Manie Maritz

Maritz is op 26 Julie 1876 in Kimberley in die Kaapkolonie gebore. Sy ouers was Johannes Stephanus Maritz en Anna Coetzee, en hy het beweer dat hy 'n direkte afstammeling van die voortrekker Gerrit Maritz was. Volgens hom was die geleentheid vir onderwys beperk en moes hy om die beurt vee oppas en skoolgaan.

Hy vertrek op 19-jarige ouderdom na Johannesburg waar hy sy oom gehelp het om met 'n kapkar 'n "keb" te bestuur. Tydens die Jameson-inval het hy as vrywilliger by die fort in Johannesburg gedien. Dit het hom geregtig gemaak op burgerskap van die Zuid-Afrikaansche Republiek.

Hy het by die Zuid-Afrikaansche Republiek Polisie (ZARP) aangesluit.^[1] Nadat hy sy opleiding voltooi het, het gewerk teen die smokkelhandel. Hy is egter later uit die polisiediens ontslaan nadat hy homself gaan aangegee het by die polisiestasie in Johannesburg omdat sy gewete hom gepla het weens ongerymdhede.

In 1899, met die uitbreek van die oorlog, neem hy saam met die Boksburgse kommando aan gevegte in Natal deel.^[2] Engeland het sy troepe in Natal en die Kaapkolonie begin versterk en in September 1899 het die Suid-Afrikaanse Republiek , oa die Boksburg kommando waarvan Maritz 'n lid was, opgeroep. Die kommando het vertrek na Sandspruit, tussen Standerton en Volksrust. Op 12 Oktober 1899 het die kommando Natal binnegegaan. Later het hy by die Johannesburg polisie se kommando aangesluit en die kommando is na Colesberg gestuur.^[3] Daarna sluit hy by Danie Theron se verkennerskorps aan.^[4] Hy het onder Wynand Malan die Kaapkolonie binnegeval.^[5] Daarna is hy na die Noordweste van die kolonie.^[6] Hy skryf dat hy daar as hoofkommandant verkies is,^[7] maar hy het dit skynbaar nie aanvaar nie. Dan skryf hy dat Jan Smuts hom as veggeneraal aangestel het.^[8] Kort daarna het die slagting by Leliefontein plaasgevind.

Leliefontein is ’n klein sendingstasie-dorpie in die noordweste van die Noord-Kaap. Eeue gelede is dit aan die plaaslike Namakwastam toegeken. In 1816 is 'n Wesleyaanse sendingstasie daar opgerig. In Januarie 1902 het Manie Maritz en sy kommando daar verbygegaan. Maritz wou 'n proklamasie aan die Namas voorlees wat lees dat hulle nie in diens mag wees van Engelse werkgewers nie. Een van die Namas vloek hom toe en sê dat die Engelse hul regering is en slaan Maritz toe oor die kop met ’n kierie.

'n Geveg het hierna uitgebreek. Maritz moes later versterking ontbied om die geveg te help bedaar. 'n Paar van die gewapende Namas het 'n paar van Maritz se manne by die ringmuur van die kerk vasgekeer. Maritz se opdrag aan die oorblywende manskappe was om na die naaste koppie te vlug en van 'n afstand te vuur. Die volgende oggend is hulle terug met 'n teenaanval na die sendingstasie en het 8 en toe later 30 Namas geskiet.^[9] Na die voorval het Maritz en sy manskappe al die gewondes op 'n perdekar gelaai en na Garies geneem vir behandeling. Kort voor die voorval het Namas twee van Maritz se manskappe wreed vermoor deur sand in hul monde te sit en stokke by hul kele af te druk. Deneys Reitz skryf dat hy met generaal Jan Smuts by Leliefontein besoek afgelê het. Die plek was verwoes en afgebrand.

Die lyke van die Namas het nog daar gelê asook ’n paar voorlaaiers. Behalwe vir die hou oor die kop, stem Reitz se weergawe van die gebeure ooreen met dié van Maritz. Volgens Reitz was Maritz se optrede roekeloos en onregverdigbaar. Generaal Smuts het niks gesê nie, maar alleen die veld ingestap. Met sy terugkeer was Smuts nukkerig en kortaf omdat hy ontevrede was.^[10]

'n Paar dae na die Leliefontein-geveg het Maritz opdrag van generaal Smuts ontvang om die Calvinia-distrik te gaan beskerm en dat hy wat Smuts is die Boland beskerming gaan verleen het. As gevolg van min voer vir die perde kon Maritz nie lank daar bly nie en moes Smuts met 'n gedeelte van sy kommando Namakwaland inbeweeg. Maritz het vooruitbeweeg om genoeg voer vir die perde te kry en om ook vir die omliggende kommando's te voorsien.

Maritz was bewus van die feit dat Brittanje van plan was om 'n konvooi van Garies na Springbok te stuur. Met die aankoms van die Britte by die Kamiesberge, was generaal Smuts, van Deventer en Bouwer laat en teen die tweede dag van die geveg is die Britte weer terug na Garies. Met Smuts se aankoms, het hulle besluit om Springbok aan te val. Die volgende dag het 28 lede van die manskappe besluit om Concordia te gaan verken. Met die aankoms het hulle twee lede van die kommando uitgestuur met 'n wit vlag. Die volgende dag is hulle na Okiep om die posisie daar te gaan verken. Generaal Smuts wou nie hê dat Maritz voor moes beweeg nie en het voorgestel dat die sy kommando die agterhoede dek.

