die vervaardiging van suiker is suikerriet, wat in die tropiese gebiede verbou word, en suikerbeet (die hoofbron in gematigde klimate soos dié in Europa). Albei bevat sukrose, wat tydens die verwerking uitgepers of uitgekook word. Die suikerkristalle, wat as eindproduk ontstaan, word verder verwerk en skoongemaak.

Die drie grootste suikerprodusente ter wêreld is Brasilië, Indië en die Volksrepubliek China, terwyl Frankryk, Duitsland en Pole die belangrikste verskaffers van die Europese Unie is. Suid-Afrika is die grootste produsent op die vasteland van Afrika.

 

Sedert die vroeë 21ste eeu kan die wêreldwye suikerproduksie nie meer tred hou met die aanvraag nie. In 2005 het suikerpryse op die wêreldmark die hoogte ingeskiet en byna twintig VSA-sent per pond bereik. Die skerp styging word veral aan Brasilië se energiebeleid verwyt, wat suikerriet as 'n basis vir bio-etanol bevorder om sodoende brandstofinvoere te verminder. Sowat die helfte van die Brasiliaanse suikerrietproduksie word tans benodig om in die land se behoefte aan sogenaamde flexfuel-petrol te voorsien. In 2006 het suikerpryse egter weer gedaal.

Indië is met sowat 18 miljoen ton tans die grootste verbruiker van suiker, wat steeds meer gewild raak as 'n soetmiddel vir byvoorbeeld chai-tee. Die landelike bevolking het eeue lank veral goer, 'n soort suikerrietstroop, gebruik, maar gee danksy die stygende inkomste nou voorkeur aan kristalsuiker. Die kookkuns van die Indiese deelstaat Goejarat gebruik suiker in die meeste van die geregte.

Die Suid-Afrikaanse Suikervereniging se navorsingstasie is in 1927 op Mount Edgecombe, sowat 19 km van Durban af, opgerig. Dit is vandag die vernaamste suikernavorsingsinstituut in Afrika en ruil tegniese inligting uit met Brasilië, Argentinië, Australië, Japan, die VSA en Taiwan, asook met sekere Afrikalande. Suikerrietsaad ontkiem net by temperature wat hoër is as die wat in Suid-Afrika se suikerrietgebiede voorkom.

Alle saailinge word derhalwe in spesiale kweekhuise by Mount Edgecombe gekweek en aan kwekers verskaf. Veldtoetse oor die aanpasbaarheid van saailinge by bepaalde klimaatstreke word by 7 streeknavorsingstasies gedoen. Suikerrietsaad word ook na ander lande uitgevoer. Die gewildste suikerrietsoort is Natal Coimbatore 310 (NCo310), wat 'n Suid-Afrikaanse variëteit van die Coimbatore-riet is met 'n sagte vesel en hoë suikergehalte.

Suikerrietkwekers kan ook blaarmonsters vir ontleding na Mount Edgecombe bring waaruit die ingewikkelde bemestingbehoeftes van ʼn bepaalde plantasie vasgestel kan word. 'n Kweker word dan geadviseer oor hoeveel en watter misstof hy op 'n bepaalde tydstip vir 'n sekere grondsoort met 'n sekere voggehalte moet toedien. Navorsing oor verskeie suikerrietplae word ook gedoen. Die grootste bedreiging is teenswoordig die suikerrietboorinsek Eldana saccharina, wat feitlik die hele suikerrietgebied besmet het en wat veral riet wat deur droogte verswak is, aanval.

Nematodes, 'n soort rondewurm van die klas Nematoda wat op die wortels van suikerriet teer en die groei daarvan vertraag, rig ook groot skade aan. Aansienlike dele van Suid-Afrika se suikergebiede word deur een of meer van 5 siektes besmet. Hulle is ratoensiekte en mosaïek (albei virussiektes), roet of brandsiekte (Ustilago scitaminea Syd.), rooivrotsiekte (Physalospora tucumanensis Speg.) en roes. Navorsing oor die bekamping van al die plae word by Mount Edgecombe gedoen.

Die drie grootste suikeropslagloodse ter wêreld is in 1965 by die Durbanse hawe gebou, met ʼn vermoë van onderskeidelik 220 000, 180 000 en 120 000 ton suiker. Sowat 750 ton suiker kan elke uur regstreeks vanuit die bergskure op skepe gelaai word.

Die suikerloodse het Suid-Afrika se suikeruitvoervermoë aansienlik versnel. Die polariteit van Suid-Afrikaanse suiker word deur die toevoeging van 'n sekere hoeveelheid melasse met die vereistes van die lande waarheen dit uitgevoer word, in ooreenstemming gebring. Suiker word net voor verskeping in ʼn mengaanleg by die bergskure met melasse behandel. (Die proses is ʼn Suid-Afrikaanse patent.)

'n Massaleweringstelsel, met 25-ton-vragwaens en spesiaal omgeboude trokke van die Suid-Afrikaanse Vervoerdienste, is in die vroeë tagtigerjare ingestel om massavragte geraffineerde losmaatsuiker (suiker wat nie verpak is nie) aan verbruikers in die PWV-gebied (Pretoria-Witwatersrand-Vereeniging) te verskaf. Daar is ook 3 massasuikerloodse, elkeen met ʼn vermoë van 2 500 ton, in Germiston gebou. Die suiker voorsien in die behoeftes van bakkerye, koeldrank-, lekkergoed - en inmaakfabrieke.

(Bron: FAOSTAT 2015 Geargiveer 22 November 2016 op Wayback Machine)

Suid-Afrika behoort tot die belangrikste suikerprodusente ter wêreld. Reeds in 1877 het meer as sewentig suikerfabrieke sowat 17 000 ton suiker opgelewer. Die Suid-Afrikaanse suikerrietoes het in die jaar 2002 23 miljoen ton beloop, wat tot 2,4 miljoen ton suiker verwerk is. 1,1 miljoen ton suiker is uitgevoer.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409680, volume 27, bl. 25, 26
• Jacques André: L'alimentation et la cuisine à Rome. Nouvelle édition. Paris: Les Belles Lettres, 1981.
• Kochkunst: Lukullisches von A-Z. Siebte Auflage. Leipzig: Verlag für die Frau, 1990.
• "Prices soar as Brazil's flexfuel cars set the pace". Financial Times Europe, 30 Maart 2006.

•   Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir suiker.