Plutonium

94 neptunium ← plutonium → amerikium Sm ↑ Pu ↓ Uqo Periodieke tabel
Algemeen
Naam, simbool, getal	plutonium, Pu, 94
Chemiese reeks	Aktiniede
Groep, periode, blok	n/b, 7, f
Voorkoms
Atoommassa	(244 g/mol
Elektronkonfigurasie	[Rn] 5f6 7s2
Elektrone per skil	2, 8, 18, 32, 24, 8, 2
Fisiese eienskappe
Toestand	vastestof
Digtheid (naby k.t.)	19,816 g/cm³
Smeltpunt	912,5 K (639,4 °C)
Kookpunt	K ( °C)
Smeltingswarmte	2,82 kJ/mol
Verdampingswarmte	333,5 kJ/mol
Atoomeienskappe
Kristalstruktuur	monoklinies
Oksidasietoestande	8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1 ('n Amfotere oksied)
Elektronegatiwiteit	1,28 (Skaal van Pauling)
Ionisasie-energieë	1ste: 1 kJ/mol
	2de: 584,7 kJ/mol
	3de: kJ/mol
Kovalente radius	187±1 pm
Diverse
Magnetiese rangskikking	paramagneties
Elektriese resistiwiteit	(20 °C) 1,460 µΩ·m
Termiese geleidingsvermoë	(300 K) 6,74 W/(m·K)
CAS-registernommer	7440-07-5
Geskiedenis
Genoem na	die dwergplaneet Pluto weereens genoem na die Griekse god Pluto.
Ontdek deur	Glenn T. Seaborg, Arthur Wahl, Joseph W. Kennedy, Edwin McMillan
Ontdek	1940–1
Vernaamste isotope
Hoofartikel: Isotope van plutonium iso NV halfleeftyd VM VE (MeV) VP 238Pu spoor 87,74 j Ss 204,66 239Pu spoor 2,41×104 j Ss 207,06 240Pu sin 6500 j Ss 205,66 241Pu sin 14 j β− 0,02078 241Am 242Pu sin 3,73×105 j Ss 209,47 244Pu sin 8,08×107 j α 4,666 240U
Portaal Chemie

Plutonium is 'n chemiese element met die simbool Pu en atoomgetal 94. Dit is 'n silwerwit aktinied.

Plutonium is in 1940 ontdek deur Glenn Seaborg, Edwin McMillan, JW Kennedy en AC Wahl aan die Universiteit van Kalifornië, Berkeley nadat hulle uraan gebombardeer het met deuterium in 'n siklotron, maar hierdie ontdekking het vir 'n geruime tyd geheim gebly. Vir die Manhattan-projek is daar tydens die Tweede Wêreldoorlog kernreaktors gebou om die plutonium te produseer wat nodig was vir die twee atoombomme Trinity en Fat Man. Plutonium is gebruik omdat daar net één atoombom gemaak kon word met uraan as gevolg van die enorme hoeveelheid benodigde materiaal en die koste. Die eerste kernontploffing in die geskiedenis was dus gedoen met 'n plutoniumbom.

Plutonium is vernoem na die dwergplaneet (toe nog 'n planeet) Pluto. Hiermee is 'n tradisie voortgesit, want die twee voorafgaande elemente is genoem uraan na Uranus en neptunium na Neptunus. Behalwe dat hulle daarna vernoem is, het die elemente niks met die planete te doen nie.

Die naam plutonium vir die chemiese element met atoomgetal 94 is amptelik bekend gemaak op 21 Maart 1942.

Tydens die Koue Oorlog is daar beide deur die Sowjetunie (in Maják, Seversk en Zjeleznogorsk) en deur die Verenigde State van Amerika na raming 300 ton plutonium geproduseer, hoofsaaklik vir toepassing in kernwapens. Sedert 1982 is, as gevolg van die nieverspreidingsverdrag, met die aftakeling van hierdie wapens begin en word plutonium steeds meer dikwels vir vreedsame doeleindes gebruik. Die VSA en die Russiese Federasie het onderling ooreengekom om elk 34 ton van hul oortollige kernwapen-plutonium te vernietig. Tans vind proewe plaas om dit te bereik deur die plutonium as brandstof in gewone kernkragsentrales te gebruik.

Plutonium is 'n belangrike neweproduk van kernreaktors wat uraan gebruik. Deur die verwerking van neweproduksplytstof in spesiale chemiese fabrieke word die plutonium vir hergebruik beskikbaar gemaak. Sulke verwerkingsfabrieke bestaan in Engeland, Frankryk, Rusland, China en Japan.

In ruimtesendings soos Voyager 1, Galileo en Cassini-Huygens word elektriese stroom opgewek deur verval van radioaktiewe isotope soos plutonium-238. Die kragopwekker word 'n termo-radio-isotoopgenerator (afgekort RTG) genoem. Ook toerusting wat deur die Apollo-program op die Maan agtergelaat is, gebruik 'n RTG. Die Curiosity-voertuig wat in 2011 deur NASA gelanseer is en wat die oppervlak van die planeet Mars ondersoek, verkry sy energie uit 'n verbeterde soort RTG wat die naam MMRTG dra. Die MMRTG van Curiosity word gevoed deur 4,8 kg plutonium-238. 'n RTG lewer 'n geringe vermoë, maar dit hou lank. 'n MMRTG lewer meer energie as 'n RTG, maar hou vir 'n korter tydperk.

In suiwer vorm is plutonium 'n silwerwit metaal, maar deur oksidasie in lug verander dit vinnig na geel. Deur spontane verval met uitstraling van α-deeltjies is plutonium altyd warmer as die omgewing. In groot hoeveelhede kan dit selfs water laat kook. In waterige oplossings kan plutonium as vier verskillende ione voorkom: Pu³⁺ (blou), Pu⁴⁺ (geelbruin), PuO²⁺ (pienk-oranje) en PuO⁺ (pienk, maar ioon is onstabiel).

Die halfleeftyd van alle isotope is baie keer korter as die ouderdom van die aarde, dus kom hulle feitlik nie meer op die aarde voor nie. Die weinige natuurlike plutonium word in baie lae konsentrasies aangetref in uraniumerts. Dit word wel kunsmatig vervaardig vir gebruik as brandstof in kernreaktors. Daar word jaarliks ​​wêreldwyd ongeveer 200 000 kg plutonium produseer.^[1]

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Isotope van plutonium.

Van plutonium is 21 radioaktiewe isotope bekend. ²⁴⁴Pu is met 'n halfleeftyd van ruim 80 miljoen jaar die stabielste. ²⁴²Pu en ²³⁹Pu het 'n halfleeftyd van onderskeidelik 373 duisend en 24 duisend jaar. Alle oorblywende isotope halveer in minder as 7 000 jaar.

Plutoniumverbindinge is giftig. Die chemiese toksisiteit van plutonium is vergelykbaar met dié van ander swaar metale. Plutonium is daarmee vergelykbaar met lood.

Die gevaar skuil vernaamlik in die stralingstoksisiteit. Selfs met inagneming van die stralingstoksisiteit is radium egter giftiger as plutonium.

Ingeasemde plutoniumstof, selfs in baie klein hoeveelhede, kan in die longe jarelank skade aanrig en uiteindelik na jare tot dekades longkanker veroorsaak. By groter dosisse kan akute bestralingsiekte voorkom.

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Plutonium.

• Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir plutonium.
• webelements.com Plutonium