Menstruasie

Met 'n menstruasieperiode begin 'n volgende menstruele siklus, wanneer 'n eier (ovum) in die eierstok (ovarium) ryp word en 'n gepaardgaande verdikking (proliferasie) van die slymvlies (endometrium) van die baarmoeder (uterus) plaasvind.

Die hoogtepunt van die menstruele siklus is die vrylating van 'n ryp ovum (ovulasie) uit die ovarium wat in die eierleier (eiergeleiers, Fallopius-buise) beland. Die ovum kan hier in die volgende agt of nege uur met 'n manlike geslagsel (sperm) bevrug word. Indien bevrugting plaasvind, beweeg die bevrugte eiersel of sigoot na die uterus, waar dit in die slymvlieslaag ingeplant word (sekresiefase).

Die menstruele siklus word dan nie voltooi nie, maar gaan oor in swangerskap. 'n Onbevrugte ovum gaan verlore, waarna die endometrium afsterf (nekrose). Hierna kom bloeding voor deurdat bloedvate wat in die endometrium uitmond, oopgeskeur word.

Die afgeskilde weefsel (dikwels herkenbaar as 'n vlokkerige massa in die uitskeiding) en die bloeding vorm gesamentlik die menstruele bloeding. Die menstruele bloed stol bale moeiliker as byvoorbeeld bloed uit 'n wond, wat meebring dat daar min kans is dat bloedklonte in die uterus agterbly.

ʼn Mens kan dus die afgeskeide bloed as 'n spoelvloeistof beskou. Menstruasie gaan gewoonlik met klagtes gepaard. Voor menstruasie is daar by die vrou gewoonlik premenstruele spanning, metgevolglike prikkelbaarheid, moegheid en ʼn opgeswelde en teer gevoel in die buik en borste. Wanneer menstruasie begin, verdwyn hierdie simptome.

Menstruasie gaan dikwels met pyn en krampe in die buik gepaard (menstruasiepyn, dismenoree) en soms kom hoofpyn en mislikheid voor. Die intensiteit van die klagtes verskil van vrou tot vrou en is selfs by dieselfde vrou nie altyd gedurende haar vrugbare jare dieselfde nie.

Die algemene liggaamlike toestand tydens menstruasie word ook beïnvloed en daarom word daar dikwels gepoog om met behulp van hormoonpreparate die menstruasieperiode van sportvroue so te verskuit dat dit nie met belangrike wedstryde saamval nie. Sommige vroue voel soms die ovulasiepyn wat ontstaan met die vrylating van 'n ovum. ʼn Ander verskynsel wat ook voorkom, is ovulasiebloeding, dit wit se dat met ovulasie 'n slym- of bloedverlies opgemerk word. Tydens ovulasie is die vrou se seksuele belangstelling ook intenser.

'n Metode om vas te stel wanneer ovulasie plaasvind, is die meting van die rektale temperatuur. Na ovulasie is die temperatuur 0,3 tot 0,4 °C hoër en dit bly so totdat menstruasie plaasvind. Hierdie temperatuurbepaling moet soggens net nadat die vrou wakker geword het, baie noukeurig en oor 'n lang tydperk van etlike maande gedoen word. So kan daar dan 'n basale temperatuurkurwe opgestel word. Gemeet aan moderne maatstawwe is hierdie metode nie die betroubaarste nie.

Die hele menstruele siklus word deur die produksie van die hormone van die anterior hipofise beheer. Die follikelstimulerende hormoon (FSH) beïnvloed nie net die ovaria nie, maar ook die hipotalamus. Laasgenoemde kan op 'n gegewe tydstip 'n stof produseer wat die hipofise kan prikkel om die luteïniserende hormoon (LH) af te skei, wat vir die vrylating van 'n ryp ovum verantwoordelik is. In hierdie stadium neem FSH-produksie af sodat die hipotalamus geen verdere stimuli ontvang nie.

