Dertigjarige Oorlog

Die Dertigjarige Oorlog (1618–1648) was een van die verwoestendste konflikte in Europese geskiedenis. Die oorlog is hoofsaaklik (dog nie uitsluitlik) in Duitsland geveg en het met tye die meeste lande van Europa betrek. Seeoorlogvoering het ook oor die seë gereik en die koloniale vorming van toekomstige nasies beïnvloed.

Dertigjarige Oorlog
Deel van die Europese godsdienstige oorloë
Die inname van Maagdenburg in 1631.
Datum 1618–1648 Ligging Europa (hoofsaaklik die Heilige Romeinse Ryk) Resultaat Vrede van Wesfale Habsburg-superioriteit ingekort Opkoms van die Bourbon-dinastie Opkoms van die Sweedse Ryk Agteruitgang van die feodalisme[1] Desentralisasie van die Heilige Romeinse Ryk Frans-Spaanse Oorlog tot 1659 Aansienlike afname in krag en invloed van die Rooms-Katolieke Kerk
Strydende partye
Protestantse lande en Geallieerdes Swede Frankryk (vanaf 1635) Verenigde Provinsies Denemarke-Noorweë (1625–1629) Boheme (1618–1620) Sakse Rynse Palts Brandenburg-Pruise Brunswyk-Lüneburg Engeland (1625–1630) Transsilvanië Hongaarse Anti-Habsburg Rebelle[2] Zaporozhiese Kossake Ottomaanse Ryk	Rooms-Katolieke lande en Geallieerdes Heilige Romeinse Ryk Katolieke Liga Oostenryk Boheme (vanaf 1620) Spanje Koninkryk van Hongarye[3] Koninkryk van Kroasië Denemarke-Noorweë (1643–1645)
Aanvoerders
Gustav II Adolf (†) Axel Oxenstierna Johan Banér Lennart Torstenson Gustav Horn Carl Gustaf Wrangel Carl X Gustav Alexander Leslie Lodewyk XIII Kardinaal de Richelieu Marquis de Feuquieres (†) Lodewik II de Bourbon Henri de la Tour d'Auvergne Frederik V Jindrich Matyas Thurn Christiaan I Christiaan IV Bernhard van Sakse-Weimar Johann Georg I Maurice van Nassau Piet Pieterszoon Hein William van Nassau Frederik Hendrik Maarten Tromp Ernst Casimir Hendrik Casimir I George Villiers Gabriel Bethlen Ernst von Mansfeld Christiaan van Brunswick Bohdan Khmelnytsky	Filips IV Gaspar de Guzmán Gonzalo Fernández de Córdoba Ambrogio Spinola Kardinaal-Infante Ferdinand Gómez Suárez de Figueroa Fadrique de Toledo Antonio de Oquendo Francisco de Melo Diego Felipez de Guzmán Albrecht von Wallenstein Johann Tserclaes (†) Keiser Ferdinand II Keiser Ferdinand III Franz von Mercy (†) Johann von Werth Gottfried Heinrich Graf zu Pappenheim Maksimilian I
Sterkte
Totaal: 661 000 150 000 Swede 50 000 Dene en Noorweërs 75 000 Nederlanders 100-150 000 Duitsers 150 000 Franse 30-40 000 Bohemers 20 000-30 000 Hongaarse Anti-Habsburg Rebelle 6 000 Transsilvaniërs[4]	Totaal: 450 000 300 000 Spanjaarde 100-200 000 Duitsers ± 20 000 Hongaarse en Kroatiese kavallerie[5]
Ongevalle en verliese
8 000 000 met inbegrip van burgerlike slagoffers[6]

Die oorsprong van die konflik en die doelwitte van die deelnemers is ingewikkeld en daar kan nie na één spesifieke geval verwys word as die hoofrede vir die oorlog nie. Die oorlog was oorspronklik geveg as 'n godsdienstige konflik tussen Protestante en Katolieke in die Heilige Romeinse Ryk, alhoewel geskille oor die interne politiek en balans van mag binne-in die Ryk ook 'n belangrike rol gespeel het.^[7][8] In hierdie fase het die oorlog 'n voortsetting geword van die Bourbon-Habsburg-wedywering vir Europese politieke superioriteit, wat weer gelei het tot verdere oorlogvoering tussen Frankryk en die Habsburg-magte, met minder klem op godsdiens.^[9]

Een van die grootste gevolge van die Dertigjarige Oorlog was die uitgebreide verwoesting van algehele streke; tallose gebiede is verweer deur plunderende troepe. Die bevolkings van die Duitse state, die Lae Lande en Italië het aansienlik afgeneem as gevolg van voorvalle van hongersnood en siekte, terwyl vegtende magte bankkrotskap in die gesig gestaar het.

In die 17de eeu was daar van leërs verwag om hul fondse grotendeels te verkry uit buit of huldeblyke (wat afgedwing is in die gebiede waar hulle gestasioneer is). Hierdie metode het 'n soort wetteloosheid aangemoedig, wat 'n swaar las vir inwoners van die beleërde gebiede was. Die Dertigjarige Oorlog is amptelik beëindig met die verdrae van Osnabrück en Münster, as deel van die groter Vrede van Wesfale.^[10]