Determinisme (filosofie)
Determinisme is ’n filosofiese begrip waarvolgens elke gebeurtenis of stand van sake veroorsaak word deur vroeëre gebeurtenisse volgens die kousale wette wat die wêreld regeer en beheer. ’n Radikale interpretasie (harde determinisme) sluit die menslike vrye wil uit omdat daar nie plek daarvoor is in ’n rasionele heelal nie. In die determinisme is egter baie uiteenlopende standpunte.
Demoon van Laplace
wysigDie volgende omskrywing van die begrip determinisme kom van die Fransman Pierre-Simon Laplace: ’n Intelligensie wat op ’n gegewe tydstip alle kragte sou ken wat in die natuur werk, asook die toestande van alle elemente waaruit dit opgebou is, sou as hy groot genoeg was om al hierdie gegewens te ontleed, in ’n enkele formule die beweging van die grootste liggame in die heelal en dié van die kleinste atoom kon beskryf. Vir so ’n intelligensie sou niks onseker wees nie, en hy sou die toekoms sowel as die verlede kon sien. Die menslike gees, wat die sterrekunde so volmaak leer beskryf het, is ’n flou weergawe van so ’n intelligensie.
Hiermee sê hy dus die volgende:
- die huidige toestand van die heelal is ’n gevolg van ’n vorige toestand
- die huidige toestand is dan weer ’n oorsaak van die toestand wat daarop volg
- as ’n intelligente wese op ’n gegewe oomblik ’n presiese insig sou hê in die kragte wat in die natuur aan die werk is, sou hy sowel die toekoms as die verlede van elke entiteit ken.
Dié "intelligente wese" word in die filosofie die demoon van Laplace genoem.