Vir die handhawing van die ewewig tussen FSH en LH is die rol wat die estrogene en progesteroon (hormone van die geslagsorgane) speel, van die uiterste belang. Hierdie hormone of soortgelyke verbindinge word in die Pil gebruik vir hormonale kontrasepsie.

Hulle dien as ovulasie-inhibeerders en kan verder, indien ovulasie wei plaasvind, bevrugting en die inplanting van die ovum in die uterus voorkom. Die hormonale toestand van 'n vrou wat die Pil gebruik, is soortgelyk aan die toestand wat net na bevrugting heers. Wanneer die gebruik van die Pil gestaak word, keer alles na normaal terug en gewone menstruasie kom voor.

Sekondêre geslagskenmerke, soos die ontwikkeling van die borste, die groei van liggaamshare en 'n algemene vervrouliking van die vroulike liggaam, verskyn by die aanvang van puberteit, op die ouderdom van 10 tot 14 jaar. Op hierdie tydstip begin die ovariale follikels (Graaf se follikels) ontwikkel en die uterus en vaginale mukosa bereik volwassenheid.

Puberteit termineer met menarg, die eerste menstruele periode. Die gemiddelde ouderdom is 12 tot 14 jaar, maar kan wissel tussen 10 en 18 jaar. Die eerste paar menstruele siklusse is onreëlmatig en siklusse kan soms heeltemal ontbreek. Saam met die hormonale verandering wat tydens puberteit en kort daarna plaasvind, is hierdie tydperk uiters emosioneelspannend.

Tussen die ouderdom van 45 tot 50 jaar begin die ovaria nie meer op die stimuli van die hipofiseale hormone reageer nie en menstruele bloeding kan periodiek wegbly; hierdie tydperk staan bekend as die menopouse. Die ovaria, uterus, vaginale mukosa, eksterne genitalieë en borste begin atrofeer.

Die ovaria produseer nie meer ova (eiers) nie en skei ook nie meer hormone af nie; die periode waarin swangerskap voorkom, is verby. Warmgloede, hoofpyn en periodieke emosionele onstabiliteit, wat met die oorgangsjare geassosieer word, kan voorkom. Estrogeenterapie kan soms nuttig aangewend word om die simptome van die menopouse te verlig.

By die meeste vroue kom menstruasie 12 tot 13 keer per jaar met reëlmatige tussenpose voor. Steurnisse (weens hormonale of liggaamlike oorsake) soos te veel te min of geen bloeding kan wel voorkom. Die oorsake wat vir menstruasiesteurnisse verantwoordelik is, kan verdeel word in:

- hormonale steurnisse en

- liggaamlike steurnisse as gevolg van afwykings in die eierstokke (ovaria) of baarmoeder (uterus).

Soms bestaan daar 'n kombinasie van oorsake. Wanneer menstruasie afwesig is (gewoonlik kom menstruasie vir die eerste keer op ongeveer 13-jarige ouderdom voor) word van amenoree gepraat. Daar word tussen primêre amenoree (wanneer daar nog nooit enige menstruasie voorgekom het nie) en sekondêre amenoree (wanneer daar vir langer as 3 maande geen menstruasie voorgekom het nie) onderskei. Oorsake wat tot amenoree kan lei. kan soos volg opgesom word:

- Aangebore chromosoomafwykings. soos by Turner se sindroom, waar die eierstokke (ova ria) geen ova bevat nie.

-'n Tumor in die ovaria. Albei hierdie afwykings lei tot ovariale amenoree.

- Die afwesigheid of swak ontwikkeling van die uterus.

- Die verkleining (atrofie) van die uterus, byvoorbeeld na 'n lang periode van borsvoeding.

- Ontsteking in of vergroeiing van die uterus.

Bogenoemde oorsake lei tot uteriene amenoree. In gevalle waar die fout nie by die baarmoeder is nie, kan menstruasie deur die toediening van estrogene bewerkstellig word.

