[go: up one dir, main page]
Wikipedia

Asteroïed

klein planeet van die binneste Sonnestelsel; nie 'n komeet nie

’n Asteroïed of asteroïde is ’n soort kleinplaneet wat om die Son wentel, veral in die binnenste Sonnestelsel. Toe kleinplanete in die buitenste Sonnestelsel ontdek is, is gevind hul oppervlakke bestaan gewoonlik uit vlugtige elemente of samestellings, nes dié van komete. Dié voorwerpe is dus dikwels onderskei van dié in die asteroïedgordel.[1] In hierdie artikel verwys die term "asteroïed" na die kleinplanete van die binneste Sonnestelsel, insluitende dié wat ’n wentelbaan met Jupiter deel.

’n Radarbeeld van die asteroïed 2014 JO25 tydens sy verbyvlug in 2017.
253 Mathilde is 'n asteroïed met ’n deursnee van sowat 50 km.
’n Diagram van die Sonnestelsel se asteroïedgordel.

Daar is miljoene asteroïede, waarvan baie vermoedelik die oorblyfsels is van planetesimale, liggame in die jong Son se sonnewel wat nooit groot genoeg geword het om planete te vorm nie.[2] Die oorgrote meerderheid van bekende asteroïede kom voor in die hoofasteroïedgordel tussen die wentelbane van Mars en Jupiter, of deel ’n wentelbaan met Jupiter (die Jupiter-trojane). Daar is egter taamlik groot families asteroïede met ander wentelbane, insluitende die nabyaardevoorwerpe. Individuele asteroïede word geklassifiseer volgens hul kenmerkende spektra. Die meeste val in drie hoofgroepe: C-, M- en S-tipe asteroïede. Hulle is genoem na en word gewoonlik verbind met onderskeidelik koolstof, metaal en silikaat (klipagtig). Asteroïede se groottes wissel aansienlik; die grootste een, Ceres, se deursnee is amper 1 000 km.

Asteroïede verskil van komete en meteoroïdes. Die verskil tussen asteroïede en komete is hul samestelling: Komete bestaan hoofsaaklik uit stof en ys en asteroïede uit rots en minerale. Laasgenoemde het nader aan die Son ontstaan en bevat dus nie ys nie.[3] Die verskil tussen asteroïede en meteoroïdes is hul grootte: Meteoroïdes het ’n deursnee van ’n meter of kleiner, terwyl asteroïede se deursnee groter as ’n meter is.[4] Meteoroïdes kan dieselfde samestelling as óf asteroïede óf komete hê.[5]

Net een asteroïed, 4 Vesta, het ’n taamlik weerkaatsende oppervlak. Dit is gewoonlik met die blote oog sigbaar, maar net as dit baie donker is en Vesta se posisie gunstig is. Net soms kan asteroïede wat naby die Aarde verbybeweeg, vir ’n kort rukkie met die blote oog sigbaar wees.[6] In 2017 het die Kleinplaneetsentrum data oor byna 745 000 voorwerpe in die binneste en buitenste Sonnestelsel gehad, met genoeg inligting oor amper 504 000 om ’n nommernaam te kry.[7]

Die Verenigde Nasies het 30 Junie as Internasionale asteroïeddag verklaar om die publiek oor asteroïede op te voed. Dié datum herdenk die Toengoeska-asteroïed-impak op 30 Junie 1908 in Siberië, Rusland.[8][9]

In April 2018 het die B612 Foundation, wat hom onder meer toespits op verdediging teen asteroïede, berig "die kans is 100 persent dat ons deur ’n verwoestende asteroïed getref sal word, maar ons is nie 100 persent seker wanneer nie".[10][11] Ook die fisikus Stephen Hawking het in 2018 in sy laaste boek, Brief Answers to the Big Questions, gemeen ’n asteroïedbotsing is die grootste bedreiging wat ons planeet in die gesig staar.[12][13][14]

In Junie 2018 het die VSA se nasionale wetenskap-en-tegnologieraad gewaarsku dat Amerika onvoorbereid op ’n asteroïedimpak is. Die raad het die "National Near-Earth Object Preparedness Strategy Action Plan Geargiveer 17 Desember 2019 op Wayback Machine" ontwikkel en uitgereik om beter daarop voor te berei.[15][16][17][14][18] Volgens kennersgetuienis in 2013 in die Amerikaanse kongres het Nasa minstens vyf jaar van voorbereiding nodig voordat ’n sending van stapel gestuur kan word om ’n asteroïed te onderskep.[19]

Ontdekking

wysig
 
Die grootte van die eerste 10 asteroïede wat ontdek is in vergelyking met dié van die Maan.
 
243 Ida en sy maan, Dactyl, die eerste natuurlike satelliet van ’n asteroïed wat ontdek is.

Die eerste asteroïed wat ontdek is, was Ceres, wat aanvanklik as ’n planeet beskou is. Ceres is die grootste asteroïed en word nou as ’n dwergplaneet geklassifiseer. Alle ander asteroïede word as klein Sonnestelselliggame geklassifiseer, saam met komete, sentoure en trans-Neptunus-voorwerpe.

Ander, soortgelyke liggame is ná Ceres ontdek. Hulle het, nes sterre, soos ligpunte gelyk deur die ou instrumente van destyds. Hulle het geen protoplanetêre skywe gehad nie en is verder van sterre onderskei deur hul skynbare beweging. Dit het die sterrekundige William Herschel aangespoor om hulle "asteroïede" te noem.[20] Volgens Clifford Cunningham is die term uitgedink deur Charles Burney jr., die seun van ’n vriend van Herschel.[21][22] In Grieks is dit ἀστεροειδής, of asteroeidēs, wat beteken "steragtig" of "stervorming". Dit is afgelei van die Antieke Griekse woord ἀστήρ astēr, "ster" of "planeet". In die vroeë tweede helfte van die 19de eeu is die terme "asteroïed" en "planeet" (nie altyd as "kleinplaneet" uitgesonder nie) afwisselend gebruik.

Hier is ’n oorsig van die ontdekkingsgeskiedenis van asteroïede:[23]

Historiese metodes

wysig
 
’n Kunstenaar se voorstelling van hoe ’n asteroïed uitmekaargeruk word deur die sterk swaartekrag van ’n witdwerg.[27]
 
Die eerste foto van asteroïede: Ceres en Vesta, soos gesien van Mars af (Curiosity, 20 April 2014).

Die metodes om asteroïede te ontdek het die afgelope twee eeue aansienlik verbeter.

In die laaste jare van die 18de eeu het die Hongaarse sterrekundige baron Franz Xaver von Zach ’n groep van 24 sterrekundiges op die been gebring om die lug te deursoek vir nog ’n planeet wat volgens voorspellings deur die Wet van Titius-Bode sowat 2,8 AE van die Son af sou gelê het. Hulle is deels aangespoor deur die ontdekking in 1781 van die planeet Uranus deur Herschel op ’n afstand wat deur die wet voorspel is.[28] Dié taak het vereis dat kaarte van die lug met die hand getrek word, met alle sterre in die diereriem tot op ’n sekere ligsterkte daarop aangedui. Op daaropvolgende aande is weer kaarte opgestel en enige bewegende voorwerp sou dan hopelik bespeur kon word. Die verwagte beweging van die gesoekte planeet was sowat 30 boogsekondes per uur, wat maklik deur die waarnemers gesien sou kon word.

Die eerste voorwerp, Ceres, is nie deur ’n lid van die groep ontdek nie, maar eerder per ongeluk in 1801 deur Giuseppe Piazzi, direkteur van die Palermo-sterrewag in Sisilië. Hy het ’n nuwe steragtige voorwerp in die Bul ontdek en die beweging daarvan oor ’n paar aande dopgehou. Later daardie jaar het Carl Friedrich Gauss hierdie waarnemings gebruik om die wentelbaan van die onbekende voorwerp te bereken – daar is bevind dit lê tussen Mars en Jupiter. Piazzi het dit na Ceres, die Romeinse godin van die landbou, genoem.[28]

Nog drie asteroïede (2 Pallas, 3 Juno en 4 Vesta) is die volgende paar jaar ontdek (Vesta in 1807). Ná nog agt jaar van vrugtelose soektogte het die meeste sterrekundiges aangeneem daar is nie nog nie en het hulle ophou soek.

Karl Ludwig Hencke het egter in 1830 na nog asteroïede begin soek. Vyftien jaar later het hy 5 Astraea, die eerste nuwe asteroïed in 38 jaar, ontdek. Hy het ook 6 Hebe minder as twee jaar later gevind. Daarna het ander sterrekundiges aan die soektog begin deelneem en minstens een nuwe asteroïed is toe elke jaar ontdek (behalwe in die oorlogsjare 1944 en 1945). Noemenswaardige asteroïedjagters van hierdie vroeë tydperk was J.R. Hind, Annibale de Gasparis, Robert Luther, H.M.S. Goldschmidt, Jean Chacornac, James Ferguson, Norman Robert Pogson, E.W. Tempel, J.C. Watson, C.H.F. Peters, A. Borrelly, J. Palisa, die Henry-broers Paul en Prosper, en Auguste Charlois.