Die selfgemaakte bomme wat hulle gebruik het, het bestaan uit 'n stroopblik wat met dinamiet gevul was en weer toegesoldeer is. Maritz was op 'n afstand goed gesind teenoor die Britte en eendag het hulle selfs 'n wapenstilstand geroep vir 'n voetbalwedstryd op Concordia.

In April 1902 het Smuts na Vereeniging vertrek vir vredesonderhandeling.^[11] Smuts se woorde aan Maritz was: "Ou Manie, sien jy kans om jou kommando bymekaar te hou - want al maak Transvaal en die Vrystaat vrede, kan ons nog verder veg?" Na vele gevegte is Maritz en die kommando na Calvinia om op Smuts te wag. Maritz het 'n brief van Smuts ontvang wat gesê het dat hulle hul wapens moet neerlê. Almal kon 'n deklarasie teken wat stipuleer dat hul privaat eiendom steeds aan hulle behoort en dat hulle huis toe sal keer.

Toe Maritz in Europa was, ontvang hy 'n brief van Piet de Wet, wat sê dat hulle in kampe aangehou word deur die Hottentotte en sleg behandel word.

Reitz het Maritz na die oorlog in Madagaskar teëgekom.^[12] Laasgenoemde het met hope geld daar opgedaag in Maart 1903.^[13] Hy vertel dat hy na die oorlog oor die Duitswes-grens geglip en eindelik in Parys, Frankryk, aangekom het. Daar het hy 'n miljoenêr, Jacques Lebaudy, ontmoet en dié het hom na Madagaskar gestuur om grond te koop.^[14] Reitz en Maritz het daarna die binneland van die eiland verken en eindelik by die Itasy-meer aangekom. Maritz was so beïndruk met die plek dat hy net daar wou bly.^[15] Hulle het egter almal malaria opgedoen en toe hy gesond word, is Maritz terug na die hoofstad. Reitz en Maritz het saam Madagaskar verlaat, Reitz terug na Suid-Afrika en Maritz na Europa.^[16]

Maritz het teruggekeer na Suid-Afrika en by Paarl met perde geboer. Hy het ook die Duitsers gaan help tydens die Herero-volksmoord. Daarna is hy Transvaal toe, maar word arresteer omdat hy nie die eed van getrouheid wou teken nie. Hy is toe maar weer terug Kaap toe. Toe die Vrystaat selfregering kry het hy daar gaan boer en met Emma Nel getrou.^[17]

Toe die Unie van Suid-Afrika se verdedigingsmag op die been gebring is, is Maritz 'n kommissie in die burgermag aangebied en hy het aangesluit. Aan die begin van Augustus 1914 is hy bevorder na luitenant-kolonel en as bevelvoerder van die Uniale magte in die omgewwing van Upington en Kakamas aangestel. Die aanstelling is gesamentlik gemaak deur Smuts (die betrokke minister) en die hoof van die burgermag, generaal Beyers.^[18] Maritz het met die Duitsers begin heul selfs voor die oorlog uitgebreek het.^[19]

Op 23 September is Maritz beveel om, ter ondersteuning van luitenant-kolonel Lukin se inval in Duitswes, met ’n groot mag in die rigting van die grens te beweeg.^[20] Maritz het geweier om dit te doen.^[21] Hy het ook geweier om sy bevel af te staan, of om na Pretoria te gaan.^[22] Hy het op 9 Oktober 1914 besluit om te rebelleer en het sy kommando van sy planne in kennis gestel.^[23] Op 11 Oktober het hy Keimoes beset. Maritz is op 22 Oktober in die knie gewond en hy is na Duitswes geneem vir behandeling.^[24]

Daarna wyk hy uiteindelik uit na Angola. Die Portugese stuur hom in 1916 na Luanda en later na Portugal. Vier jaar later gaan hy na Duitsland. Dieselfde jaar kom hy na veel struikelblokke in Lourenço Marques (Maputo) aan en word in hegtenis geneem vir hoogverraad toe hy die Unie binnekom.

In Kaapstad is hy in die Hooggeregshof van hoogverraad aangekla. Hy is skuldig bevind en tot drie jaar gevangenisstraf gevonnis.^[25] Generaal Hertzog se Nasionale Party het egter aan bewind gekom en Maritz is na drie maande vrygelaat.^[26]

Sy anti-Joodse uitlatings in sy boek, My Lewe en Strewe, het hom weer met die gereg laat bots. Hy is skuldig bevind op 'n aanklag dat hy rasseverhoudings vertroebel en rassehaat aangewakker het. Hy moes ’n boete van £75 betaal.^[27]

Hy sterf op 20 Desember 1940 in Pretoria op die ouderdom van 64.

• Jurgens Johannes Britz, Genl S G (Manie) Maritz se aandeel aan die rebellie van 1914–1915, ongepubliseerde M.A.-verhandeling, Universiteit van Pretoria, 1979.
• Albertyn, dr. C.F., "Afrikaanse Kinderensiklopedie", Nasionale Boekhandel Beperk, Kaapstad, 1972.
• Manie Maritz, "My lewe en strewe", 1938
• Union of South Africa (1915), Report on the Outbreak of the Rebellion and the Policy of the Government with regard to its Suppression, Cape Town: SA Government, pp. 26, 63–67, https://archive.org/stream/reportonoutbreak00foucrich#page/n3/mode/2up