Marthinus Theunis Steyn

 

Hy is gebore op die plaas Rietfontein in die distrik Winburg op 2 Oktober 1857. Steyn is oorlede op 28 November 1916. Steyn se pa, Marthinus, was 'n lid van die Vrystaatse Volksraad en 'n vriend van President Jan Brand. Steyn het aan Grey-kollege in Bloemfontein sy skoolloopbaan ontvang en later in Nederland verder studeer aan die Universiteit van Leiden.

Steyn is in 1882 tot die balieraad toegelaat en teruggekeer na die Vrystaat. Sy praktyk in Bloemfontein het goed gedoen en in 1889 is hy aangestel as Prokureur-Generaal van die Oranje-Vrystaat. Hy is ook as regter aangestel in dieselfde jaar. Vroeë jare Marthinus Theunis Steyn was 'n afstammeling uit die boere-adel van Suid-Afrika.

Sy oupa, Pieter Gysbert Steyn, en ook sy vader, Marthinus, was welgestelde wamakers in Swellendam, waar die vooraanstaande Steyn-familie hulle in omstreeks 1752 gevestig het. Dit was byna 'n honderd jaar nadat die stamvader Douw Gerbrandt Steyn in 1668 uit Nederland in die Kaap voet aan wal gesit het.

Met die ontwikkeling van Bloemfontein het pres. Steyn se vader na die Oranje-Vrystaat verhuis en hom in die distrik Winburg gevestig. In die huis, wat vandag nog staan en tot nasionale gedenkwaardigheid verklaar is, is Marthinus Theunis Steyn op 2 Oktober 1857 as die 4e van 11 kinders gebore.

Reeds as jong seun het hy kennis gemaak met die vooraanstaande mense van Bloemfontein, aangesien sy vader lid van die Uitvoerende Raad was. Pres. Jan Brand was ook 'n huisvriend van die Steyns. Na sy skoolopleiding aan die Grey-Kollege in Bloemfontein het die jong Marthinus teruggekeer plaas toe en met die boerdery gehelp.

Steyn se skoolhoof, dr. Brill, en ene regter Buchanan het egter daarop aangedring dat die seun verder moet studeer en in Mei 1877 het Steyn en sy boesemvriend, Harry Vels, na Nederland vertrek en daar hulle skoolopleiding voltooi. Pres. Paul Kruger, as lid van die eerste afvaardiging van die gewese Zuid-Afrikaansche Republiek, waarvan Kruger die onderpresident was, het ook op dieselfde skip gereis.

Pres. Kruger en die 19-jarige Steyn het mekaar op die skip ontmoet. Steyn en Vels het in Deventer, Nederland, skoolgegaan en ook gekwalifiseer vir die toelatingseksamen vir studie in die regte aan die Universiteit van Leiden. Hy en Vels het na Londen vertrek, waar hulle hul studie in die regte aan die Inner Temple voltooi het.

Na bykans 7 jaar in die buiteland het Steyn in Desember 1883 as gekwalifiseerde regsgeleerde na die Vrystaat teruggekeer. Hy het vinnig opgang in die regswese gemaak, en na 5 jaar as briljante advokaat in die Rondgaande Hof is hy in Januarie 1889 as Staatsprokureur van die Vrystaat aangestel, en 7 maande later as strafregter. Sy regsloopbaan is in 1892 bekroon met die aanstelling as hoofregter. In Maart 1887 is Steyn met Rachel Isabella (Tibbie) Fraser getroud.

Toe President Francis William Reitz bedank het in 1895, was Steyn vir baie die logiese keuse as opvolger. Hy is geopponeer deur J.G. Fraser, toevallig sy vrou, Tibbie, se oom. Steyn is verkies as president nadat Fraser gekant was teen beter samewerking met die Zuid-Afrikaansche Republiek. Steyn het samewerking bepleit en die Jameson-inval in die ZAR het die kiesers beïnvloed om vir Steyn te stem. Steyn het 6877 stemme op hom verenig teenoor Fraser se 1367. Hy is in Maart 1896 as president ingehuldig.

Beter verhoudinge met die ZAR het egter nie beteken Steyn het samewerking met die res van Suid-Afrika uitgesluit nie. Steyn het geglo dat die Boererepublieke baie simpatie uit die res van die kolonies kon ontvang vanweë die Jameson-inval. Die nuwe Britse hoë kommissaris, sir Alfred Milner het egter geglo in 'n federasie van Suid-Afrikaanse state onder die Britse vlag.