In 1891 het Max Wolf astrofotografie begin inspan om na asteroïede te soek: Hulle het kort strepe op foto's met ’n lang beligtingstyd gevorm. Dit het die opsporingstempo van asteroïede drasties verhoog: Wolf alleen het 248 ontdek (die eerste een was 323 Brucia), terwyl voorheen maar net meer as 300 ontdek is. Sterrekundiges het geweet daar is nog vele, maar baie van hulle het nie eintlik belanggestel nie. Hulle het dit "goggas van die lug" genoem.[29]Selfs ’n eeu later was net ’n paar duisend geïdentifiseer en genommer.

Vierstapmetode

wysig

Tot in 1998 is asteroïede in ’n proses met vier stappe ontdek. Eers is ’n deel van die lug met ’n teleskoop met ’n wye veld, of astrograaf, gefotografeer. Twee-twee foto's is geneem, gewoonlik ’n uur uitmekaar. Verskeie sulke pare foto's kon oor ’n paar dae geneem word. Daarna is die twee films of plate van dieselfde deel van die lug onder ’n stereoskoop besigtig. Die posisie van enige voorwerp wat om die Son beweeg, sou effens verskil op die twee films. Onder die stereoskoop sou die beeld van die voorwerp lyk of dit effens bo die agtergrond van sterre sweef. Sodra ’n bewegende voorwerp opgespoor is, sou sy ligging relatief tot bekende sterliggings presies met ’n digitaliseringsmikroskoop gemeet word.[30]

Met hierdie drie stappe is nog nie ’n asteroïed ontdek nie: Die waarnemer het bloot ’n verskynsel waargeneem wat ’n voorlopige naam gekry het – dié het bestaan uit die ontdekkingsjaar, ’n letter wat die halfmaand van die ontdekking aandui en nog ’n letter en nommer wat die volgorde van die ontdekking aandui (voorbeeld: 1998 FJ74).

Die laaste stap was om die ligging en waarnemingstye na die Kleinplaneetsentrum te stuur waar rekenaarprogramme bepaal het of die verskynsel se wentelbaan ooreenstem met dié van vroeëre verskynsels. Indien wel, het die voorwerp ’n katalogusnommer gekry en die waarnemer van die eerste verskynsel met ’n berekende wentelbaan sou as die ontdekker aangewys word. Hy sou die eer kry om ’n naam vir die voorwerp te kies, onderworpe aan die goedkeuring van die Internasionale Astronomiese Unie (IAU).

Rekenaarmetodes

wysig
 
2004 FH is die middelste kol wat lyk of dit na regs beweeg; die voorwerp wat tydens die greep verbyflits, is ’n kunsmatige satelliet.
 
Kumulatiewe ontdekkings van net die nabyaardeasteroïede waarvan die grootte bekend is, 1980–2017.

Daar is ’n toenemende belangstelling in asteroïede waarvan die wentelbane die Aarde s’n kruis en wat enige tyd teen die Aarde kan bots. Die drie belangrikste groepe nabyaardeasteroïede is die Apollo's, Amors en Atens. Verskeie maniere om asteroïede van die Aarde weg te keer word al sedert die 1960's voorgestel.

Die nabyaardeasteroïed 433 Eros is al in 1898 ontdek en verskeie ander in die 1930's. In die volgorde van hul ontdekking is hulle: 1221 Amor, 1862 Apollo, 2101 Adonis en 69230 Hermes, wat in 1937 minder as 0,005 AE van die Aarde af verbygetrek het. Sterrekundiges het toe begin besef hoe groot die moontlikheid van ’n botsing met die Aarde is.

Twee gebeure in latere dekades het die kommer laat toeneem: die algemene aanvaarding dat ’n impak die Kryt-Paleogeen-uitwissing veroorsaak het, en die waarneming in 1994 van die komeet Shoemaker-Levy 9 wat teen Jupiter bots. Die Amerikaanse weermag het ook inligting gedeklassifiseer dat sy militêre satelliete, wat gebou is om kernontploffings op te spoor, honderde botsings in die boonste atmosfeer waargeneem het deur voorwerpe met ’n deursnee wat wissel van een tot 10 meter.

Al hierdie oorwegings het help lei tot hoogs doeltreffende opnames wat bestaan uit kameras en rekenaars wat die beweging van elektriese ladings kan waarneem en direk aan teleskope verbind is. In 2011 is geraam dat 89% tot 96% van die nabyaardeasteroïede met ’n deursnee van ’n kilometer of meer al ontdek is.[31] Instrumente wat sulke stelsels gebruik, sluit in:[32] [33]

  • Lincoln Near-Earth Asteroid Research (LINEAR)
  • Near-Earth Asteroid Tracking (NEAT)
  • Spacewatch
  • Lowell Observatory Near-Earth-Object Search (LONEOS)
  • Catalina Sky Survey (CSS)
  • Pan-STARRS
  • NEOWISE
  • Asteroid Terrestrial-impact Last Alert System (ATLAS)
  • Campo Imperatore Near-Earth Object Survey (CINEOS)
  • Japanese Spaceguard Association
  • Asiago-DLR Asteroid Survey (ADAS)

In Oktober 2018 het die LINEAR-stelsel alleen 147 132 asteroïede opgespoor.[34] Al die instrumente saam het al 19 266 nabyaardeasteroïede ontdek,[35] insluitende byna 900 met ’n deursnee van meer as 1 km.[36]

Terminologie

wysig
 
’n Diagram van die soorte liggame in die Sonnestelsel.
’n Saamgestelde foto van asteroïede, volgens skaal, waarvan hoëresolusiefoto's beskikbaar is (buiten Ceres). Hulle is van groot tot klein: 4 Vesta, 21 Lutetia, 253 Mathilde, 243 Ida en sy maan Dactyl, 433 Eros, 951 Gaspra, 2867 Šteins en 25143 Itokawa.
Die grootste asteroïed in die boonste foto, Vesta (links), in vergelyking met Ceres (middel) en die Maan (regs), volgens skaal.

Tradisioneel is klein liggame wat om die Son wentel as komete, asteroïede en meteoroïdes (kleiner as ’n meter breed) geklassifiseer. Beech en Steel het in 1995 voorgestel ’n definisie van meteoroïdes sluit groottebeperkings in.[37][38] Die term "asteroïed" het nooit ’n amptelike definisie gehad nie; die breër term kleinplaneet is deur die IAU verkies.

Ná die ontdekking van asteroïede wat kleiner as 10 m breed is, het Rubin en Grossman in 2010 hul vorige definisie van meteoroïdes aangepas tot voorwerpe tussen 10 µm en 1 meter, sodat steeds tussen asteroïede en meteoroïdes onderskei kon word.[4] Die kleinste asteroïede wat al ontdek is (gebaseer op ’n absolute magnitude H) is 2008 TS26 met H = 33,2 en 2011 CQ1 met H = 32,1 – albei met ’n geraamde deursnee van sowat 1 meter.[39]

In 2006 is die term "klein Sonnestelselliggaam" ook in gebruik geneem vir die meeste kleinplanete en komete.[40] In sommige tale word die term "planetoïde" (van die Grieks vir "planeetagtig") verkies. Die woord "planetesimaal" het ’n soortgelyke betekenis, maar verwys spesifiek na die klein boustene van die planete wat bestaan het toe die Sonnestelsel gevorm het. Die grootste drie voorwerpe in die asteroïedgordel, Ceres, Pallas en Vesta, het gegroei tot die grootte van protoplanete. Ceres is ’n dwergplaneet, die enigste een in die binneste Sonnestelsel.

