Joga

Uit prehistoriese bronne blyk dit dat joga so oud soos die Indiese beskawing self is. Die eerste beskrywings van jogagebruike kom egter eers in Oepanisjade (ou Indiese geskrifte) van die 5e eeu v.C. voor. Joga het eers in die Mahabharata-epos (omstreeks 1e eeu n.C.) en in verskeie jonger Oepanisjade in 'n godsdienstige rigting ontwikkel. Sedertdien het talle joga-leerboeke verskyn.

Patandzjali het omstreeks 500 n.C. 'n jogametode beskryf wat op die ateïstiese Samkhja-filosofie gegrond was. Omdat die metode so sistematies, duidelik en bondig was, is dit die Radzja-joga (koninklike joga) genoem, Hoewel die Samkhjafilosotie sedert die 7e eeu nie meer as 'n onafhanklike filosofie beoefen word nie, vorm dit tot vandag toe die basis vir klassieke joga. Patandzjali het 'n jogaweg in agt stappe beskryf wat ten doel gehad om die poeroesha, die siel, tot sy wesenlike natuur te laat terugkeer deur dit van die prakrti of materie los te maak.

Patandzjali het joga beskryf as" ʼn manier om die normale werking van die gees tot stilstand te bring". Die jogi of beoefenaar van joga moet die agt stappe wat Patandzjali voorskryf, onafhanklik maar onder leiding van 'n bekwame afrigter (ghoeroe) volg. Die agt stappe is:

- jama, beteueling, deur middel van gedragsreëls, byvoorbeeld ahimsa (eerbied vir die lewe), wat ook vereis dat geen lewende wese doodgemaak mag word nie;

- nijama, nakoming van reëls met betrekking tot die versorging van die eie liggaam (reinheid, selfbeheersing), en die studie van godsdienstige letterkunde;

- asana, sittende liggaamshouding, waarvolgens die spiere en organe so geoefen word, dat hulle sonder inspanning funksioneer;

- pranajama, beheer oor die asemhaling: as die jogi sy asemhalings-ritme kan beheer, kan hy 'n bonormale bewussynstoestand bereik;

- pratjahara, die terugtrekking van die sintuie van hul objekte: die jogi verbreek alle kontak na "buite";

- dharana, waartydens ononderbroke op 'n tasbare of ontasbare objek gekonsentreer word om daarin op te gaan;

- dhjana, meditasie of oorpeinsing: die gees het nou tot rus gekom;

- samadhi of identifikasie: die jogi ervaar niks meer nie, hy "is" net; sy gees is nou besonder helder en sy siel volkome vry. Die pad na verlossing lê nou oop.

Hoewel Patandzjali se joga-opvatting vir 'n god (Isjwara) voorsiening maak, het die god niks met die skepping en voortbestaan van die wêreld te doen nie, en kan hy ook nie dramaties in mense se lewens ingryp nie. Die Isjwara funksioneer slegs as 'n model-poeroesha, wat ander op die weg na verlossing steun.

Die vorm van joga is meer godsdienstig van aard as die klassieke joga. Die jogi vertrou homself in liefdevolle oorgawe (bhakti) toe aan die god van sy keuse. Die god help hom om in die samadhi volledig met hom een te word. Joga beteken hier "eenwording, vereniging". Bhaktijoga het veral onder die invloed van die Hindoeïstiese heilige boek, die Bhagawad Gita (5e eeu v.C.-2e eeu n.C.), tot 'n belangrike lewens- en verlossingsleer ontwikkel.

Volgens die boek bereik die jogi danksy die godheid Krishna sy doel: die volmaakte eenheid van god en die menslike siel. Met Krishna in gedagte lê die gelowige die jogaweg af. Bhakti is vandag nog een van die gewildste uitinge van mistiek. Die Hare Krishna-beweging (die Internasionale Gemeenskap vir Krishna-bewussyn) van A,C. Bhaktivedanta Prabhoepada (1896- 1977) is 'n voorbeeld hiervan, Die Hare Krishna-beweging se hoofkwartier is in die Verenigde State van Amerika.

In die jogaweg, wat ook in die Bhagawad Gita verkondig word, moet die jogi sy plig vervul sonder om eiebelang voorop te stel. Die karma-jogi hoef nie van normale handelinge af te sien nie, maar hy moet nie oor die resultate van sy optrede begaan wees nie. Ondanks sy optrede word hy op die manier nie die samsare (eindelose kringloop) vasgevang nie.

