Kolonoskopie

Kolonoskopie
Klassifikasie en eksterne bronne
’n Kolonoskopie word uitgevoer.
ICD-9	45.23
MedlinePlus	003886
MeSH	D003113
Mediese waarskuwing

’n Kolonoskopie of koloskopie^[1] is ’n endoskopiese ondersoek van die dikderm (kolon) en onderste deel van die dunderm (die kronkelderm of ileum) met ’n CCD-kamera of ’n optieseveselkamera vooraan ’n buigbare buis wat by die anus ingedruk word. Daarmee kan ’n visuele diagnose (soos ’n maagsweer of poliepe) gedoen word en terselfdertyd kan groeisels wat moontlik tot kolorektale kanker kan lei, verwyder word.

In ’n kolonoskopie kan poliepe van net ’n millimeter of selfs kleiner verwyder word. Nadat die groeisels verwyder is, kan hulle met behulp van ’n mikroskoop ondersoek word om vas te stel of hulle kankeragtig is of nie. Dit duur sowat 10 tot 15 jaar voordat ’n poliep kankeragtig raak.

’n Kolonoskopie is baie dieselfde as ’n sigmoïdoskopie – dit hang af van watter deel van die kolon ondersoek word. Met ’n kolonoskopie kan die hele kolon (1 200 tot 1 500 mm lank) ondersoek word en met ’n sigmoïdoskopie net die distale (onderste) deel (sowat 600 mm). Laasgenoemde is dikwels voldoende, want die voordele vir kankeroorlewing van ’n kolonoskopie word beperk tot die opsporing van poliepe in dié deel van die kolon.^[2][3][4]

Die Kankervereniging van Suid-Afrika (Kansa) beveel aan dat enigiemand van die ouderdom van 50 af elke 10 jaar ’n kolontoets soos ’n kolonoskopie ondergaan.^[5] Ander metodes om kolonprobleme op te spoor sluit in:

• Sigmoïdoskopie (vyfjaarliks)
• Fekale okkultbloedtoetse (jaarliks)
• Fekale immunochemiese toetse (jaarliks)
• DNS-toets van stoelgang (driejaarliks)

’n Sigmoïdoskopie word dikwels saam met ’n fekale okkultbloedtoets (toetsing van die stoelgang vir bloed) gedoen om te sien of ’n volle kolonoskopie nodig is. Sowat 5% van pasiënte word daarna verwys vir ’n kolonoskopie.^[6]

Toestande wat ’n kolonoskopie noodsaak, sluit in maagdermbloeding, ’n onverklaarbare verandering in toiletgewoontes en vermoedelike kwaadaardigheid. ’n Kolonoskopie word dikwels gebruik om kolonkanker op te spoor, maar word ook gereeld gebruik om ontsteking van die dik- of dunderm te diagnoseer.

Fekale okkultbloedtoetse is ’n vinnige toets vir mikroskopiese spore van bloed in die ontlasting. As die toets positief is, is dit gewoonlik ’n aanduiding dat ’n kolonoskopie gedoen moet word. In sommige gevalle is die positiewe uitslag die gevolg van aambeie, maar dit kan ook dui op uitstulpings of ontsteking in die kolon, maagswere, kolonkanker of poliepe. Sedert die ontwikkeling daarvan in die 1960's deur drr. Hiromi Shinya en William I. Wolff, het polipektomie ’n roetinedeel van ’n kolonoskopie geword – dit is die vinnige en eenvoudige verwydering van poliepe sonder die noodsaaklikheid van ’n ingrypende operasie.^[7] Dit is een van die voordele van ’n kolonoskopie bo ander toetsmetodes.