Toe asteroïede aanvanklik ontdek is, is hulle beskou as ’n ander klas voorwerpe as komete. Daar was dus geen sambreelterm vir die twee soorte liggame nie, totdat die term "klein Sonnestelselliggaam" in 2006 geskep is. Die grootste verskil tussen asteroïede en komete is dat ’n komeet ’n koma het as gevolg van die sublimasie van yse naby die oppervlak vanweë die Son se straling. ’n Paar voorwerpe is al as albei geklassifiseer omdat hulle eers as kleinplanete beskou is, maar later tekens van komeetaktiwiteit getoon het. Net so raak sommige komete (dalk almal) se vlugtige yse eindelik op en word hulle asteroïedagtig. Nog ’n onderskeid is dat komete gewoonlik eksentrieker wentelbane as die meeste asteroïede het; die meeste asteroïede met merkbaar eksentrieke wentelbane is moontlik rustende of uitgewerkte komete.[41]

Byna twee eeue lank – van die ontdekking van Ceres in 1801 tot met die ontdekking van die eerste sentour, Chiron, in 1977 – het alle bekende asteroïede vir die grootste deel van hul wentelbaan by of binne die wentelbaan van Jupiter gebly, hoewel party soos Hidalgo soms ver van Jupiter af beweeg het. Dié tussen Mars en Jupiter se wentelbane was jare lank bloot as "die asteroïed" bekend.[42] Toe sterrekundiges meer klein liggame begin vind wat permanent anderkant Jupiter bly, dit wat nou sentoure genoem word, het hulle dit as tradisionele asteroïede beskou, hoewel gedebatteer is oor of hulle as asteroïede beskou moet word of as ’n nuwe soort voorwerp. Toe die eerste trans-Neptunus-voorwerp (buiten Pluto), Albion, in 1992 ontdek word en veral toe groot getalle soortgelyke voorwerpe gevind word, is nuwe terme uitgedink om die vraagstuk te ontduik: Kuipergordelvoorwerp, trans-Neptunus-voorwerp, verstrooideskyfvoorwerp, ens. Hulle kom in die koue buitewyke van die Sonnestelsel voor waar yse vaste stowwe bly en komeetagtige voorwerpe nie na verwagting veel komeetaktiwiteit toon nie; as sentoure of trans-Neptunus-voorwerpe naby die Son kom, sal hul vlugtige yse sublimeer. Hulle sal dan volgens tradisie as komete geklassifiseer word en nie as asteroïede nie.

Die naaste van dié voorwerpe aan die binneste Sonnestelsel is die Kuipergordelvoorwerpe – hulle word "voorwerpe" genoem deels om ’n klassifikasie as óf komete óf asteroïede te voorkom.[43] Hul samestelling is vermoedelik hoofsaaklik komeetagtig, hoewel sommige meer soos asteroïede kan wees.[44] Verder het die meeste nie die hoogs eksentrieke wentelbane wat met komete verbind word nie, en dié wat tot dusver ontdek is, is groter as tradisionele komeetkerns. (Die heelwat verder geleë Oortwolk is hipoteties die hoofbron van sluimerende komete.) Ander onlangse waarnemings, soos die ontleding van komeetstof wat deur die Stardust-sondeerder versamel is, laat toenemend die onderskeid tussen komete en asteroïede vervaag.[45] Dit dui op ’n "onafgebrokenheid tussen asteroïede en komete", eerder as ’n skerp skeidskyn.[46]

Die kleinplanete anderkant Jupiter se wentelbaan word soms "asteroïede" genoem. Die term word egter al hoe meer beperk tot kleinplanete in die binneste Sonnestelsel.[43] In hierdie artikel word die woord se betekenis dus merendeels beperk tot die klassieke asteroïede : voorwerpe in die asteroïedgordel, Jupiter-trojane en nabyaardevoorwerpe.

Toe die IAU die klas "klein Sonnestelselliggame" in 2006 bekend gestel het vir die meeste voorwerpe wat voorheen as kleinplanete en komete geklassifiseer is, het hulle die klas "dwergplanete" geskep vir die grootste kleinplanete – dié waarvan die massa groot genoeg is dat hul swaartekrag hulle in ’n ronde vorm gedruk het. Volgens die IAU "mag die term 'kleinplaneet' steeds gebruik word, maar oor die algemeen word 'klein Sonnestelselliggaam' verkies".[47]

Vorming

wysig

Planetesimale in die asteroïedgordel het vermoedelik baie soos die res van die sonnewel ontwikkel, totdat Jupiter amper sy huidige massa bereik het. Daarna is 99% van plantesimale weens baanresonansies met Jupiter uit die gordel gewerp. Simulasies en eienskappe van asteroïede dui daarop dat dié groter as sowat 120 km in deursnee gedurende die vroeë tydperk gevorm is, terwyl kleiner liggame fragmente is wat uit botsings tussen groter asteroïede ontstaan het tydens of ná Jupiter se versteuring.[48] Ceres en Vesta het groot genoeg geword om te smelt en te differensieer: Swaarder elemente het na die kern afgesak en rotsagtige minerale het in die kors agtergebly.[49]

In die Nice-model word baie Kuipergordelvoorwerpe in die buitenste asteroïedgordel vasgevang op afstande van groter as 2,6 AE. Die meeste is later deur Jupiter uitgewerp, maar dié wat oorgebly het, kan D-tipe asteroïede wees en sluit moontlik Ceres in.[50]

Verspreiding

wysig
 
Die asteroïedgordel (wit) en Jupiter se trojane (groen).

Verskeie dinamiese groepe asteroïede is al in die binneste Sonnestelsel ontdek. Hul wentelbane word versteur deur die swaartekrag van ander liggame in die Sonnestelsel en deur die Jarkofski-effek. Taamlik groot groepe is:

Asteroïedgordel

wysig
Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Asteroïedgordel.

Die meeste bekende asteroïede kom in die asteroïedgordel voor wat tussen die wentelbane van Mars en Jupiter lê. Hul wentelbane het gewoonlik ’n lae eksentrisiteit (en is dus nie baie langwerpig nie). Daar word geraam die gordel bevat tussen 1,1 miljoen en 1,9 miljoen asteroïede met ’n deursnee van meer as 1 km,[51] en miljoene kleineres. Hulle kan oorblyfsels van die protoplanetêre skyf wees wat in die vormingsjare van die Sonnestelsel weens swaartekragversteurings deur Jupiter verhoed is om planete te vorm.

Trojane

wysig
Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Trojaan (sterrekunde).

Trojane is groepe wat ’n wentelbaan met ’n planeet of maan deel, maar nie teen hulle bots nie omdat hulle by een van die stabiele Lagrange-punte, L4 en L5, voorkom wat 60° voor en agter die groter liggaam lê.

Die grootste groep is die Jupiter-trojane. Hoewel minder van hulle ontdek is, word vermoed daar is net soveel van hulle as wat daar asteroïede in die asteroïedgordel is. Trojane is ook in die wentelbane van ander planete ontdek, insluitende Venus, die Aarde, Mars, Uranus en Neptunus.

Nabyaardeasteroïede

wysig
Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Nabyaardevoorwerp.

Nabyaardeasteroïede is voorwerpe met wentelbane wat naby aan die Aarde verbyloop. Asteroïede wat die Aarde se wentelbaan kruis, word "aardkruisers" genoem. In 2016 was daar 14 464 bekende nabyaardeasteroïede,[31] waarvan 900-1 000 ’n deursnee van meer as ’n kilometer gehad het.

 
Bekende nabyaardevoorwerpe in Januarie 2018.
Video (0:55; July 23, 2018)
 
So gereeld tref boliede, klein asteroïede met ’n deursnee van rofweg 1 tot 20 meter, die Aarde se atmosfeer.

Kenmerke

wysig

Grootteverspreiding

wysig
 
Die asteroïede van die Sonnestelsel volgens grootte en getal.

Die grootte van asteroïede wissel geweldig, van tot byna 1 000 km breed vir die grootstes tot rotse met ’n deursnee van net 1 meter. (Kleiner voorwerpe is meteoroïdes.) Die grootste drie asteroïede lyk baie soos miniatuurplanete: Hulle is rofweg sferies, het minstens gedeeltelik gedifferensieerde interieurs,[52] en is vermoedelik protoplanete wat bewaar gebly het. Die oorgrote meerderheid is egter veel kleiner en het oneweredige vorms; hulle is vermoedelik óf planetesimale wat bewaar gebly het óf fragmente van groter liggame.

Die dwergplaneet Ceres is met sy deursnee van 975 km verreweg die grootste asteroïed. Die tweede en derde grootste is 4 Vesta en 2 Pallas, wat albei net meer as 500 km breed is. Vesta is die enigste asteroïed in die hoofgordel wat soms met die blote oog sigbaar is. Op seldsame geleenthede kan ’n nabyaardevoorwerp vir ’n kort rukkie sonder tegniese hulp sigbaar wees, soos 99942 Apophis.

Die massa van al die voorwerpe in die asteroïedgordel word geraam op sowat 2,8-3,2×1021 kg, of sowat 4% van die Maan se massa. Hiervan beslaan Ceres 0,95×1021 kg, ’n derde van die totaal.[53] Saam met die massa van die volgende drie swaarste voorwerpe, Vesta (9%), Pallas (7%) en Hygiea (3%), styg dit tot sowat 51%. Die volgende drie swaarste voorwerpe, 511 Davida (1,2%), 704 Interamnia (1%) en 52 Europa (0,9%), voeg net ’n bykomende 3% by tot die totale massa. Die getal asteroïede neem daarna skerp toe namate hul individuele grootte afneem.

Benaderde aantal asteroïede (N) groter as ’n sekere deursnee (D)
D 0,1 km 0,3 km 0,5 km 1 km 3 km 5 km 10 km 30 km 50 km 100 km 200 km 300 km 500 km 900 km
N 25 000 000 4 000 000 2 000 000 750 000 200 000 90 000 10 000 1 100 600 200 30 5 3 1

Grootste asteroïede

wysig
 
Die grootste vier asteroïede .

