J. Chris Coetzee

Prof. Johannes Christiaan Coetzee, algemeen bekend as J. Chris Coetzee (plaas Dassiepoort, Venterstad, Kaapkolonie, 8 Maart 1893 – Karmel, Pretoria, Transvaal, Suid-Afrika, 6 Desember 1989^[1]) was rektor van die PU vir CHO en skrywer van talle vakkundige werke oor die opvoedkunde.^[2] Hy was getroud met Aletta Johanna van Rooy.

Chris Coetzee was die tweede oudste kind van Johannes Lodewicus Coetzee en Johanna Margaretha Kruger. Sy kinderjare was sorgeloos en gelukkig. Volgens sy eie vertelling is hy "opgevoed in die vrese van die Here en touwys gemaak in wêreldlike kennis deur sy moeder veral, wat besonder skrander was". Coetzee is in 1902 vir die eerste keer skool toe ná die Driejarige Oorlog, maar na ’n privaat rebelleskool onder ene G. Knothe. Ná sowat ’n jaar het mnr. Knothe die dorp verlaat (na alle waarskynlikheid Venterstad), en is Coetzee noodgedwonge na die goewermentskool waar die kinders van Kaapse rebelle aanvanklik verag en/of afgeknou is. Einde 1908 het hy die "School Higher" afgelê en begin 1909 saam met meester G.G. Rossouw na Worcester in die Boland gegaan. Daar het hy einde 1909 onder Paul Roos, die oud-Springbokkaptein, gematrikuleer, kort voor dié hoof van die Worcesterse Jongenskool in April 1910 Stellenbosch toe verhuis het om daar sy lewenstaak te verrig aan die skool wat later sy naam sou dra, die Paul Roos Gimnasium. Feitlik alle onderwys aan die Jongenskool op Worcester was destyds deur medium van Engels, met net ’n bietjie onderrig in Hollands.

Van begin 1910 tot einde 1912 het Coetzee aan die literariese departement van die Teologiese Skool van die Gereformeerde Kerk op Potchefstroom studeer. Uit dié departement sou enkele jare later die Potchefstroom Universiteitskollege en eindelik die PU vir CHO ontstaan. Nadat hy die gekombineerde graad B.A.-Sc. (Arts and Science) behaal het, is hy deur die toedoen van ds. Willem Postma, wat toe predikant van die Gereformeerde kerk Bloemfontein was, na die Grey-universiteitskollege (GUK) in die Vrystaatse hoofstad om daar verder te studeer in geskiedenis en opvoedkunde. In Junie 1914 het hy die Voorlopige Unie-O.1 deur medium van Afrikaans afgelê. Die Finale O.1 het hy in 1917 aan die GUK behaal met ’n verhandeling oor Die onderwys van die geskiedenis op middelbare skool.

In 1921 kom die M.A. (Moderne Tale) aan die beurt met ’n verhandeling oor Faktore in die opbloei van die Afrikaanse taal (volgens ’n ander bron Die faktore vir die opbloei van die Afrikaanse letterkunde) en in 1923 die M.Ed. met ’n verhandeling oor Adolessente psigologie. In 1925 behaal hy die graad D.Phil. aan die Universiteit van Suid-Afrika (waarvan die PUK destyds ’n konstituerende kollege was) onder promotorskap van prof. E. Eybers op ’n proefskrif oor Eksperimentele opvoedkundige studies (oftewel Eksperimentele ondersoekings na die algemene en rekenkundige bekwaamheid van skoolkinders op enkele Transvaalse skole).

Chris Coetzee het middel 1914 na die Noordoos-Kaap teruggekeer en werk van Julie daardie jaar tot Junie 1917 as onderwyser in wiskunde, natuur- en skeikunde, Latyn en Hollands vir st. 7 – 10 aan die Gereformeerde Gimnasium op Steynsburg. Van Julie tot Desember 1916 het hy as hoof van die Gimnasium sowel as die Opleidingskool aldaar waargeneem.

Middel 1917 het hy na Potchefstroom teruggekeer en van toe tot Desember 1920 was hy onderwyser in wiskunde en skeinat aan die Potchefstroom Gimnasium, wat in 1915 hoofsaaklik deur ds. W.J. de Klerk, Gereformeerde predikant, se toedoen tot stand gekom het. Intussen was hy van 1919 tot 1924 ook deeltydse dowent, tesame met D.J. van Rooy, in wiskunde, toegepaste wiskunde en natuurkunde aan die Potchefstroomse Universiteitskollege (PUK).

Begin 1921 is Coetzee aangestel as dosent in wiskunde, natuurkennis en skoolorganisasie en –tug aan die Potchefstroomse Onderwyskollege (POK), waarvan hy waarnemende hoof was van Oktober tot Desember 1924. Op 24 Februarie 1924 het hy na die PUK teruggekeer toe hy aangestel word as professor in opvoedkunde. Van 1934 tot 1951 was hy dekaan van die fakulteit opvoedkunde en van 1951 tot 1953 ondervoorsitter van die senaat.