’n Kolonoskopie is in baie lande, ook Suid-Afrika, ’n primêre roetine-ondersoek vir mense bo 50 jaar, maar ander prosedures soos ’n vyfjaarlikse sigmoïdoskopie, ’n jaarlikse fekale okkultbloedtoets of immunochemiese toets of ’n driejaarlikse DNS-toets van die stoelgang word ook aanbeveel.^[8] Herhalings van die prosedure word dan beplan volgens die aanvanklike uitslag – ’n kolonoskopie elke vyf of tien jaar kan byvoorbeeld aanbeveel word.^[9] Vir pasiënte met ’n familiegeskiedenis van kolonkanker word ’n eerste toets dikwels al in hul tienerjare aanbeveel. Mense by wie geen poliepe in hul eerste kolonoskopie gevind is nie, se kans om kolorektale kanker binne vyf jaar te ontwikkel is uiters klein. ’n Volgende kolonoskopie binne ’n korter tyd as vyf jaar is dus onwaarskynlik.^[10][11]

Daar mag geen soliede stowwe in die kolon wees as ’n kolonoskopie gedoen word nie. Die pasiënt moet gewoonlik vir een tot drie dae voor die tyd ’n minvesel- of heldervloeistofdieet volg. Voorbeelde van ’n helder vloeistof is appelsap, dun hoender- of biefsop, soda, sportdrankies en water. Omdat die persoon ’n lakseermiddel gebruik, is dit belangrik dat hy gehidreer bly. Sportdrankies bevat elektroliete, wat verwyder word wanneer die kolon leeggemaak word. Lemoensap, pruimsap en melk moenie gedrink word nie, ook nie vloeistowwe wat rooi, pers, oranje of soms bruin gekleur is nie, hoewel kola gedrink mag word. Soms word tee en koffie (versoet indien verkies, maar sonder melk) ook toegelaat.^[12]

Die dag voor die kolonoskopie drink die pasiënt ’n lakseermiddel en groot hoeveelhede helder vloeistof. Hy mag gewoonlik 24 uur voor die prosedure sy laaste maaltyd nuttig. Die inneem van vloeistof word gestaak sowat ses uur voor die prosedure. ’n Kolonoskopie vroeg die oggend kan verkieslik wees om te voorkom dat die pasiënt op die dag van die prosedure sonder kos en vloeistof bly terwyl hy die vorige dag reeds die hele voorbereiding deurgemaak het.

Aangesien die doel van die voorbereiding is om die kolon van alle soliede stowwe te ledig, moet die pasiënt tydens sy voorbereiding tuis of in ’n gerieflike omgewing wees, en ook naby ’n toilet. Hy kan ook sorg dat hy nat lappies of watte en ’n bidet (sitbadjie) byderhand het om die anus mee te reinig. ’n Streelmiddel soos petroleumjellie kan aangewend word nadat die anus gereinig is om komplikasies weens die loperige stoelgang te voorkom.

Die pasiënt kan gevra word om aspirien en bloedverdunningsmiddels vir tot 10 dae voor die tyd te vermy om die gevaar van bloeding te verminder indien poliepe tydens die prosedure verwyder word. ’n Bloedtoets kan voor die ondersoek gedoen word.^[13][14]

Die pasiënt kan ’n kalmeer- of verdowingsmiddel ingegee word; dit wissel van land tot land en van instansie tot instansie. Die hersteltyd kan daardeur beïnvloed word, asook of die pasiënt daarna kan bestuur.

Die eerste stap is gewoonlik ’n digitale rektale ondersoek om die tonus van die sluitspier te bepaal en te kyk of die voorbereiding voldoende was. Die endoskoop word dan deur die anus opgedruk in die rektum, kolon en kronkelderm. Die endoskoop het ’n beweegbare punt en verskeie kanale vir instrumente, lug, suiging en lig. Lug word elke nou en dan in die ingewande gepomp om sigbaarheid te verbeter.^[15]

’n Nader ondersoek word dan dikwels uitgevoer terwyl die endoskoop uitgetrek word. Verdagte groeisels kan gebrand, met laserlig behandel of gesny word vir biopsie of die verwydering van die groeisels. Medikasie kan toegedien word om bloeding te verminder. Die proses duur sowat ’n halfuur, maar dit kan langer wees vanweë verskeie biopsies of polipektomieë.

Ná die prosedure rus die pasiënt gewoonlik tot die verdowing uitgewerk is – van ’n halfuur tot twee uur. Die meeste instellings vereis dat iemand die pasiënt vergesel en ná die tyd huis toe neem, maar dit hang van die verdowingsmetode af.

’n Algemene gevolg van die prosedure is winderigheid en windpyne weens die opblaas van die kolon tydens die kolonoskopie.

