Må d' araedje

Li må d' araedje (on dit eto: li raedje u l' araedje), c' est on må ki s' prind, ki pout ataker totes les biesses å tchôd sonk, et les djins avou, ki l' cåze c' est on virûsse ki distrût li cervea.

Li covance del maladeye (tins inte li moumint k' on est rascråwé et l' prumî sene clinike) est foirt candjant, sorlon l' plaece del hagneure do tchén, u d' ene ôte intrêye do rascråwant adjint.

Les pus rades cas, c' est 10 djoûs, metans avou des hagneures el tiesse, ou li spritchaedje d' epestiferé raetchon dins l' ouy.

Les pus londjins, disk' a shijh moes.

Li covaedje est si long, paski les virûsses doevnut rmonter les niers, di l' hagneye plaece, disk' å cervea; pu s' diswalper dins l' texhou nierveus. Seulmint adon, les prumî senes del maladeye vont aparexhe.

Les djins ont peu d' l' aiwe. Si on lzî tape on saeyea d' aiwe sor zels, i polèt mori sol côp. I mourront pår troes a cwate djoûs après les prumîs senes del maladeye.

Li vatche k' a l' må d' araedje boerlêye tofer, et gleter, et cabalancî do drî.

• 
  araedjeye vatche ki boerlêye
• 
  boerlaedje (åmea d' èn an)
• 
  boerlaedje (vea d' 18 djoûs)
• 
  vout boerler

Elle a on dzôrné louca, shonnant foirt efoufeye, les orayes tinkeyes e-n erî ou håynêye ådfoû, mins foirt ramixhes.

• 
  orayes e-n erî
• 
  dzôrné louca; orayes håynêye å dfoû

Cwand on lyi mostere on tchén, ele bôre dissu; dins les payis la k' c' est l' tchén ki dene li maladeye, todi.

• 
  saye do tchén nén claire
• 
  saye do tchén pôzitive: li vatche bôre dissu
• 
  item est i: li vatche si rtoûne

Padecô li vatche presse.

Après on djoû u deus, ele tome djus, sins s' poleur rilever. Mins ci n' est k' ene fåsse achurnåvté. Ele si pout lever d' on ran.

• 
  achurnåve, mins si pout lever
• 
  vache achurnåve; ni candje waire å raiwaedje (nén come les djins)

Ele creve divant 6 djoûs, a pårti do prumî sene.^[1]

Gn a ossu des taijhantès cognes: les biesses ni mosternut nole hagnûlté. Mins ele vont eto crever dins l' samwinne.

Cwand èn araedjî tchén atake on tropea d' berbis, i ndè va dandjreus hagnî dipus d' ene.

Dabôrd, les senes clinikes vont aparexhe so sacwantès biesses. Gn årè do tchôcaedje å meur, on drole di rwaita, do toumaedje djus. Tot veyant on tchén, ele pout l' ataker, et dmorer stampêye djusse divant lu.

Mins cisse kidujhance la egzistêye ossu bén avou des berbis nén malådes.^[2]

• 
  Ene berbis djus do må d' araedje, ene pate sitindow padvant leye
• 
  Tchôcaedje å meur

Èn araedjî tchén serè prezinté aprume a l' årtisse pask' i n' sait pus avaler. Mins c' et todi foirt riskeus d' aler rwaitî dins s' boke, ca, a ç' moumint la, li gletaedje pout dedja esse rascråwant po les djins.

Les tchvås hagnnut tot çk' i polèt djonde (eto les doets des årtisses k' elzès volnut viziter).

Al fén, i s' kischirnut leu prôpe coir (otomutilåcion).

Les chamos dimorèt djus, mins tot d' on côp, si levnut et cori come des sots, droets dvant zels.

I morèt dins les troes djoûs.

El Walonreye, on-z a gåzé les terêyes di rnåds e 1968. On waitive di trover tos les trôs d' rexhowe, pwis on les ristopéve, soeye-t i avou ene grosse pire, soeye-t i avou del tere et des waezons. Après ça, on stritchive li gåz på dierin trô po-z esse seur di stofer tot çki vikéve didins. Mins on touwéve dipus d' taessons ki di rnåds, ca les rnåds avént skifté evoye.

E Rwanda, on schavéve des grandès fosses, et-z î tchessî les tchéns k' î crevént.^[3]

El Walonreye, divinltins, on fjheut parey et tchessî les tchéns dins des fondreyes, come li fondreye ås tchéns di Nîme, k' end a wårdé l' no.

Les tchinots sont eploctåves a pårti d' deus moes si l' lexhe n' a nén stî vaccinêye. A pårti d' 6 moes si l' lexhe est vaccinêye dins les regues.

On rfwait sovint on rpicaedje tos ls ans, mins gn a des vaccins ki durèt pus lontins.

On tchén k' a hagnî ene djin doet esse shuvou d' èn årtisse. Les lwès des payis oblidjèt sovint a troes vizites: docô, après ene samwinne ey après 15 djoûs. Si l' tchén est normå adon, gn a nou risse k' il euxhe epestiferé li hagneye djin.

Sint Houbert, ki s' coir a stî amoenné å Bork, e 874, on-z a volou k' i médyîxhe li må d' araedje. Eto, des pelrins di l' Urope etire fijhént li perlinaedje a Sint Houbert d' Årdene.

Li minêye di må d' araedje k' a cmincî diviè 1965 el Walonreye esteut apoirtêye pa les rnåds, et aveut pårti d' Pologne.

Ele n' a måy passé Mouze.

On-z a cmincî a mete les plokes ås rnåds conte l' araedje diviè 1975.

Loukîz a : Wiccionaire walon a «araedje»

Va s' prinde li må d' araedje: Va-st å diåle.

ene araedje, c' est eto on disdut avou ttafwait cou dzeu cou dzo, avou bråmint do brut. Kéne araedje al såle, cwand ont cmincî a s' margayî.

L'adjectivire k' araedje a radmint volou dire "bråmint". Elle a stî télmint eployeye k' ele s' a etroclé, et divni l' adviebe carape, pu si parint carapmint.

I gn a so les cmons Wikipedia des imådjes ou fitchîs son a vey avou li må d' araedje .

1. ↑ MAHIN, L., CHADLI, M., LAMRAOUI, M. (1984/1985). La rage bovine: aspects cliniques à travers une série de neuf cas et éléments du diagnostic différentiel. Maghreb vétérinaire, 1 (6), 23-28..
2. ↑ MAHIN, L. (1984).Observations d'un foyer de rage ovine: aspects cliniques et éléments de diagnostic différentiel. Maghreb vétérinaire, 1 , (5), 15-19.
3. ↑ Omer Marchal, conferince sol Rwanda, Transene, 1984.