Hy is in 1953 as rektor van die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys (nou deel van Noordwes-Universiteit) aangestel, deur prof. Joon van Rooy op te volg. Hy het hierdie pos beklee tot 1964.^[3]

Gedurende sy tydperk as rektor het hy lande in Europa besoek om te leer hoe universiteite wêreldwyd funksioneer.^[4] Hy het hom bearbei vir Christelike Nasionale Onderwys.^[5] Terwyl hy rektor was, het hy voortgegaan om geadviseerde nagraadse studente op die gebied van opvoedkunde te onderrig.^[4] In hierdie tydperk het hy ook boeke oor die onderwerp van opvoedkunde geskryf.^[6][7][8][9]

Dr. G.C.P. van der Vyver skryf in My erfenis is vir my mooi (die gedenkboek by die eeufees van die Teologiese Skool Potchefstroom, 1969) dat dit moeilik is om in die beperkte omvang van die lewenskets in daardie boek ’n volledige beeld van "hierdie groot geleerde" te gee; daarom neem hy die woorde oor van "’n beter kenner as skrywer hiervan" (wie se naam hy ongelukkig nie noem nie): "Ons kan hom as pionier en grondlegger van die opvoedkunde in die Afrikaanse taal beskou . . . Hy is dus pionier en die vader van die Afrikaner se volkspedagogiek omdat hy die eerste en vernaamste boumeester daarvan was en gebly het."

Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns het prof. Coetzee in 1957 vereer met die Stalsprys vir Taal en Geesteswetenskappe (Afdeling Opvoedkunde). Eredoktorsgrade is aan hom toegeken deur die Universiteite van Potchefstroom vir Christelike Hoër Onderwys en Pretoria.^[10]

Coetzee het etlike buitelandse reise onderneem en konferensies bygewoon, onder meer in die Verenigde State van Amerika en Kanada, waarheen sy eggenote hom vergesel het. Hy was ’n oortuigde voorstander van Christelik-nasionale onderwys (CNO). Dr. Van der Vyver skryf hy het deur middel van sy geskrewe en gesproke woord ’n stempel afgedruk op die onderwys in Suid-Afrika. "Wat ’n seën dat hierdie diep gelowige onderwysman en kultuurleier van formaat sy kragte van hart en verstand aan die PU vir CHO kon gee. Die tyd van sy rektorskap word dan ook gekenmerk deur fenomenale groei en uitbreiding." Met die jare het meer as 600 onderwysers onder hom afstudeer en is sowat 100 meestersverhandelings en 60 doktorsdissertasies onder sy leiding saamgestel.

Uit prof. Coetzee se pen het verskyn: Eksperimentele opvoedkundige studies (1926); Psigoanalise, deel I (1928); Psigoanalise, deel II (1929); Verstandsmeting (1931); Vraagstukke van die Opvoedkundige Politiek (1933); Die kind en sy godsdiens (1933); Die Gereformeerde beginsel en die onderwys in Transvaal 1859-1937 (1939); Die moderne opvoeding (1939); Die eerste beginsels van die Calvinistiese opvoeding (1940); Onderwys in Transvaal 1838-1937 (1941); Inleiding tot die Empiriese Opvoedkunde (1942); Opvoedkundige teorie en praktyk deur die eeue (1943); Inleiding tot die Historiese Opvoedkunde (1943, 1958, 1936); Inleiding tot die Teoretiese Opvoedkunde (1944); Inleiding tot die Praktiese Opvoedkunde (1948, 1964); A comparitive study of higher education in the U.S.A. and the Union of South Africa (1959); Geannoteerde bibliografie van ongepubliseerde proefskrifte en verhandelinge oor opvoedkundige en aanverwante vraagstukke (tot 1949). Hierbenewens was hy medewerker aan etlike versamelwerke en het talle artikels van hom in buitelandse en plaaslike tydskrifte verskyn.

Coetzee is op 27 Maart 1920 op Aliwal-Noord getroud met Aletta Johanna van Rooy (1894–1978) van Steynsburg, die tiende kind van Charles van Rooy. Uit dié huwelik is vier kinders gebore, van wie dr. J.C. Coetzee predikant van die Gereformeerde kerke Pietersburg (1964–1968) en Paarl (1968–1970) was en daarna professor aan die Teologiese Skool Potchefstroom van 1971 tot sy aftrede in 1998. Hy is oorlede op 10 Oktober 2002.^[11] Die vier kinders was:

1. Lodewicus Charl (Loutjie), Potchefstroom, 25 Februarie 1925 – Pretoria 12 Junie 2010.
2. Susanna Maria (Marietjie), Potchefstroom, 13 Desember 1930 – Pretoria, 20 Oktober 2004
3. Antoine Charles Auguste (Charl), Potchefstroom, 2 September 1933
4. Johannes Christiaan (Christi), Potchefstroom, 2 Mei 1936 – Potchefstroom, 10 Oktober 2002

• (af) Nienaber, P.J. Hier Is Ons Skrywers! Biografiese Sketse van Afrikaanse Skrywers. Johannesburg: Afrikaanse Pers-Boekhandel
• (af) Van der Vyver, dr. G.C.P. 1969. My erfenis is vir my mooi. Potchefstroom: Kalvyn Jubileum Boekfonds.
• (af) Die familie Van Rooy in Suid-Afrika Geargiveer 7 Julie 2018 op Wayback Machine. URL besoek op 18 November 2016.
• 'n Bandopname van prof. Coetzee, deur homself gemaak in 1971.