Die pyn wat weens die prosedure ervaar word, is nie vanweë die gebruik van die endoskoop nie, maar die opblaas van die ingewande om die ondersoek te vergemaklik. Die endoskoop self is ’n lang, buigbare buis van sowat ’n sentimeter in deursnee, dus min of meer so groot soos ’n pinkie.

Die kolon is gerimpel, amper soos ’n trekklavier, om die oppervlak te vergroot wat water absorbeer. Om dié oppervlak beter te ondersoek, pomp die chirurg die kolon soos ’n ballon op om die rimpels uit te stryk. Die maag, ingewande en kolon het ’n sogenaamde "tweede brein" rondom hulle wat die spysverteringsproses beheer.^[16] Dit gebruik ingewikkelde hormoon- en senuweeseine om met die brein en die res van die liggaam te kommunikeer. ’n Kolon se werk is normaalweg om kos te verteer en die inwendige flora te beheer. Die skadelike bakterieë in galsterige kos veroorsaak byvoorbeeld gas. Die kolon het sensors wat agterkom wanneer gas onverwags die wande uitdruk – die "tweede brein" vertel die persoon hy of sy het ingewandsprobleme deur die persoon naar te laat voel. Daarom gee dokters pasiënte dikwels volle narkose sodat hulle minder bewus is van die pyn en ongemak wat die oppomp van die ingewande veroorsaak, of om die sensasies van die kolonoskopie te versag.

Sommige dokters verkies dat die pasiënt nie ten volle verdoof is nie. Dit is veiliger as volle narkose, die pasiënt kan eenvoudige opdragte uitvoer soos om van posisie te verander, en die hersteltyd is korter en die newe-effekte minder. Die pasiënt kan selfs die prosedure op ’n skerm dophou. Hoewel daar ongemak is wanneer die lug ingepomp word, is dit gewoonlik nie baie seer nie en dit gaan gou oor.

’n Studie wat in 2009 in die Annals of Internal Medicine^[2] gepubliseer is, het getoon ’n kolonoskopie voorkom sowat twee derdes van sterfgevalle aan kolorektale kanker aan die linkerkant van die kolon (nader aan die anus en dus makliker om te sien), maar het nie eintlik ’n groot invloed as die siekte aan die regterkant voorkom nie (want dié deel is moeiliker om te bereik).^[17] Die ondersoek is gedoen met pasiënte wat tussen 1996 en 2001 in Ontario met kolonkanker gediagnoseer is. (Die prosedure word heeltyd verbeter en huidige kolonoskopieë kan dalk beter resultate lewer.) Die slotsom was dat dit ’n afname van 37% in die dodesyfer weens kolorektale kanker meegebring het.

’n Ondersoek in 2011 wat in dieselfde tydskrif gepubliseer is, toon egter mense wat in die vorige 10 jaar ’n kolonoskopie gehad het, het ’n 50% kleiner risiko gehad om te sterf. Die risiko was laer vir kanker aan die linker- én regterkant van die kolon.^[18]

’n Kolonoskopie het ’n lae risiko (0,35%) van ernstige komplikasies.^[19] In 2006 het Levin et al. in ’n studie bevind dat 5 uit 1 000 kolonoskopieë wat tussen 1994 en 2002 gedoen is, ernstige gevolge gehad het^[20] – dit was 0,8 uit 1 000 kolonoskopieë sonder biopsies en polipektomieë en 7 uit 1 000 kolonoskopieë met biopsies en polipektomieë. McDonell en Loura het egter gemeen dié syfers is veels te hoog.^[21]

Die ernstigste komplikasie is gewoonlik maagderm-perforasie, wat lewensgevaarlik is en onmiddellike chirurgie verg om reg te stel. Volgens ’n studie in 2003 het 0,2% van 25 000 pasiënte perforasie gekry,^[19] en die totale sterftes uit 84 000 pasiënte was 0,006%. In ander studies is getoon perforasie het by 0,09%^[20] en 0,082%^[22] van pasiënte voorgekom.