- Hormonale afwykings, meestal weens probleme in die hipotalamus en hipofise, sodat hulle nie meer FSH (follikelstimulerende hormoon) en LH (Iuteïniserende hormoon) kan produseer nie. Soms is die hipofise of die regulerende hipotalamus self aangetas (nekrose van hipofiseale weefsel, sommige breinsiektes), soms is die hormoonproduksie elders in die liggaam versteur of is die oorsaak heeltemal sielkundig.

Hormoonveranderinge wat tot amenoree lei, vind onder meer tydens swangerskap en borsvoeding plaas. Hormonale veranderinge kom ook voor tydens skynswangerskap (pseudo-swangerskap), wat kan volg op die onvervulde begeerte om swanger te word. Skynswangerskap kom ook dikwels by diere voor.

Emosionele spanning weens angs, emosionele voorvalle en oorlog kan ook tot die afwesigheid van menstruasie lei. Wanneer menstruasie saam met ander tekens van geslagsrypheid op 'n te vroeë leeftyd (voor die tiende jaar) voorkom, word van die toestand as pubertas praecox (vroeë puberteit, vroegrypheid) gepraat.

Tydens 'n skyntoestand, pseudo pubertas praecox, stimuleer tumors in die ovaria (eierstokke) die geslagsorgane tot hormoonproduksie. Die oorsake van egte pubertas praecox is nog nie heeltemal duidelik nie. Soms is die remmende funksie van die hipofise of hipotalamus op die geslagsorgane versteur deur breintumors of deur breinafwykings, byvoorbeeld na breinvliesontsteking of tuberkulose. Selfs na ander siektes, soos ikterus (geelsug), kan vroegrypheid intree.

Die liggaamlike ontwikkeling en groei kan vinniger as normaal wees, maar die geestelike ontwikkeling is gewoonlik normaal. Hoewel die normale menstruasiesiklus 26 tot 28 dae duur (12 tot 13 keer per jaar), kom ander ritmes (10 tot 16 keer per jaar) dikwels voor. Wanneer die bloeding onreëlmatig en daar geen sprake van 'n reëlmatige siklus is nie, word van metroragie gepraat. By gevalle waar daar 'n mate van 'n reëlmatige siklus is, maar waar tussenbloedings ook voorkom, kan bloedarmoede (anemie) ontstaan.

Anemie kom meer dikwels by menstruerende vroue voor en kan ernstige gevolge hê wanneer die bloeding hewig word (menoragie). Byvoorbeeld weens 'n mioom in die uterus. Anemie kan teengewerk word deur die gebruik van ysterpreparate, maar dit is eerstens nodig om die oorsaak van die bloedverlies stop te sit. Periodiek kan oligomenoree voorkom, waar die bloeding so van ongereeld is dat daar nie van ʼn siklus sprake is nie. Wanneer die menstruele bloeding gering is. Word die toestand hipomenoree genoem.

Die endometrium kom bietjie vir bietjie los. Dit verlaat die liggaam in die vorm van bloedvloei. Hierdie vloei van bloed word menstruasie genoem, sinoniem vir maandstonde.

'n Nuwe endometrium word net hierna weer op die baarmoederwand opgebou. Terselfdertyd voltooi 'n ovum sy ontwikkeling in die Fallopiusbuis, en word ongeveer op die veertiende dag van die siklus vrygestel. Die vrystelling van die ovum word ovulasie genoem.

Die baarmoeder ontwikkel intussen die regte toestand om 'n bevrugte ovum te kan ontvang. Indien die ovum met 'n spermsel, van die manlike geslag, versmelt het (bevrug is), sal dit binne die baarmoederwand inplant en swangerskap sal begin.

Indien die eiersel nie bevrug word nie, begin die endometrium weer loskom, soos in stadium 1.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409591, volume 18, bl. 119
•   Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Menstruasie.
•   Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir menstruasie.