Hoewel hul ligging in die asteroïedgordel hulle van planeetstatus uitsluit, is die grootste drie voorwerpe – Ceres, Vesta en Pallas – ongeskonde protoplanete wat baie eienskappe met planete deel. Hulle is ook atipies in vergelyking met die meeste "aartappelvormige" asteroïede. Die vierde grootste asteroïed, Hygiea, het ’n ongedifferensieerde interieur, nes die meeste ander asteroïede.

Ceres is die enigste een met ’n ten volle ellipsoïdale vorm en dus die enigste een wat ’n dwergplaneet is.[40] Dit het ’n veel groter absolute magnitude, van sowat 3,32,[54] as die ander asteroïede en kan ’n laag ys op die oppervlak hê.[55] Nes die planete is Ceres se interieur gedifferensieerd: Dit het ’n kors, ’n mantel en ’n kern.[55]

Vesta het ook ’n gedifferensieerde interieur, maar het binne die Sonnestelsel se vriesgrens gevorm en het dus nie water nie;[56][57] hy is hoofsaaklik uit basaltrots soos olivien saamgestel.[58] Buiten die groot krater by sy suidpool, het Vesta ook ’n ellipsoïdale vorm. Dit is die hoofvoorwerp van die Vesta-familie en ander V-tipe asteroïede, en is die bron van die HED-meteoriete, wat 5% van alle meteoriete op Aarde uitmaak.

Pallas is buitengewoon omdat dit, soos Uranus, op sy kant roteer, met ’n groot hoek tussen sy rotasie-as en wentelvlak.[59] Sy samestelling is soortgelyk aan dié van Ceres: baie koolstof en silikon en dalk gedeeltelik gedifferensieerd.[60] Pallas is die hoofvoorwerp van die Pallas-familie asteroïede.

Hygiea is die koolstofrykste asteroïde[61] en lê, anders as die ander groot asteroïede, relatief naby aan die sonnebaan.[62] Dit is die grootste lid en vermoedelik die hoofvoorwerp van die Hygiea-familie asteroïede.

Eienskappe van die grootste asteroïede
Naam Wentel-
radius
(AE) 		Wentel-
periode
(jaar) 		Helling tot
die sonnebaan 		Baan-
eksentrisiteit 		Deursnee
(km) 		Deursnee
(% van Maan) 		Massa
(×1018 kg) 		Massa
(% van Ceres) 		Digtheid[63]
(g/cm3) 		Rotasie-
periode
(uur) 		Ashelling Oppervlak-
temperatuur
Vesta 2,36 3,63 7,1° 0,089 573×557×446
(gemiddeld 525) 		15% 260 28% 3,44 ± 0,12 5,34 29° 85-270 K
Ceres 2,77 4,60 10,6° 0,079 975×975×909
(gemiddeld 953) 		28% 940 100% 2,12 ± 0,04 9,07 ≈ 3° 167 K
Pallas 2,77 4,62 34,8° 0,231 580×555×500
(gemiddeld 545) 		16% 210 22% 2,71 ± 0,11 7,81 ≈ 80° 164 K
Hygiea 3,14 5,56 3,8° 0,117 530×407×370
(gemiddeld 435) 		12% 87 9% 2,76 ± 1,2 27,6 ≈ 60° 164 K
 
Die relatiewe massas van die grootste 12 bekende asteroïede,[64] in vergelyking met die oorblywende massa van die asteroïedgordel.[65]

Rotasie

wysig

Die meting van die rotasietempo van groot voorwerpe in die asteroïedgordel wys daar is ’n boonste limiet. Baie min asteroïede met ’n deursnee van groter as 100 meter het ’n rotasieperiode van vinniger as 2,2 uur.[66] Vir asteroïede wat vinniger roteer, is die skynkrag op die oppervlak groter as die swaartekrag, sodat enige los oppervlakmateriaal weggeskiet sou word. ’n Soliede voorwerp behoort egter baie vinniger te kan roteer. Dit dui daarop dat die meeste asteroïede met ’n deursnee van meer as 100 meter rommelhope is wat gevorm is deur die versameling van rommel ná botsings tussen asteroïede.[67]

Samestelling

wysig
 
Die kraterryke oppervlak van Vesta.

Die fisiese samestelling van asteroïede varieer en word nie goed verstaan nie. Dit lyk of Ceres saamgestel is uit ’n rotsagtige kern wat met ’n ysmantel bedek is, terwyl Vesta vermoedelik ’n nikkel-ysterkern, olivienmantel en basaltkors het.[68] Hygiea, wat lyk of dit ’n primitiewe samestelling van koolstofagtige chondriet het, is vermoedelik die grootste ongedifferensieerde asteroïed. Die meeste kleiner asteroïede is vermoedelik rommelhope wat losweg deur swaartekrag bymekaargehou word, hoewel die grootstes waarskynlik solied is. Sommige asteroïdes het mane of is deel van ’n dubbelvoorwerp: Rommelhope, mane, dubbelasteroïede en verspreide asteroïedfamilies is vermoedelik die gevolg van botsings wat ’n moederasteroïed of moontlik ’n planeet verwoes het.[69]

Asteroïede bevat spore van aminosure en ander organiese samestellings, en sommige geleerdes vermoed asteroïedbotsings kon die vroeë aarde voorsien het van die chemikalieë wat nodig is om lewe te skep, of het dalk self lewe na die Aarde gebring.[70] In Augustus 2011 is ’n verslag gepubliseer wat geskoei is op Nasa-studies van meteoriete wat op Aarde gevind is, en daarin is voorgestel DNS- en RNS-komponente (adenien, guanien en verwante organiese molekules) kon in die buitenste ruim op asteroïede en komete gevorm gewees het.[71][72][73]

 
Die vorming van planete deur asteroïedbotsings (kunstenaar se voorstelling).

Samestelling word na aanleiding van drie primêre bronne bereken: albedo, oppervlakspektrum en digtheid. Die laaste een kan net akkuraat bepaal word deur die wentelbane van mane waar te neem indien hulle teenwoordig is. Tot dusver het elke asteroïed met mane ’n rommelhoop blyk te wees, ’n losse versameling van rots en metaal waarvan die volume uit halfleë ruimte bestaan. Die deursnee van die asteroïede wat ondersoek is, is tot 280 km en sluit in 121 Hermione (268×186×183 km) en 87 Sylvia (384×262×232 km). Net ’n halfdosyn asteroïede is groter as Sylvia, maar nie een van hulle het mane nie; ’n paar kleiner asteroïede het egter vermoedelik ’n groter massa, wat daarop dui dat hulle versteur kon gewees het. 511 Davida, wat omtrent net so groot soos Sylvia is, het ’n geraamde massa van twee en ’n half keer soveel (hoewel dit onseker is). Die feit dat sulke groot asteroïede soos Sylvia rommelhope kan wees, vermoedelik weens versteurende botsings, hou belangrike gevolge in vir ons siening van die vorming van die Sonnestelsel: Rekenaarsimulasies van botsings tussen soliede liggame wys hulle is net so geneig om mekaar te vernietig as om saam te smelt, maar botsende rommelhope is meer geneig om saam te smelt. Dit beteken die kerns van die planete kon relatief vinnig gevorm het.[74]

Op 7 Oktober 2009 is die teenwoordigheid van waterys op die oppervlak van 24 Themis bevestig met Nasa se Infrared Telescope Facility. Dit lyk of die asteroïed se hele oppervlak met ys bedek is. Aangesien hierdie yslaag sublimeer, word dit vermoedelik aangevul deur ’n reservoir van ys onder die oppervlak. Organiese verbindings is ook op die oppervlak waargeneem.[75][76][77][78] Wetenskaplikes meen dit is moontlik dat van die eerste water op Aarde hierheen gebring is deur asteroïedbotsings ná die botsing wat die Maan gevorm het. Die teenwoordigheid van ys op Themis steun dié teorie.[77]

In Oktober 2013 is water vir die eerste keer op ’n ekstrasolêre liggaam waargeneem – op ’n asteroïed wat om die witdwerg GD 61 wentel.[79] Op 22 Januarie 2014 het wetenskaplikes van die Europese Ruimteagentskap (ESA) verslag gedoen oor die eerste besliste waarneming van waterdamp op die dwergplaneet Ceres in die asteroïedgordel.[80] Die waarneming is gedoen met die infrarooigeriewe van die Herschel-ruimtesterrewag.[81] Dié bevinding was onverwags omdat komete, en nie asteroïede nie, gewoonlik met "spuitstrale en pluime" verbind word. Volgens een van die wetenskaplikes "vervaag die verskille tussen komete en asteroïede al hoe meer".[81]

Oppervlakeienskappe en kleur

wysig

Die meeste asteroïede buiten die vier grootstes (Ceres, Pallas, Vesta en Hygiea) lyk waarskynlik dieselfde, hoewel hul vorms onreëlmatig is. Mathilde (deursnee: 50 km) is ’n rommelhoop vol kraters wat net so breed is as die asteroïed se radius, en aardgebaseerde waarnemings van Davida (300 km), een van die grootstes naas die grootste vier, onthul ’n soortgelyke hoekige profiel, wat daarop dui dat dit ook vol radiusgrootte-kraters is.[82] Mediumgrootte-asteroïede soos Mathilde en 243 Ida wat van naby waargeneem is, onthul ook ’n dik laag los materiaal wat die oppervlak bedek.

