Verskeie iwans en geteëlde koepels van die 16de-eeuse Mir-i-Arab-madrassa in Boechara, Oesbekistan, wat in 'n Persiese styl gebou is.Die Taj Mahal gebruik iwans vir ingange én versieringselemente.
'n Iwan (Persies: ایوان, eyvān, Arabies: إيوان, iwan)[1][2][3] is 'n reghoekige saal of ruimte, gewoonlik gewelf, met mure aan drie kante en een kant heeltemal oop. Die formele ingang tot die iwan word in Persies 'n pishtaq genoem: Dit is gewoonlik versier met kalligrafie, teëls en geometriese ontwerpe.[4][5]
Omdat die definisie speling toelaat, kan die vorms en eienskappe wissel wat betref grootte, materiaal of versiering. Iwans word meestal met Islamitiese argitektuur vereenselwig, hoewel dit 'n vroeë, Persiese oorsprong het. Dit was ten volle ontwikkel in Mesopotamië teen omstreeks die 3de eeu, tydens die Partiese tydperk van Persië.
Baie geleerdes, onder andere Edward Keall, André Godard, Roman Ghirshman en Mary Boyce, bespreek die uitvinding van die iwan in Mesopotamië, die gebied om die hedendaagse Irak. Hoewel dit nie heeltemal seker is hoe dit ontwikkel het nie, is daar algemene konsensus dat die iwan plaaslik ontwikkel het en nie van 'n ander gebied ingevoer is nie.[6] Soortgelyke strukture, bekend as "pesgams", is aangetref in baie Zoroastriese huise in Yazd, waar twee of vier sale sou uitloop in 'n sentrale binnehof; dit is egter onbekend of dié ruimtes gewelf was.[7]
Die eienskap wat die grootste aanduiding is dat die iwan in die antieke Nabye Ooste ontwikkel het, is die byvoeging van 'n gewelfde plafon, dus met 'n boog, gewoonlik van stene, klip of sement.[8] Buite Mesopotamië staan nog 'n paar gewelfde strukture, insluitende baie voorbeelde van antieke Egipte, Rome en die Miceense Grieke.
Baie geleerdes stem vandag saam dat die iwan in die Partiese Ryk ontstaan het. Een van die eerste Partiese iwans is ontdek by Seleukië aan die Tigrisrivier, waar die verskuiwing na gewelwe omstreeks die 1ste eeu plaasgevind het.[8] Ander vroeëre iwans staan moontlik by Assur, waar twee geboue met fondamente soos dié van iwans ontdek is. Die eerste gebou, wat geleë is naby die ruïnes van 'n ziggoerat, het 'n fasade met drie iwans gehad.[9] Die nabyheid daarvan aan 'n ziggoerat dui daarop dat dit vir godsdienstige doeleindes gebruik kon gewees het.[9] Dit kon ook 'n soort paleis gewees het, want die ziggoerat en paleis van plekke in die antieke Nabye Ooste was dikwels langs mekaar geleë. Wat soos 'n paleisbinnehof lyk, het iwans aan elke kant gehad, en dit was tot in Islamitiese tye 'n algemene argitektoniese eienskap.[10]
Die tweede iwan-tipe gebou is oorkant 'n binnehof geleë en Walter Andrae, 'n Duitse argeoloog, meen dit het eerder as 'n administratiewe gebou as 'n godsdienssentrum gedien omdat daar geen bewyse van inskripsies of muurskilderings is nie.[11] Dit was nie ongewoon dat iwans in sekulêre geboue gebruik is nie, want hulle is diwels in paleise en gemeenskapsgeboue ingesluit.[12] Ander vroeë terreine wat Partiese iwans bevat, sluit in Hatra, Dura Europos en Uruk.[13]
Boas, Adrian J. (2010). Domestic Settings: Sources on Domestic Architecture and Day-to-Day Activities in the Crusader States. Brill. ISBN978-90-04-18272-1.
Downey, Susan B. (1988). Mesopotamian Religious Architecture: Alexander through the Parthians. Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN9780691035895.
Curatola, Giovanni; Scarcia, Gianroberto (2004). The Art and Architecture of Persia. Vertaal deur Marguerite Shore. Londen: Abbeville Press.
Keall, Edward J. (1974). "Some thoughts on the early iwan". In Dickran Kouymjian (red.). Near Eastern Numismatics, Iconography, Epigraphy, and History, Studies in Honor of George C. Miles. Beiroet: American University of Beirut. pp. 123–130.
Rawson, Jessica, Chinese Ornament: The Lotus and the Dragon, 1984, British Museum Publications, ISBN 0714114316
Wright, G.R.H. (1992). Ancient building in Cyprus. Brill. ISBN90-04-09547-0.
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Iwan (argitektuur).
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
