Filoktetes

In die Griekse mitologie is Filoktetes (Grieks: Φιλοκτήτης) die seun van die koning Poias van Meliboia in Thessalië, en van Demonassa (of Metone). As deel van die Argonoute het hy Jason (as een van die Argonoute) in die soektog na die Goue Vlies begelei. Hy het ook aan die kant van die Grieke aan die Trojaanse oorlog deelgeneem.

Volgens die legende het Filoktetes en sy wapens 'n belangrike rol in die verowering van Troje gespeel. Hoewel hy net 'n paar keer vlugtig deur Homeros genoem word, word sy legende in latere werke (Kukliker, Tragiker) verder ontwikkel.^[1]

In sy jeug was hy met die Griekse held Herakles bevriend en ook sy wapendraer. Toe niemand die brandstapel vir die verbranding van Herakles op die berg Oita wou aansteek nie, het Filoktetes die taak aanvaar. Hiervoor het Herakles hom sy boog en die gifpyle wat in die gal van die Hidra gedoop is nagelaat.

Toe die Trojaanse prins Paris Helena van Sparta ontvoer, het Filoktetes as een van die leiers van die Griekse magte met sewe skepe teen Troje opgeruk. Op pad daarheen is hy op die eiland Chruse tydens 'n ruspouse deur 'n slang gepik.^[2] Omdat die Grieke nie sy pynkrete en die stank van sy wond kon verduur nie, het Odusseus die taak aanvaar om 'n plan te maak om hom op die eiland Lemnos agter te laat. Dit het veroorsaak dat Filoktetes 'n blywende wrok teen hom gehad het.

In die tiende jaar van die oorlog besluit die Grieke om hom te gaan haal, want die siener van Troje en seun van Priamus, Helenos, het voorspel dat die oorlog slegs met die hulp van die pyle van Herakles gewen kan word. Op dieselfde tyd verskyn die dooie Herakles aan die siek Filoktetes en voorspel dat hy by Troje genees sal word. Odusseus en Achilles se seun Neoptolemus (volgens 'n ander weergawe Odusseus en Diomedes) wat deur die Grieke na Lemnos gestuur is, vind die ernstige siek Filoktetes op die eiland. Nadat hy op die eiland gelos is, het hy homself belowe om nooit weer vir die Grieke te veg nie. Odusseus het dus Neoptolemus vooruit gestuur om Filoktetes te oorreed om vir hom die boog te gee. Volgens een weergawe het hy Filoktetes hom met Odusseus se hulp oorreed om saam te gaan na Troje. Toe hy daar aankom, is hy deur Machaon (of Podaleirios of Asklepios) genees. As versoening beloon die Grieke Filoktetes ryklik: met sewe Trojaanse maagde, twaalf offerdriepote en twintig perde. Filoktetes skiet toe Paris met die pyle van Herakles.

Hy is as die beste boogskutter van die Grieke beskou; in die Odussee laat Homeros Odusseus van homself sê dat hy ná Filoktetes waarskynlik die beste boogskutter is.

Filoktetes het ná die val van Troje na sy geboorteland teruggekeer^[3] en ná 'n rebellie teen hom na Italië uitgewyk, waar hy verskeie stede (onder andere Petilia in Kalabrië) gestig het en die pyle van Hercules aan Apollo gewy het. Daarna is hy in 'n oorlog oorlede.^[4]

Die Filoktetes-oorlewering is reeds in die antieke wêreld deur onder andere Pindar,^[5] Vergilius, Ovidius, Lucius Annaeus Seneca, Quintilian en Quintus van Smirna verwerk. Die drie groot klassieke dramaturge het ook die onderwerp verwerk. Die tekste van die dramas van Aischulos en Euripides is verlore, maar die verwerking van Philoktetes deur Sophokles wat in 409 v.C. vir die eerste keer opgevoer is, het wel behoue gebly.^[6] Daarbenewens bestaan daar nog 'n vergelyking van die drie werke deur Dion Chrysostomos.^[7]

• François Fénelon: Les Aventures de Télemaque. 1699. Filoktetes herroep daarin sy haat teen Odusseus.
• André Gide: Philoctète ou Le Traité des trois morales. 1899.
• Bernt von Heiseler: Philoktet. Nach dem Drama des Sophokles. Erenwirth, München 1948.
• Heiner Müller: Philoktet. Die wêreldpremière in 1968.

• Karl Fiehn: Philoktetes. In: Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft (RE).Band XIX,2, Stuttgart, 1938, Sp. 2500-2509.
• K. Schubert: Philoktet. In: Carl Burman (red.): Lexikon der Alten Welt (LdAW). Artemis & Winkler, Düsseldorf/Zürich 1990, ISBN 3-7608-1034-9, Sp. 2300–2301.
• Jan Stenger: Philoktetes.In: Der Neue Pauly (DNP). Volume 9, Metzler, Stuttgart 2000, ISBN 3-476-01479-7, Sp. 832 f.
• Gustav Türk: Philoktetes. In: Wilhelm Heinrich Roscher (red.): Ausführliches Lexikon der griechischen und römischen Mythologie. Band 3.2, Leipzig, 1909, Sp. 2311-2343 (Digitalisat).
• Wilhelm Vollmer: woordeboek van die mitologie van al die volke. Re-geredigeer deur Wolfgang Binder. Met 'n inleiding in die mitologiese wetenskap deur Johannes Minckwitz. 3. Uitgawe. Hoffmann, Stuttgart 1874. Herdruk Herdruk-Verlag Leipzig, Holzminden, 1994, p. 378 f.

• Bykomend tot aanmerking 6: Sophocles, Philoctetes. Met die 52. Toespraak van Dion Chrysostomos ("Die boog van Philoctetes"). Vertaler en uitgewer Paul Dräger. Stuttgart, Reclam, 2012, p. 129-142.
• Bykomend tot aanmerking 7: in Dräger (soos Anm n. 6), p. 91-99.

• Philoctetes op Lemnos in die projek Gutenberg DE