Asteroïede word weens ruimteverwering donkerder en rooier namate hulle ouer word.[83] Daar is egter bewyse dat die kleur vinnig verander, binne die eerste honderdduisend jaar, en dit beperk die nuttigheid van spektrummetings om asteroïede se ouderdom te bepaal.[84]

Tipes asteroïede

wysig

Die optiese eienskappe van 'n asteroïed lewer belangrike inligting oor sy aard en samestelling. Asteroïede word volgens hul spektrale eienskappe in verskeie tipes verdeel. Die drie belangrikstes is: C, M en S.[85]

C-tipe

wysig

Hierdie tipe is koolstofhoudend en weerkaats min lig omdat die koolstof so swart soos teer is. Amper 75% van die asteroïede behoort tot hierdie groep. ’n Goeie voorbeeld is Ryugu. Die maantjies Phobos en Deimos behoort ook tot hierdie groep, hoewel hulle deur die planeet Mars vasgevang is.

M-tipe

wysig

Die M-tipe asteroïed bestaan hoofsaaklik uit metaal, meestal yster en nikkel. Hierdie tipe weerkaats sonlig baie goed en is helder. Slegs omtrent 8% van die asteroïede behoort tot hierdie groep. 'n Goeie voorbeeld is Kleopatra.

S-tipe

wysig

Die S-tipe asteroïede betaan uit silikaat en is dus klipagtig. Hulle verteenwoordig omtrent 17% van die asteroïede. Voorbeelde is Eros en Itokawa. Hul albedo is tussen 0,10 en 0,28.

Ander tipes

wysig

In Tholen se klassifikasie word 14 tipes erken, hoewel die meeste taamlik seldsaam is.[86]

Tipe Kenmerke Albedo Voorbeeld
A Rooierig; ryk aan olivien 0,13-0,35 246 Asporina, 446 Aeternotas, 5261 Eureka
B Subtipe van C met ’n hoër albedo 0,04-0,08 2 Pallas, 431 Nephele
D Uiters donker, rooierig 0,02-0,05 >3,3 AE buite die hoofgordel; Phobos, Deimos?
E Skaars; effens rooi; spektroskopie soos M- of P-tipe, maar helderder; enstatiet-agtig? 0,25-0,60 44 Nysa, 2867 Steins, die Hungaria-groep
F Donker subtipe van C; min absorpsie in UV 0,03-0,07 Die Polana-deel van die Nysa-Polana-familie
G Donker subtipe van C; sterk absorpsie in UV <0,4μm; gehidreerde klippe 0,05-0,09 1 Ceres
P Donker tipe; kom veral buite 4 AE voor 0,02-0,06 87 Sylvia
Q Seldsaam; taamlik helder; absorpsie <0,7μm en naby 1 μm; lyk soos C Die Apollo-asteroïede en ander nabyaardevoorwerpe
R Baie rooi; sterk absorpsie <0,7μm en naby 1 μm; pirokseen, olivien 0,10-0,28 enigste?: 349 Dembrovska, moontlik ook 2001 XR31
T Seldsaam; het absorpsie by <0,85μm 0,04-0,11 114 Kassandra, 233 Asterope
V 4 Vesta

Name

wysig
 
Radarbeelde van 2013 EC, wat ’n voorlopige naam het.

’n Nuut ontdekte asteroïed kry ’n voorlopige naam (soos 2002 AT4), wat bestaan uit die ontdekkingsjaar, ’n letter wat die halfmaand van die ontdekking aandui en nog ’n letter en nommer wat die volgorde van die ontdekking aandui. Sodra sy wentelbaan bevestig is, kry dit ’n nommer en later kan dit ook ’n eienaam kry (byvoorbeeld 433 Eros). Die nommer in die amptelike naam staan tussen hakies, byvoorbeeld (433) Eros, maar dit is algemeen om die hakies weg te laat. Dit is ’n informele gebruik om die nommer heeltemal weg te laat of om dit uit te los nadat die volle naam die eerste keer genoem is.[87] Name kan ook voorgestel word deur die ontdekker, maar binne die riglyne wat die IAU daargestel het.[88]

Simbole

wysig

Die eerste asteroïede wat ontdek is, het ekoniese simbole gekry soos dié wat tradisioneel aan planete toegeken is. Teen 1855 was daar twee dosyn asteroïdesimbole, wat dikwels in verskeie variasies voorgekom het.[89]

Asteroïed Simbool Jaar
1 Ceres ⚳     Ceres se sekel, soms omgekeer om die letter "C" te vorm 1801
2 Pallas ⚴     Athena (Pallas) se spies 1801
3 Juno ⚵     ’n Ster op ’n septer vir Juno, die koningin van die lug 1804
4 Vesta ⚶       Die altaar en heilige vuur van Vesta 1807
5 Astraea     ’n Skaal, of omgekeerde anker, simbole van geregtigheid (astraea) 1845
6 Hebe   Hebe se beker 1847
7 Iris   ’n Reënboog (iris) en ’n ster 1847
8 Flora    ’n Blom (flora), spesifiek die Roos van Engeland 1847
9 Metis   Die oog van wysheid (metis) en ’n ster 1848
10 Hygiea     Hygiea se slang en ’n ster of die Staf van Asklepios 1849
11 Parthenope     ’n lyre, of ’n vis en ster; simbole van die sirenes 1850
12 Victoria   Die loerierblare van oorwinning (victoria) en ’n ster 1850
13 Egeria   ’n Skild, die simbool van Egeria se beskerming, en ’n ster 1850
14 Irene   ’n Duif met ’n olyfblaar (simbool van irene, "vrede")
met ’n ster op sy kop,[90] of ’n olyftak, ’n vlag van wapenstilstand en ’n ster		 1851
15 Eunomia   ’n Hart, die simbool van goeie orde (eunomia), en ’n ster 1851
16 Psyche   ’n Skoenlapper se vlerk, simbool van die siel (psyche), en ’n ster 1852
17 Thetis   ’n Dolfyn, die simbool van Thetis, en ’n ster 1852
18 Melpomene   Die dolk van Melpomene en ’n ster 1852
19 Fortuna   Die wiel van geluk (fortuna) en ’n ster 1852
26 Proserpina   Proserpina se granaat en ’n ster 1853
28 Bellona   Die godin Bellona se sweep en lans[91] 1854
29 Amphitrite   Die skulp van Amphitrite en ’n ster 1854
35 Leukothea   ’n Vuurtoringlig, die simbool van Leucothea[92] 1855
37 Fides   Die kruis van geloof (fides)[93] 1855

In 1851,[94] nadat die 15de asteroïed (15 Eunomia) ontdek is, het Johann Franz Encke ’n groot verandering aangebring aan die komende 1854-uitgawe van die Berliner Astronomisches Jahrbuch (BAJ, "Berlynse Astronomiese Jaarboek"). Hy het ’n skyf (sirkel), tradisioneel die simbool vir ’n ster, as ’n generiese simbool vir ’n asteroïed begin gebruik. Die sirkel is toe genommer in die volgorde van ontdekking om ’n spesifieke asteroïed aan te dui (hoewel hy ① aan die vyfde asteroïed, 5 Astraea, toegeken het) – vir die eerste vier het hy slegs hul bestaande ikoniese simbole gebruik. Sterrekundiges het gou dié metode gevolg, en die volgende asteroïed wat ontdek is (16 Psyche, in 1852) was die eerste een wat met sy ontdekking volgens sy nommer aangedui is. Psyche en ’n paar ander het egter ook ikoniese simbole gekry. 20 Massalia was die eerste een wat nie ’n ikoniese simbool gekry het nie, en ná die ontdekking in 1855 van 37 Fides is geen ikoniese simbole meer toegeken nie. Astraea se nommer is in dié jaar na ⑤ geskuif, maar die eerste vier asteroïede is eers van die 1867-uitgawe af volgens hul nommers aangedui. Die sirkel is daarna in hakies verander, wat makliker was om te druk, en oor die volgende paar dekades soms weggelaat. Dit het tot die huidige gebruik aanleiding gegee.[90]

Verkenning

wysig
 
Eros soos gesien deur die ruimtetuig NEAR Shoemaker.