 

 

President Steyn het op 22 September 1899 aan die Vrystaatse volksraad gesê: "Hulle [die Britte] wil die twee republieke, waar die Afrikanergees lewend gehou word, uitwis en sodoende die Afrikanervolk vernietig en indien moontlik uitroei. Kan die een Afrikaner neutraal bly terwyl die ander vir Afrika sterf? Ek weet wat dit vir twee swakke republieke is om te stry teen die magtigste ryk wat die wêreld ooit geken het, maar ek weet dat indien dit tot oorlog mag kom, ons nie stry vir die stemreg nie, maar vir die bestaan van die Afrikanervolk".^[1]

Voor die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog op 11 Oktober 1899, het Steyn alles in sy vermoë gedoen om dit te verhoed. Nadat dit wel uitgebreek het, het hy egter geweier om in te gee.^[2] Hy was versetlik gekant teen oorgawe aan Brittanje en het het pogings van die Transvaalse kant om dit te doen, teengestaan.^[2]

As hoof van die regering moes hy vlug nadat Bloemfontein deur Britse troepe oorgeneem is, maar het steeds as reisende regeringshoof die oorlog aan die gang gehou.

Steyn het verskeie noue ontkomings gehad en dit is merkwaardig dat hy in 2 jaar se gevegte nooit gevange geneem is nie. Hy het gedurig tussen, of met die vlugkommando's rondgeswerf, om nie meer as een nag op dieselfde plek te vertoef nie. Soms was hy teen twee-uur snags al weer in die saal om die vyand se spioene te mislei. Hy het selde onderdak geslaap, en eerder met sy stewels aan onder 'n seil gelê, met sy perdesaal of 'n klipsteen as kopkussing.^[2]

Met sy terugkeer uit Transvaal, na 'n ontmoeting met President Kruger, het 'n Britse mag sy slapende kommando naby Bothaville oorval. Steyn se perd was gelukkig byderhand, en met die hulp van sy lyfwag, Cornelis du Preez kon hy ongedeerd uitjaag.^[2]

Generaal Botha en ander het hom die "siel van die vryheidstryd" genoem.^[2] Hy is landuit nadat die Vrede van Vereeniging onderteken is, maar keer in 1904 terug na Suid-Afrika, om weer toe te tree tot die aktiewe politiek. Ná die oorlog was sy aansien as staatsman groot, en het sy woorde gewig gedra, ook in die taalpolitiek.^[2]

In Julie 1902 het die verlamde oud-president met sy vrou vir behandeling na Europa vertrek. Toe hy in 1905 na sy vaderland en sy plaas Onze Rust terugkeer, het hy die beheer oor sy ledemate herwin, maar sy ooglede en handspiere het nooit volkome herstel nie. In die heropbou na die oorlog het Marthinus Theunis Steyn, hoewel met 'n verswakte gestel, 'n vername rol gespeel. Met sy insig en oordeel het hy steeds ʼn vader vir sy volk gebly.

Hy was ten gunste van 'n verenigde Suid-Afrika, mits die Afrikanervolk as 'n volwaardige vennoot erken word. Met die Nasionale Konvensie van 1908/1909 om die Unie van Suid-Afrika tot stand te bring, is daar dikwels na die oud-president opgesien om leiding. Agter die skerms was hy die vaderlike raadsman, maar hy het hom veral vir gelyke taalregte (Engels en Nederlands) beywer. Teenoor die wordende taal (Afrikaans) was hy baie simpatiek.

Vanweë sy swak gesondheid moes Marthinus Theunis Steyn die premierskap in die eerste Uniekabinet in 1910 van die hand wys. Toe die Eerste Wêreldoorlog in 1914 uitbreek, het genl. Louis Botha die Britse kroon gesteun en teen die raad van Marthinus Theunis Steyn Duits-Wes-Afrika binnegeval. Hy was gekant teen Botha se optrede - eerder vanweë anti-Britse as pro-Duitse gevoel. Na die Rebellie het Steyn om verdraagsaamheid gepleit. Onderwyl hy op 28 November 1916 die Oranje-Vrouevereniging in die Gedenksaal in Bloemfontein toegespreek het, het hy inmekaargesak en gesterf. Hy is aan die voet van die Vrouemonument, wat 3 jaar vantevore onthul is, begrawe.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409672, volume 26, 202 - 204
• Rosenthal, Eric. (1966). Southern African Dictionary of National Biography. London: Frederick Warne & Co. bl. 362.

• M.T. Steyn-gedenktekens
• Steynsrus, dorp in die Vrystaat wat na hom vernoem is.
• Dr. Colin Steyn, sy enigste seun.
• Adv. Gladys Steyn, sy dogter.