Dit is die joga van kragsinspanning, waar die liggaam en die lewensenergie volkome met behulp van tegnieke beheer word. Beoefenaars van die joga glo dat daar 'n mistieke verband tussen die liggaamswerking en die kragte van die heelal bestaan, met die klem op die liggaam as enigste verlossingsinstrument. Liggaamlike ontwikkeling is nie 'n doel op sigself nie, maar slegs die eerste stap tot geestelike ontplooiing. Die belangrikste kenmerke van die joga is liggaamsreiniging (byvoorbeeld die asemhalingskanale met soutwater), liggaamshoudings (asanas) en asemhalingsbeheer.

Joga is op sigself nie 'n filosofie nie, maar 'n metode wat by talle verlossingsfilosofieë gebruik word. Omdat een jogametode dikwels ook elemente van ander jogametodes bevat is 'n indeling taamlik kunsmatig. Die hatha-joga en prana-joga beklemtoon sekere aspekte van klassieke joga, terwyl sommige ʼn magiese inslag het, soos die japa-joga, wat ook mantra-joga heet (japa = "prewel", mantra = "formule"). Ander joga-vorme is meer mistiek van aard, soos die tantristiese laja-joga (laja = "versmelting"), terwyl sommige vorme weer meer godsdienstig is, byvoorbeeld bhakti en Krija-joga (krija = "om 'n god te dien deur daaglikse en getroue pligsvervulling"). Daar is ook intellektualistiese vorme van joga soos djnana-joga (djnana = "insig") of Vedanta-joga. Nie-Hindoeïstiese vorme is byvoorbeeld die Djainaïstiese joga en die agtvoudige pad wat Boeddha verkondig het.

TM is 'n nuwe vorm van joga-meditasie wat aangepas is om in Westerse behoeftes te voorsien. Die metode het ontwikkel uit die oortuiging, wat op wetenskaplike bevindings gegrond is, dat die gees die bewussyn kan transendeer (oorskry, te bowe gaan) en na die onderbewuste kan beweeg. Dit is in der waarheid ʼn moderne aanpassing van Radzjajoga, waarin daar van die mantras gebruik gemaak word om met die Absolute een te word. (Mantras = "gedagtedraers".)

Mantras is formules, dikwels net geluide, wat by inisiasie aan jogi gegee word. Deur die mantra voortdurend te herhaal, skakel hy alle steurende gedagtes uit. Omdat TM as 'n eenvoudige manier beskou word om 'n mens se fisieke en geestelike krag te verbeter, het dit gou in sowel die Weste as die Ooste gewild geword. Talle mense vind baat daarby omdat hulle hul konsentrasievermoë verbeter en leer ontspan. Na raming beoefen sowat 3 miljoen mense regoor die wêreld transendentale meditasie. Hoewel daar sekere Indiese en Hindoe-elemente, soos die mantras, in TM is, word dit nie aan 'n bepaalde godsdiens gekoppel nie.

Joga-oefeninge het 'n goeie uitwerking op talle kwale soos rug-, maag- en dermprobleme, longaandoeninge, oormassa, slaaploosheid, hoofpyn en gespannenheid, en op die algemene liggaamstoestand. Om hierdie rede word dit dikwels deur talle mense in talle lande sonder regstreekse godsdienstige bedoelinge beoefen.

By joga-oefeninge word spiere gebruik wat normaalweg min of geen oefeninge kry nie. Terwyl gimnastiek op veral die spierstelsel gerig is, is daar by joga spesiale oefeninge vir die stimulering van die orgaanstelsels soos die asemhalingbloedsomloop- hormoon- en senustelsel. Die kopstand beïnvloed byvoorbeeld die werking van die brein as gevolg van die hoeveelheid suurstofryke bloed wat die brein bereik.

In slegs enkele gevalle bestaan daar mediese besware teen joga-oefeninge, veral omdat dit weinig inspanning verg. Verskeie fisiologiese veranderinge in die liggaam vind tydens meditasie plaas (die asemhalingstempo neem byvoorbeeld af). Omdat TM 'n mens leer om te ontspan, meen baie hoëbloeddruk-Iyers dat die beoefening van die joga-vorm meebring dat hulle bloeddruk op die lang duur daal.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409532 band