Voor die eeu van ruimtereise is voorwerpe in die asteroïedgordel selfs deur die grootste teleskope slegs as ligpunte waargeneem, en hul vorms en terreine het ’n raaisel gebly. Die beste moderne grondgebaseerde teleskope en die wentelende Hubble-ruimteteleskoop kon ’n klein hoeveelheid besonderhede op die oppervlak van die grootste asteroïede waarneem, maar selfs dan was hulle weinig meer as dowwe kolle. Beperkte inligting oor die vorm en samestelling van asteroïede kan afgelei word van hul ligkurwe (die variasie in hul helderheid terwyl hulle roteer) en hul spektrale eienskappe, en hul grootte kan geraam word volgens die lengte van hul sterverduisterings (wanneer ’n asteroïed direk voor ’n ster verbybeweeg). Radarbeelde kan ook goeie inligting verskaf oor die grootte en die wentel- en rotasieparameters, veral vir nabyaardeasteroïede.

Die eerste nabyskote van asteroïedagtige voorwerpe is in 1971 geneem toe Mariner 9 Phobos en Deimos, die twee klein mane van Mars, afgeneem het. Hulle is vermoedelik asteroïede wat deur Mars in ’n wentelbaan aangetrek is. Op hierdie beelde kan die onreëlmatige, aartappelagtige vorms van die meeste asteroïede gesien word, nes op latere foto's deur Voyager 1 en Voyager 2 van die klein mane van die gasreuse.

Die eerste ware asteroïed wat van naby afgeneem is, was 951 Gaspra in 1991, gevolg deur 243 Ida en sy maan, Dactyl, in 1993 – almal deur die Galileo-tuig op pad na Jupiter.

Die eerste tuig wat spesifiek asteroïede afgeneem het, was NEAR Shoemaker, wat 253 Mathilde in 1997 afgeneem het voordat dit in ’n wentelbaan om 433 Eros gegaan en in 2001 eindelik op sy oppervlak geland het. Ander asteroïede is ook in die 21ste eeu afgeneem deur tuie op pad na ander bestemmings.

 
Bennu.

In September 2007 het Nasa die Dawn-ruimtetuig gelanseer. Dit het van Julie 2011 tot September 2012 om 4 Vesta gewentel en wentel sedert 2015 om die dwergplaneet 1 Ceres. 4 Vesta is die tweede grootste asteroïed wat nog besoek is.

Op 13 Desember 2012 het China se wenteltuig Chang'e 2 binne 3,2 km van die asteroïed 4179 Toutatis verbygevlieg as deel van ’n uitgebreide sending.

Die Japan Aerospace Exploration Agency (JAXA) het in Desember 2014 die Hayabusa2-tuig lanseer en beplan om monsters van 162173 Ryugu in Desember 2020 na die Aarde terug te bring.

Op 8 September 2016 het Nasa die tuig OSIRIS-REx na die asteroïed 101955 Bennu gelanseer en op 31 Desember 2018 het dit in ’n wentelbaan om Bennu gegaan. Die plan is om ’n monster van 60 g materiaal te neem en terug na die Aarde te bring.[95]

Vroeg in 2013 het Nasa die beplanningsfases aangekondig van ’n sending om ’n nabyaardeasteroïed vas te vang en in ’n wentelbaan om die Maan te plaas waar dit moontlik deur ruimtevaarders besoek sal word. Dit sal later teen die Maan bots.[96] Op 19 Junie 2014 het Nasa aangekondig die asteroïed 2011 MD is ’n goeie kandidaat om deur ’n robotsending vasgevang te word, dalk in die vroeë 2020's.[97]

Daar is al voorgestel dat asteroïede gebruik word as ’n bron van materiale wat skaars of uitgeput is op Aarde of materiale vir die bou van ruimtehabitats.

Die ligging van Ceres (in die asteroïedgordel) in vergelyking met dié van ander liggame van die Sonnestelsel

Astronomiese eenheidAstronomiese eenheidAstronomiese eenheidAstronomiese eenheidAstronomiese eenheidAstronomiese eenheidAstronomiese eenheidAstronomiese eenheidAstronomiese eenheidAstronomiese eenheidHalley se KomeetSonEris (dwergplaneet)Makemake (dwergplaneet)Haumea (dwergplaneet)PlutoCeres (dwergplaneet)NeptunusUranusSaturnusJupiterMarsAardeVenusMercuriusAstronomiese eenheidAstronomiese eenheidDwergplaneetDwergplaneetKomeetPlaneet

Afstande van uitgesoekte liggame in die Sonnestelsel vanaf die Son, in astronomiese eenhede. Die linker- en regterkant van elke balk stem onderskeidelik met die perihelium en afelium van die liggaam ooreen; daarom dui lang balke op groot eksentrisiteit. Die Son se radius is 0,7 miljoen km en Jupiter (die grootste planeet) s’n 0,07 miljoen km, albei te klein om op dié skets te vertoon.

