سولماز رضایی
دکترای شهرسازی
ایمنی مفهومی پر کاربرد است که به عنوان شاخه‌یی از علم، زمینه‌های ایجاد خطر در حوزه‌ها و مقولات مرتبط با انسان را تجزیه و تحلیل کرده و راهکارهایی برای کنترل و کاهش آن ارائه می‌کند.
به عبارتی ایمنی، میزان درجه دوری از خطر است و خطر در تعاریف علمی شرایطی است که پتانسیل آسیب دیدن افراد، تجهیزات و ساختمان‌ها را داراست.
اینگونه است که در بیان استاندارد Iso8402: 1992، ایمنی را حالتی تعریف کرده‌اند که احتمال خطر، آسیب (به اشخاص)، یا خسارت مادی به میزان قابل قبولی محدود شده باشد.
در این میان، شهرها به عنوان یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های متراکم انسانی نیازمند ایمنی در تمام ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. بنابر این ضروری است تا بر اساس حوزه‌های تاثیر بحران و نوع بحران در شهرها، فرایند‌های ایجاد ایمنی تعریف و شناخته شوند.
مقوله حفاظت از جان شهروندان، متعلقات، بناها و فضاهای شهری در مقابل حوادث طبیعی و انسانی از سطح اهمیت بالایی برخوردار است تا آنجا که یکی از اهداف اصلی برنامه‌ریزی شهری به حساب می‌آید.
بنابراین یک شهر امن، ایمنی را برای تمام افراد از جمله ساکنان، گردشگران و در مجموع تمام کسانی که در محیط فیزیکی شهر حضور دارند، فراهم می‌کند.
در این میان، مقوله ایمنی ساختمان‌ها و بناها از مهم‌ترین مولفه‌های ایمنی شهری به حساب می‌آید. بر اساس مقررات استاندارد‌های ایمنی، هر ساختمانی که تصرف بیش از 50 نفر داشته باشد در طبقه‌بندی بناهای پر خطر قرار می‌گیرد و ملزم به رعایت مجموعه‌یی از اصول ایمنی و حفاظتی است.
در مباحث مرتبط با موضوع ایمنی ساختمان، بعضا مفهوم مقاوم‌سازی ساختمان‌ها مترادف با ایمن‌سازی تلقی می‌شود، به گونه‌یی که به عنوان مثال، در اذهان عمومی مقاوم بودن ساختمان در برابر زلزله‌های احتمالی به عنوان شرط کافی برای ایمنی ساختمان‌ها در نظر گرفته می‌شود. در حالی که در بسیاری از ساختمان‌های مقاوم در برابر زلزله، به دلیل رعایت نکردن اصول ایمنی در ساخت و ساز، خطرات جدی حریق، برق گرفتگی، گاز گرفتگی، سقوط آسانسور و بسیاری از موارد دیگر، جان ساکنان را تهدید
می‌کند.
بنابراین لزوم ایجاد نگرشی که مقاوم‌سازی را تنها یکی از مولفه‌های ایمنی ساختمان‌ها می‌داند، ضروری است.
بر اساس آمارهای ارائه شده، از سوی مسوولان سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران، مطابق شاخصه‌های ایمنی ساختمان‌ها، در حال حاضر در شهر تهران، 243 ساختمان بسیار پر خطر، 3 هزار ساختمان پر خطر و بسیار پر خطر و 7 هزار ساختمان پر خطر شناسایی شده است.
همچنین با لحاظ کردن شاخصه‌های ایمنی، بیش از 90 درصد از ساختمان‌های شهر تهران، فاقد تمام استاندارد‌های ایمنی لازم هستند.
از سوی دیگر بر اساس آمارهای ارائه شده از سوی نهاد‌های مرتبط با حوزه مدیریت شهری مانند کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر، شهرداری، دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری، هم‌اکنون نزدیک به هزار ساختمان بلند مرتبه (بیش از 12 طبقه) در تهران وجود دارد که به لحاظ ایمنی دارای ابهامات فراوانی هستند.
عدم وجود بخشی از مدارک معتبر ساختمانی مانند پایان کار و پروانه ساختمانی، احداث ساختمان در معابر صعب العبور که امکان عملیات امداد و نجات در مواقع ضروری را محدود می‌نماید و نیز عدم وجود امکانات امداد و نجات عملیاتی در این بناها از مهم‌ترین نواقص ایمنی این ساختمان‌های بلند مرتبه به حساب می‌آید.
متاسفانه در حال حاضر در فرایند ساخت و ساز ساختمان‌ها، تنها سازنده، مهندس ناظر و پیمانکار متولی تامین ایمنی سازه‌ها هستند.
با توجه به اینکه در شرایط کنونی قانون نظارت بر ساختمان‌ها، تنها تکالیفی را برای سازمان نظام مهندسی مشخص کرده است، عدم جامعیت این قانون و نیز عدم توان آن در بازدارندگی متخلفان در حوزه ایمنی ساختمان‌ها، لزوم بازنگری در قوانین به جهت مشخص نمودن متولیان تامین ایمنی ساختمان‌ها و نظارت بر آن ضرور است.
به عنوان مثال، در حادثه آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو، برداشت‌های قانونی متفاوتی از مسوولیت مجموعه مدیریت شهری در خصوص ایمنی ساختمان‌ها مطرح شد.
به گونه‌یی که بخشی از کارشناسان و مسوولان با اشاره به بند 14 ماده 55 قانون شهرداری‌ها، این مجموعه را متولی نظارت بر ایمنی ساختمان‌ها می‌دانستند در حالی که در تفسیری دیگر اینگونه بیان می‌شد که شهرداری‌ها در زمینه تخلفات ساختمانی بنا بر آراء کمیسیون ماده 100 و در مورد تخلفات ناشی از مزاحمت بنا بر آراء کمیسیون‌های بند 20 ماده 55 اختیار قانونی برای مقابله با تخلفات ساختمانی را دارند ولی در موضوع حریق، صرفا می‌تواند نسبت به اخطار رفع خطر و تذکر اقدام نموده و نمی‌تواند به عنوان ضابط قضایی وارد عمل شود.
به هر حال آنچه مشهود است عدم شفافیت و نقص در قوانین موجود در حوزه ایمنی ساختمان‌ها، خطری است که نیازمند چاره‌اندیشی سریع است.