Volgens ’n studie tussen 1966 en 2001 wat in Annals of Internal Medicine gepubliseer is, is die ernstigste gevolge van ’n kolonoskopie perforasie (0,029% tot 0,72% van pasiënte), kwaai bloeding (0,2% tot 2,67%) en die dood (0,003% tot 0,03%).^[23][24]

Bloeding kan dadelik tydens die prosedure stopgesit word deur die wond met die endoskoop te brand. Bloeding kan ook tot ’n week ná die tyd voorkom op ’n plek waar ’n poliep verwyder is en ’n kolonoskopie kan dan weer gedoen moet word om die plek te behandel.

Soos met enige prosedure waar narkose gebruik word, kan ander komplikasies voorkom soos hart-bloedsomloop-komplikasies soos ’n tydelike verlaging van die bloeddruk en te veel suurstof weens oormedikasie, maar dit kan maklik reggestel word. Narkose verhoog ook die kans op bloedklonte of diepaartrombose.^[25] In seldsame gevalle – by pasiënte wat baie siek is – kan ’n hartaanval of beroerte voorkom. In baie skaars gevalle kan narkose lei tot ’n koma.

Kwaai dehidrasie kan by pasiënte voorkom weens die lakseermiddel wat hulle drink tydens voorbereiding. Daarom moet hulle seker maak hulle drink genoeg helder vloeistowwe voor die prosedure. ’n Verlies aan elektroliete en dehidrasie kan selfs dodelik wees.^[25] In seldsame gevalle kan dehidrasie lei tot nierskade.^[26]

Ingewandsontsteking is ook ’n risiko van kolonoskopieë, maar dit is baie skaars. Die kolon is nie ’n steriele omgewing nie omdat baie bakterieë daar voorkom om die doeltreffende werking van die ingewande te verseker; die risiko vir ontsteking is dus baie laag. Infeksies kan wel voorkom as te veel weefsel tydens ’n biopsie verwyder word en bakterieë deurdring tot plekke waar hulle nie hoort nie, of wanneer perforasie voorkom en bakterieë in die buikholte beland.^[27]

Minder ernstige risiko's is naarheid, vomering of ’n allergie vir die verdowingsmiddel wat gebruik word. As medikasie binneaars toegedien word, kan die aar geïrriteerd raak. Die meeste sodanige irritasies laat ’n knop agter wat ná ’n paar dae verdwyn.^[28] Die kans op sulke komplikasies is minder as 1%.

In baie seldsame gevalle kan ’n ontploffing in die kolon voorkom. Dit kan dodelik wees.^[29]

Hoewel komplikasies ná ’n kolonoskopie seldsaam is, is dit belangrik dat pasiënte vroeë tekens van moontlike komplikasies raaksien. Dit sluit in kwaai maagpyn, koors en rektale bloeding (meer as ’n halwe koppie).^[30]

Die woorde "kolonoskopie" en "koloskopie" kom van die Antieke Griekse selfstandige naamwoord κόλον, dieselfde as die Afrikaanse "kolon" en Engelse "colon",^[31] en die werkwoord σκοπεῖν, "kyk in", "ondersoek".^[31] Die term "kolonoskopie" is ’n swak samestelling,^[32] want dié vorm veronderstel die eerste deel van die woord bestaan uit die moontlike stam κολωv- of κολοv-, met ’n verbinding-o, in plaas van die stam κόλ- of κόλον.^[32] ’n Samestelling soos κολωνοειδής, "soos ’n heuwel",^[31] (met die bykomende -on-) is afgelei van die Antieke Griekse woord κολώνη of κολωνός, "heuwel".^[31] Net so kan kolonoskopie (met die bykomende -on-) letterlik vertaal word as "ondersoek van die heuwel"^[32] in plaas van "ondersoek van die kolon".

In Afrikaans is verskeie woorde wat van κόλον afgelei is, soos kolektomie en kolostomie, wat nie die inkorrekte bykomende -on- bevat nie.

• LearnColoRectalSurgery.com – Kolonoskopie-foto's Geargiveer 15 Februarie 2009 op Wayback Machine
• Inligting oor ’n kolonoskopie Geargiveer 10 Oktober 2014 op Wayback Machine van die Amerikaanse departement van gesondheid
• colonoscopy app. ’n Kolonoskopie-app is nou beskikbaar vir Android-fone en iPhones
• Kolonoskopie-prosedure met ’n video
• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Kolonoskopie.
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia