Charisma, felle opvattingen en beloften als ‘het moet echt anders’. Daaraan herken je wereldwijd de politieke flanken op dit moment. Ontevreden kiezers kiezen steeds massaler voor die flanken. Meestal uit ontevredenheid over de huidige regering. Zie Orbán in Hongarije en Erdogan in Turkije. Ook PiS, de nog altijd grootste partij in Polen, is ontstaan uit ontevredenheid. In Slowakije werd onlangs een pro-Russische partij groter dan de pro-westerse regering die er zat. In Spanje blijkt een zelfstandige regering van louter sociaal-democraten of centrum-rechts vrijwel onmogelijk.
Wij in Nederland hebben het ook niet makkelijk met zoveel politieke partijen en polarisatie in de samenleving. De vijftienjarige die met een bierfles op het hoofd van Thierry Baudet sloeg, was van de extreem-linkse beweging Antifa. De AIVD waarschuwde eerder dit jaar al voor jongeren van 15 tot 25 jaar, niet alleen aan rechter- maar ook aan linkerzijde, die radicaliseren. Erik Akerboom, directeur-generaal van de AIVD, sprak van „een ongekend hoge dreiging”.
We maken ons terecht druk over de opkomst van extreem-rechts. De PVV van Wilders sluit één miljoen Nederlanders buiten en ondergraaft de rechtsstaat in zijn verkiezingsprogramma, wil een Nexit en geen militaire steun aan Oekraïne. Maar ook aan de linkerkant is een radicaliseringsgolf gaande. Daar worden sinds 7 oktober Joden op steeds fellere toon in demonstraties gedemoniseerd. Zo zijn er zelfs Joodse grafstenen omgegooid afgelopen weekend. Daarom heb ik niet alleen grote zorgen over de rechterflank, maar ook over de linkerkant.
Antiglobalisme, antikapitalisme, antiliberalisme, antiracisme en klimaatradicalisme zijn bewegingen aan de extreem-linkse kant. De bewegingen worden steeds luidruchtiger en weten elkaar steeds beter te vinden. Extinction Rebellion demonstreerde tot voor kort alleen voor meer klimaatmaatregelen, maar doet nu ook mee met pro-Palestina-demonstraties. De in Duitsland verboden extremistische groepering Samidoun bleek afgelopen zondag mede-organisator van een pro-Palestina-demonstratie in Rotterdam. Lokale SP’ers die wilden meedoen aan deze demonstratie in Rotterdam werden teruggefloten door de landelijke SP. Maar Denk en de ex-politiek leider van de Rotterdamse partij Nida vonden deelname van Samidoun geen enkel probleem.
In hun buitenlandbeleid kiezen de flanken regelmatig partij voor ronduit misdadige of terroristische bewegingen en regimes. Soms staan extreem-links en -rechts zelfs aan dezelfde foute kant. Relativering van het terroristische Hamas zien we bij diverse partijen op de flanken. Ook de Russische inval in Oekraïne wordt met regelmaat goedgepraat of gerelativeerd bij partijen. FVD, BIJ1, SP, Denk, PVV, BVNL, PvdD en zelfs Volt hebben geen van alle een schoon blazoen op dit terrein. GroenLinks lijkt door de fusie met de PvdA enigszins van extremistische neigingen weg te draaien, maar niet iedereen bij die partij is doordrongen van de onschendbaarheid van de liberale democratie en de rechtsstaat. Het willen afbreken van machtsstructuren lijkt voor extreem-links belangrijker dan de democratische rechtsstaat. De extremisten lijken niet te begrijpen dat geen enkele staatsvorm machtsmisbruik zo tegengaat als de democratische rechtsstaat.
We zitten al enige tijd in een democratische crisis in de westerse wereld en er lijkt helaas geen kentering in zicht. Het politieke midden staat erbij en kijkt ernaar, terwijl het bij iedere verkiezing kleiner wordt. Democratie is een fragiel systeem. De geschiedenis heeft laten zien dat één verkiezingsoverwinning van een anti-democratische partij genoeg kan zijn om de democratische rechtsstaat blijvend om zeep te helpen. Je hoeft niet terug naar 1933 voor voorbeelden. We hebben het recenter gezien in Turkije, Rusland, Hongarije en met de Capitool-bestorming ook bijna in de VS. En ik houd mijn adem in bij de verkiezingen daar, november volgend jaar.
Aylin Bilic is headhunter en publicist.