Verwysings

wysig
  1. ↑ "Asteroids". NASA – Jet Propulsion Laboratory (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Julie 2019. Besoek op 13 September 2010.
  2. ↑ "Frequently Asked Questions (FAQs) – What Are Asteroids And Comets?". CNEOS (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Februarie 2017. Besoek op 13 September 2010.
  3. ↑ "What is the difference between an asteroid and a comet?". Cool Cosmos (in Engels). Infrared Processing and Analysis Center. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Oktober 2019. Besoek op 13 Augustus 2016.
  4. ↑ 4,0 4,1 Rubin, Alan E.; Grossman, Jeffrey N. (Januarie 2010). "Meteorite and meteoroid: new comprehensive definitions". Meteoritics and Planetary Science. 45 (1): 114–122. Bibcode:2010M&PS...45..114R. doi:10.1111/j.1945-5100.2009.01009.x.
  5. ↑ Atkinson, Nancy (2 Junie 2015). "What is the difference between asteroids and meteorites?". Universe Today. Besoek op 13 Augustus 2016.
  6. ↑ Britt, Robert Roy (4 Februarie 2005). "Closest Flyby of Large Asteroid to be Naked-Eye Visible". SPACE.com (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Desember 2010. Besoek op 11 Maart 2019.
  7. ↑ "Latest Published Data". International Astronomical Union Minor Planet Center (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 April 2020. Besoek op 11 Oktober 2017.
  8. ↑ "United Nations General Assembly proclaims 30 June as International Asteroid Day". Persberig. 7 Desember 2016. http://www.unoosa.org/oosa/en/informationfor/media/2016-unis-os-478.html. 
  9. ↑ "International cooperation in the peaceful uses of outer space". United Nations (in Engels). Rapporteur: Awale Ali Kullane. 25 Oktober 2016. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Januarie 2019. Besoek op 6 Desember 2016.{{cite web}}: AS1-onderhoud: ander (link)
  10. ↑ Harper, Paul (28 April 2018). "Earth will be hit by asteroid with 100% Certainty ...experts have warned it is "100pc certain" Earth will be devastated by an asteroid as millions are hurling towards the planet undetected". Daily Star. Besoek op 26 November 2018.
  11. ↑ Homer, Aaron (28 April 2018). "Earth Will Be Hit By An Asteroid With 100 Percent Certainty, Says Space-Watching Group B612 – The group of scientists and former astronauts is devoted to defending the planet from a space apocalypse". Inquisitr (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Januarie 2020. Besoek op 26 November 2018.
  12. ↑ Stanley-Becker, Isaac (15 Oktober 2018). "Stephen Hawking feared race of 'superhumans' able to manipulate their own DNA". The Washington Post. Besoek op 26 November 2018.
  13. ↑ Haldevang, Max de (14 Oktober 2018). "Stephen Hawking left us bold predictions on AI, superhumans, and aliens". Quartz (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Maart 2020. Besoek op 26 November 2018.
  14. ↑ 14,0 14,1 Bogdan, Dennis (18 Junie 2018). "\Better Way To Avoid Devastating Asteroids Needed?". The New York Times (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 April 2020. Besoek op 26 November 2018.
  15. ↑ Staff (21 Junie 2018). "National Near-Earth Object Preparedness Strategy Action Plan" (PDF). White House. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 17 Desember 2019. Besoek op 22 Junie 2018.
  16. ↑ Mandelbaum, Ryan F. (21 Junie 2018). "America Isn't Ready to Handle a Catastrophic Asteroid Impact, New Report Warns". Gizmodo (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 November 2019. Besoek op 22 Junie 2018.
  17. ↑ Myhrvold, Nathan (22 Mei 2018). "An empirical examination of WISE/NEOWISE asteroid analysis and results". Icarus. 314: 64–97. Bibcode:2018Icar..314...64M. doi:10.1016/j.icarus.2018.05.004. Besoek op 22 Junie 2018.
  18. ↑ Chang, Kenneth (14 Junie 2018). "Asteroids and Adversaries: Challenging What NASA Knows About Space Rocks". The New York Times (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 April 2020. Besoek op 26 November 2018. Two years ago, NASA dismissed and mocked an amateur's criticisms of its asteroids database. Now Nathan Myhrvold is back, and his papers have passed peer review.
  19. ↑ U.S.Congress (19 Maart 2013). "Threats From Space: a Review of U.S. Government Efforts to Track and mitigate Asteroids and Meteors (Part I and Part II) – Hearing Before the Committee on Science, Space, and Technology House of Representatives One Hundred Thirteenth Congress First Session" (PDF). United States Congress. p. 147. Besoek op 26 November 2018.
  20. ↑ "HAD Meeting with DPS, Denver, October 2013 – Abstracts of Papers" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Junie 2016. Besoek op 14 Oktober 2013.
  21. ↑ Nolin, Robert (8 Oktober 2013). "Local expert reveals who really coined the word 'asteroid'". SunSentinel. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 November 2014. Besoek op 10 Oktober 2013.
  22. ↑ Wall, Mike (10 Januarie 2011). "Who Really Invented the Word 'Asteroid' for Space Rocks?". space.com (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 Februarie 2020. Besoek op 10 Oktober 2013.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 Simoes, Christian. "List of asteroids classified by size — Astronoo". www.astronoo.com (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Oktober 2019. Besoek op 7 November 2018.
  24. ↑ "Today in science: Discovery of Neptune | EarthSky.org". earthsky.org (in Engels (VSA)). Besoek op 13 November 2018.
  25. ↑ Tichá, Jana; Marsden, Brian G.; Bowell, Edward L. G.; Williams, Iwan P.; Marsden, Brian G.; Green, Daniel W. E.; et al. (2009). "Division III / Working Group Committee on Small Bodies Nomenclature". Proceedings of the International Astronomical Union. 4 (T27A): 187–189. doi:10.1017/S1743921308025489. ISSN 1743-9213.
  26. ↑ [1]
  27. ↑ "The Glowing Halo of a Zombie Star" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 April 2019. Besoek op 16 November 2015.
  28. ↑ 28,0 28,1 McCall, Gerald Joseph Home; Bowden, A. J.; Howarth, Richard John (2006). The History of Meteoritics and Key Meteorite Collections: Fireballs, Falls and Finds (in Engels). Geological Society of London. ISBN 978-1-86239-194-9.
  29. ↑ Friedman, Lou. "Vermin of the Sky". The Planetary Society (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 September 2019. Besoek op 12 Maart 2019.
  30. ↑ Chapman, Mary G. (17 Mei 1992). "Carolyn Shoemaker, Planetary Astronomer and Most Successful 'Comet Hunter' To Date" (in Engels). USGS. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 November 2011. Besoek op 15 April 2008.
  31. ↑ 31,0 31,1 "Discovery Statistics". CNEOS (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 April 2017. Besoek op 15 Junie 2016.
  32. ↑ Yeomans, Don. "Near Earth Object Search Programs" (in Engels). NASA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Februarie 2017. Besoek op 15 April 2008.
  33. ↑ "Discovery Statistics – by Survey (all)" (in Engels). NASA. 27 Desember 2018. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Oktober 2019. Besoek op 27 Desember 2018.
  34. ↑ "Minor Planet Discover Sites". International Astronomical Union Minor Planet Center. Besoek op 27 Desember 2018.
  35. ↑ "Unusual Minor Planets". International Astronomical Union Minor Planet Center. Besoek op 27 Desember 2018.
  36. ↑ "Discovery Statistics – Cumulative Totals" (in Engels). 20 Desember 2018. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Februarie 2020. Besoek op 27 Desember 2018.
  37. ↑ Beech, M.; Steel, D. (September 1995). "On the Definition of the Term Meteoroid". Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society. 36 (3): 281–284. Bibcode:1995QJRAS..36..281B. Besoek op 16 Desember 2017. Meteoroid: A solid object moving in space, with a size less than 10 m, but larger than 100 μm.
  38. ↑ Czechowski, L. (2006). "Planetology and classification of the solar system bodies". Adv. Space Res. 38 (9): 2054–2059. Bibcode:2006AdSpR..38.2054C. doi:10.1016/j.asr.2006.09.004.
  39. ↑ "JPL Small-Body Database Browser: (2011 CQ1)" (2011-02-04 last obs) (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 April 2020.
  40. ↑ 40,0 40,1 "The Final IAU Resolution on the Definition of "Planet" Ready for Voting". Persberig. 24 Augustus 2006. http://www.iau.org/news/pressreleases/detail/iau0602/. Besoek op 2 Maart 2007. 
  41. ↑ Weissman, Paul R.; Bottke, William F. Jr.; Levinson, Harold F. (2002). "Evolution of Comets into Asteroids" (PDF). Southwest Research Institute, Planetary Science Directorate. Besoek op 3 Augustus 2010.{{cite web}}: AS1-onderhoud: gebruik authors-parameter (link)
  42. ↑ D. en A.C. Eglinton (16 Junie 1932). "The Asteroids". Astronomy (rubriek). The Queenslander (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 Junie 2018. Besoek op 25 Junie 2018.
  43. ↑ 43,0 43,1 "Are Kuiper Belt Objects asteroids?". Ask an astronomer (in Engels). Cornell University. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 April 2020.
  44. ↑ Nicholas M. Short, Sr. "Asteroids and Comets". NASA.gov. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 September 2008.
  45. ↑ "Comet Dust Seems More Asteroidy". Scientific American (in Engels). 25 Januarie 2008. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Februarie 2009. Besoek op 12 Maart 2019.
  46. ↑ "Comet samples are surprisingly asteroid-like". New Scientist. 24 Januarie 2008.
  47. ↑ Questions and Answers on Planets, IAU
  48. ↑ Bottke, William F. Jr.; Durda, Daniel D.; Nesvorny, David; et al. (2005). "The fossilized size distribution of the main asteroid belt" (PDF). Icarus. 175 (1): 111. Bibcode:2005Icar..175..111B. doi:10.1016/j.icarus.2004.10.026.
  49. ↑ Kerrod, Robin (2000). Asteroids, Comets, and Meteors. Lerner Publications Co. ISBN 978-0-585-31763-2.
  50. ↑ McKinnon, William; B. McKinnon (2008). "On The Possibility Of Large KBOs Being Injected Into The Outer Asteroid Belt". Bulletin of the American Astronomical Society. 40: 464. Bibcode:2008DPS....40.3803M.
  51. ↑ European Space Agency (4 April 2002). "New study reveals twice as many asteroids as previously believed". Persberig. Archived from the original on 6 Maart 2023. https://web.archive.org/web/20230306222828/https://spaceref.com/press-release/new-study-reveals-twice-as-many-asteroids-as-previously-believed/. Besoek op 21 Februarie 2008. 
