Basketbal

Basketbal (Engels: basketball) is 'n sport wat in 1891 deur James Naismith in Springfield, Verenigde State (opnuut) uitgevind is. Oorspronklik was basketbal slegs 'n Amerikaanse manssport, maar tans word basketbal op alle kontinente deur beide mans en dames beoefen. Die sport word gespeel deur twee spanne van vyf lede elk wat aan die spel deelneem, en 'n aantal wisselspelers. Die doel van die spel is om die bal te verower en deur 'n ysterring, die korf (of in Engels, the basket) te gooi en te verhinder dat die teenstaanders dieselfde doen. Die korf hang op 'n hoogte van 3,048 meter (tien voet); is vasgemaak aan 'n agterbord (backboard); en is voorsien van 'n net. Aan elke sy van die reghoekige basketbalveld is daar 'n korf. Basketbal word sowel binne as buite (die sogenaamde straatbasketbal of straatbal) beoefen; binne is die oppervlak van harde hout en buite word daar op asfalt gespeel. Internasionale basketbalwedstryde word volgens die amptelike reëls van die FIBA gespeel.

Basketbal het in 1891 by 'n skool in die Amerikaanse dorp Springfield ontstaan, waar 'n student, James Naismith, opdrag gekry het om 'n sportsoort uit te dink wat gedurende sowel die winter as die somer binnenshuis gespeel kon word en waarby liggaamlike kontak – as teenvoeter van die ruwe Amerikaanse voetbal – sover moontlik vermy kon word. Naismith het twee boeselmandjies aan die teenoorgestelde balkonne van die sportgimnasium vasgemaak. Daar was twee spanne studente, oorspronklik nege aan 'n kant, wat elk moes probeer om doele aan te teken deur die bal in die mandjie teenoor hom te gooi. Terwyl die een span keer dat die ander doele kry, moet hy self probeer om die bal in die mandjie te gooi. Net een doel is in die eerste "proefwedstryd" aangeteken.

Basketbal het gou vlam gevat onder die Amerikaanse jeug, en skole het begin om wedstryde teen mekaar te speel. In 1936 is dit vir die eerste keer as 'n amptelike item op die Olimpiese Spele aanvaar. Veral ná die Tweede Wêreldoorlog het die gewildheid van basketbal wêreldwyd toegeneem. In Suid-Afrika het dit egter nie besonder sterk ingang gevind nie. Die eerste volwaardige wedstryd is in 1936 deur besoekende spanne van Amerika en Kanada gespeel. In 1953 is die Suid-Afrikaanse Amerikaanse Korfbalfederasie gestig en sedertdien is baie gedoen om die spel te bevorder. Griekse en Amerikaanse klubspanne het Suid-Afrika 'n paar keer besoek. Suid-Afrikaanse spanne het ook toere na die destydse Rhodesië en Mosambiek onderneem.

Ten einde 'n hoë speeltempo te kan handhaaf, is van verskeie reëls van gewone korfbal afgesien. Die spanne is verminder tot vyf lede elk met vyf plaasvervangers, wat enige tyd die spelende lede kan vervang. Die spelers word ook nie, soos by korfbal, tot bepaalde sones van die veld beperk nie, maar kan orals rond beweeg. 'n Bord is ook agter die boeselmandjies aangebring, sodat balie wat misgegooi is, vinnig teruggeskiet word na die spelers.

'n Wedstryd begin wanneer een van die twee gelykberegtigde skeidsregters die bal in die middel van die veld in die lug opgooi en een speler van elke span daarvoor moet spring. Die speler wat die bal kry, besorg dit aan sy spanmaat, wat probeer om doele aan te teken. Spelers word vir twee soorte foute, die persoonlike fout en die tegniese fout, gestraf. Vir 'n persoonlike fout, soos ongeoorloofde fisieke kontak of obstruksie, word 'n strafdoel, wat een punt tel, aan die ander span toegeken. 'n Gewone doel tel twee punte. As 'n speler meer as vyf persoonlike foute begaan het, moet hy die veld verlaat en word hy deur 'n ander speler vervang.

Tegniese foute word begaan deur byvoorbeeld die bal langer as 30 sekondes in die ander span se doelgebied te hou sonder om na 'n doel te mik; deur meer as 2 treë met die bal te hardloop; deur die bal langer as 5 sekondes in besit te hou; of deur die spel doelbewus te vertraag. dit word wel toegelaat om skynbewegings met die voet uit te voer of om die bal vorentoe te dribbel. Wanneer 'n tegniese fout begaan word, kry die ander span 'n ingooi van die kantlyn af.

Omdat die doelpaal 3,05 m hoog is, kan langer spelers makliker doele aanteken – 'n besliste voordeel. Kleiner spelers kan egter weer vinniger oor die veld beweeg en 'n span word gewoonlik só saamgestel dat lang en kort atlete ingesluit is. Die reëls word van tyd tot tyd effens gewysig. 'n Wedstryd bestaan uit twee helftes van 20 minute elk, Die skeidsregters word bygestaan deur twee tydhouers. Die skeidsregters kommunikeer gedurende die wedstryd met die tydhouers, die spanne se afrigters en die kapteins. Die hoë speeltempo maak basketbal 'n baie gewilde kyksport.

• Wêreldspektrum, Volume 2, bl.186-187, ISBN 0908409419

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Basketbal.
• (en) Webwerf van die Internasionale Basketbalfederasie (FIBA)