  52. ↑ Schmidt, B.; Russell, C.T.; Bauer, J.M.; et al. (2007). "Hubble Space Telescope Observations of 2 Pallas". Bulletin of the American Astronomical Society. 39: 485. Bibcode:2007DPS....39.3519S.
  53. ↑ Pitjeva, E.V. (2004). "Estimations of masses of the largest asteroids and the main asteroid belt from ranging to planets, Mars orbiters and landers". 35th COSPAR Scientific Assembly. Op 18-25 Julie 2004 in Parys, Frankryk, gehou: 2014. 
  54. ↑ Parker, J.W.; Stern, S.A.; Thomas, P.C.; et al. (2002). "Analysis of the First Disk-resolved Images of Ceres from Ultraviolet Observations with the Hubble Space Telescope". The Astronomical Journal. 123 (1): 549–557. arXiv:astro-ph/0110258. Bibcode:2002AJ....123..549P. doi:10.1086/338093.
  55. ↑ 55,0 55,1 "Asteroid 1 Ceres". The Planetary Society (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Januarie 2012. Besoek op 20 Oktober 2007.
  56. ↑ "Asteroid or Mini-Planet? Hubble Maps the Ancient Surface of Vesta". Persberig. 19 April 1995. http://hubblesite.org/news_release/news/1995-20. Besoek op 16 Desember 2017. 
    "Key Stages in the Evolution of the Asteroid Vesta". Persberig. 19 April 1995. Archived from the original on 7 September 2008. https://web.archive.org/web/20080907192327/http://hubblesite.org/newscenter/newsdesk/archive/releases/1995/20/image/c. Besoek op 20 Oktober 2007. 
  57. ↑ Russel, C.; Raymond, C.; Fraschetti, T.; et al. (2005). "Dawn mission and operations". Proceedings of the International Astronomical Union. 1 (S229): 97–119. Bibcode:2006IAUS..229...97R. doi:10.1017/S1743921305006691. Besoek op 20 Oktober 2007.
  58. ↑ Burbine, T.H. (Julie 1994). "Where are the olivine asteroids in the main belt?". Meteoritics. 29 (4): 453. Bibcode:1994Metic..29..453B.
  59. ↑ Torppa, J.; Kaasalainen, M.; Michałowski, T.; et al. (1996). "Shapes and rotational properties of thirty asteroids from photometric data". Icarus. 164 (2): 346–383. Bibcode:2003Icar..164..346T. doi:10.1016/S0019-1035(03)00146-5.
  60. ↑ Larson, H.P.; Feierberg, M.A.; Lebofsky, L.A. (1983). "The composition of asteroid 2 Pallas and its relation to primitive meteorites". Icarus. 56 (3): 398. Bibcode:1983Icar...56..398L. doi:10.1016/0019-1035(83)90161-6. {{cite journal}}: Onbekende parameter |last-author-amp= geïgnoreer (hulp)
  61. ↑ Barucci, M.A.; et al. (2002). "10 Hygiea: ISO Infrared Observations" (PDF). Icarus. 156 (1): 202. Bibcode:2002Icar..156..202B. doi:10.1006/icar.2001.6775. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 28 November 2007. Besoek op 21 Oktober 2007.
  62. ↑ "Ceres the Planet". orbitsimulator.com (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 September 2018. Besoek op 20 Oktober 2007.
  63. ↑ Britt, D.T.; Yeomans, D.; Housen, K.; Consolmagno, G. (2002). Asteroid Density, Porosity, and Structure (PDF). p. 485. Bibcode:2002aste.book..485B. Besoek op 3 Januarie 2013. {{cite book}}: |journal= ignored (hulp)
  64. ↑ "Recent Asteroid Mass Determinations" Geargiveer 6 Maart 2019 op Wayback Machine. Maintained by Jim Baer. Last updated 2010-12-12. Besoek op 2 September 2011.
  65. ↑ Pitjeva, E.V. (2005). "High-Precision Ephemerides of Planets – EPM and Determination of Some Astronomical Constants" (PDF). Solar System Research. 39 (3): 184. Bibcode:2005SoSyR..39..176P. doi:10.1007/s11208-005-0033-2. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 3 Julie 2014.
  66. ↑ "Asteroid Lightcurve Photometry Database – About Lightcurves" (in Engels). ALCDEF. 4 Desember 2018. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 April 2020. Besoek op 27 Desember 2018.
  67. ↑ Rossi, Alessandro (20 Mei 2004). "The mysteries of the asteroid rotation day". The Spaceguard Foundation. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Mei 2006. Besoek op 9 April 2007.
  68. ↑ "Asteroid or Mini-Planet? Hubble Maps the Ancient Surface of Vesta – Release Images" (in Engels). HubbleSite – NewsCenter. 19 April 1995. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Julie 2016. Besoek op 27 Januarie 2015.
  69. ↑ Soter, Steven (16 Augustus 2006). "What is a Planet?" (PDF). Besoek op 25 Desember 2017. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp)
  70. ↑ "Life is Sweet: Sugar-Packing Asteroids May Have Seeded Life on Earth". SPACE.com (in Engels). 19 Desember 2001. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Augustus 2010. Besoek op 13 Maart 2019.
  71. ↑ Callahan, M.P.; Smith, K.E.; Cleaves, H.J.; et al. (11 Augustus 2011). "Carbonaceous meteorites contain a wide range of extraterrestrial nucleobases". PNAS. 108 (34): 13995–13998. Bibcode:2011PNAS..10813995C. doi:10.1073/pnas.1106493108. PMC 3161613. PMID 21836052.
  72. ↑ Steigerwald, John (8 Augustus 2011). "NASA Researchers: DNA Building Blocks Can Be Made in Space" (in Engels). NASA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 April 2020. Besoek op 10 Augustus 2011.
  73. ↑ ScienceDaily Staff (9 Augustus 2011). "DNA Building Blocks Can Be Made in Space, NASA Evidence Suggests". ScienceDaily. Besoek op 9 Augustus 2011.
  74. ↑ Descamps, P.; Marchis, F.; Berthier, J.; et al. (Februarie 2011). "Triplicity and physical characteristics of Asteroid (216) Kleopatra". Icarus. 211 (2): 1022–1033. arXiv:1011.5263. Bibcode:2011Icar..211.1022D. doi:10.1016/j.icarus.2010.11.016.
  75. ↑ Cowen, Ron (8 Oktober 2009). "Ice confirmed on an asteroid" (in Engels). Science News. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Oktober 2009. Besoek op 9 Oktober 2009.
  76. ↑ Atkinson, Nancy (8 Oktober 2009). "More water out there, ice found on an asteroid". International Space Fellowship. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Desember 2009. Besoek op 11 Oktober 2009.
  77. ↑ 77,0 77,1 Campins, H.; Hargrove, K; Pinilla-Alonso, N; et al. (2010). "Water ice and organics on the surface of the asteroid 24 Themis". Nature. 464 (7293): 1320–1321. Bibcode:2010Natur.464.1320C. doi:10.1038/nature09029. PMID 20428164.
  78. ↑ Rivkin, Andrew S.; Emery, Joshua P. (2010). "Detection of ice and organics on an asteroidal surface". Nature. 464 (7293): 1322–1323. Bibcode:2010Natur.464.1322R. doi:10.1038/nature09028. PMID 20428165.
  79. ↑ Mack, Eric. "Newly spotted wet asteroids point to far-flung Earth-like planets" (in Engels). CNET. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 Oktober 2013.
  80. ↑ Küppers, Michael; O’Rourke, Laurence; Bockelée-Morvan, Dominique; et al. (2014). "Localized sources of water vapour on the dwarf planet (1) Ceres". Nature. 505 (7484): 525–527. Bibcode:2014Natur.505..525K. doi:10.1038/nature12918. PMID 24451541.
  81. ↑ 81,0 81,1 Harrington, J.D. (22 Januarie 2014). "Herschel Telescope Detects Water on Dwarf Planet – Release 14-021". NASA (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 September 2019. Besoek op 22 Januarie 2014.
  82. ↑ Conrad, A.R.; Dumas, C.; Merline, W.J.; et al. (2007). "Direct measurement of the size, shape, and pole of 511 Davida with Keck AO in a single night" (PDF). Icarus. 191 (2): 616–627. Bibcode:2007Icar..191..616C. doi:10.1016/j.icarus.2007.05.004. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 11 Augustus 2007.
  83. ↑ "University of Hawaii Astronomer and Colleagues Find Evidence That Asteroids Change Color as They Age". University of Hawaii Institute for Astronomy (in Engels). 19 Mei 2005. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Oktober 2019. Besoek op 27 Februarie 2013.
  84. ↑ Rachel Courtland (30 April 2009). "Sun damage conceals asteroids' true ages". New Scientist (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Junie 2015. Besoek op 27 Februarie 2013.
  85. ↑ Could an Asteroid Hit the Earth?: Asteroids, Comets, Meteors, and More Rosalind Mist Heinemann-Raintree Library, 2006, ISBN 1-4034-7709-4, ISBN 978-1-4034-7709-5
  86. ↑ David Darling
  87. ↑ "The Naming of Asteroids". Open Learn (in Engels). The Open University. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Oktober 2018. Besoek op 14 Augustus 2016.
  88. ↑ "Asteroid Naming Guidelines". The Planetary Society (in Engels). The Planetary Society. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Maart 2020. Besoek op 14 Augustus 2016.
  89. ↑ Gould, B.A. (1852). "On the Symbolic Notation of the Asteroids". Astronomical Journal. 2: 80. Bibcode:1852AJ......2...80G. doi:10.1086/100212.
  90. ↑ 90,0 90,1 Hilton, James L. (17 September 2001). "When Did the Asteroids Become Minor Planets". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 November 2007. Besoek op 26 Maart 2006.
  91. ↑ Encke, J.F. (1854). "Beobachtung der Bellona, nebst Nachrichten über die Bilker Sternwarte". Astronomische Nachrichten. 38 (9): 143. Bibcode:1854AN.....38..143.. doi:10.1002/asna.18540380907.
  92. ↑ Luther, R (1855). "Name und Zeichen des von Herrn R. Luther zu Bilk am 19. April entdeckten Planeten". Astronomische Nachrichten. 40 (24): 373. Bibcode:1855AN.....40Q.373L. doi:10.1002/asna.18550402405.
  93. ↑ Luther, R. (1855). "Schreiben des Herrn Dr. R. Luther, Directors der Sternwarte zu Bilk, an den Herausgeber". Astronomische Nachrichten. 42 (7): 107. Bibcode:1855AN.....42..107L. doi:10.1002/asna.18550420705.
  94. ↑ "When did the asteroids become minor planets?". Naval Meteorology and Oceanography Command. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 April 2012. Besoek op 6 November 2011.
  95. ↑ Primitive Meteorites and Asteroids: Physical, Chemical, and Spectroscopic Observations Paving the Way to Exploration Neyda M. Abreu Elsevier, 2018, ISBN 0-12-813326-0, ISBN 978-0-12-813326-2
  96. ↑ Wall, Mike (30 September 2013). "NASA May Slam Captured Asteroid Into Moon (Eventually)". SPACE.com (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 Februarie 2020.
  97. ↑ Borenstein, Seth (19 Junie 2014). "Rock that whizzed by Earth may be grabbed by NASA". AP News (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Junie 2016. Besoek op 20 Junie 2014.

Eksterne skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Asteroïed&oldid=2682625"