mwaisse
Apparence
Etimolodjeye
[candjî]Tayon-bodje latén « magister » (minme sinse) (avou on S latén divnou on toetea e francès) (sorwalonde avou diftongaedje del piceure «pwinmwin»); mot cité dins l’ FEW 6/1 36a.
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes : /mɛːs/ aschoûtez lu /mæːs/ /meːs/ /mwɛːs/ /mweːs/, miersipepieuzmint e l’ notule ALW 1.57 ; (betchfessî ai)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /mwɛːs/ aschoûtez lu
- Ricepeures : nén rcepåve
Sustantif
[candjî]singulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | mwaisse | mwaisses |
femrin | mwaistresse | mwaistresses |
mwaisse omrin
- onk ki cmande les ôtes.
- C' est mi k' est mwaisse vola !
- I fåt sovint ployî dvant ses mwaisses — Motî d’ Cînè (fråze rifondowe).
- A no måjhone, c' est l' comere k' est mwaisse — Motî del Fagne et del Tieraxhe (fråze rifondowe).
- onk ki c' est da sinne ene måjhon.
- onk ki scole les efants.
- Li mwaisse a xhuflé l' fén del recreyåcion.
- onk ki cnoxhe toplin des sincieusès sacwès.
- onk k' est pus foirt ki vos.
- C' esteut on målåjhey, mins il a yeu a fé a s' mwaisse — Motî del Fagne et del Tieraxhe (fråze rifondowe).
- Il a toumé a s' mwaisse — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
- Si foirt k' on soeye, on trouve todi s' mwaisse — Live di spots Dejardin, (l° 1689) (fråze rifondowe).
- onk k' a dressî ene aclevåve biesse.
- Li tchén s' a stî coûtchî sol tombe di s' mwaisse.
- ome di mestî.
- Dj' a stî poirter mes solés a mwaisse
- (dins èn arinnoe) po-z atôtchî ene sakî avou grand respet.
- Nonår (intere do poice, li colon moirt el mwin ; - tot mouwé) – Mwaisse, el fåt i cori ?
Matî (sins s’ ritourner) – Cours lu ! — Henri Simon, « Li bleû-bîhe » 1886, (eplaidaedje da Jean Haust e 1936), p.24 (fråze rifondowe). - Bondjoû, mwaisse ! Dji va responde a vos kesses — Jacques Desmet (fråze rifondowe).
- Nonår (intere do poice, li colon moirt el mwin ; - tot mouwé) – Mwaisse, el fåt i cori ?
Ratourneures
[candjî]- c' est on mwaisse må schoûté : d' onk ki s' dit l' mwaisse e s' manaedje, mins k' on nel schoûte nén.
- bouter dvant mwaisse u: travayî dzo mwaisse : ovrer po on patron (et nén a s' boûsse).
- esse si mwaisse : ovrer esse a s' boûsse.
- esse mwaisse di lu
- esse a s' dierin mwaisse
- les mwaisses sont les mwaisses, li grandeur n' î fwait rén
- c' est å troejhinme côp k' on voet les mwaisses
- li meyeu des tchvås a touwé s' mwaisse
- gn a si bon tchén ki n' a hagnî s' mwaisse
- les bons mwaisses fijhèt les bons vårlets
- våt mî d' esse pitit mwaisse ki grand vårlet
- on n' kinoxhe li mwaisse ki cwand il est e l' aisse
- l' ouy do mwaisse ecråxhe li tchvå
- i n' fåt k' on mwaisse divins ene måjhone
Parintaedje
[candjî](minme sourdant etimolodjike)
Mots d’ aplacaedje
[candjî]- mwaisse di scole
- mwaisse del djowe
- borguimwaisse
- si rinde mwaisse di, vini mwaisse di
- côp d' mwaisse
Pwaire minimom
[candjî]Ortografeyes
[candjî]Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
Ôtès ortografeyes (avou des sourdants nén rkinoxhous) :
- maîsse : SpG0 (a "maître")
Ratournaedjes
[candjî]onk ki cmande
onk ki c' est da sinne ene måjhon
onk ki c' est da sinne ene måjhon
- Francès : maître (fr), maître d’école (fr), instituteur (fr)
po-z atôtchî avou mo do respect
Addjectif
[candjî]singulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | mwaisse | mwaisses |
femrin padrî | mwaisse | mwaisses |
femrin padvant | mwaisse | mwaissès |
mwaisse omrin et femrin (come addjecif djondrece, todi metou padvant l’ no)
- ki vént dvant les ôtes.
- pus grand k' les ôtes.
- ki cmande ås ôtes.
- grand, gros.
- Li feme foircixh po sotni l’ lét
Et dene a si ome des mwaisses côps d’ lawe— Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.28, “On Baguège Jus d’la Mouse” (fråze rifondowe). - Way-a-way, dji m’ va co ramasser ene mwaisse savneure, edon ! — Henri Simon, « Janète » 1911, (eplaidaedje da Jean Haust di 1936), p.119 (fråze rifondowe).
- Li feme foircixh po sotni l’ lét
Mots d’ aplacaedje
[candjî]- mwaisse viene, mwaisse montant, mwaisse sôdård, mwaisse ovrî, mwaisse vårlet, mwaisse lodjeu, mwaisse tinant, mwaisse batlî, mwaisse triyonfe, mwaisse atote
- mwaisse voye, mwaisse lwè, mwaisse veye
- mwaisse idêye, mwaisse raploû, mwaisse pådje
Sinonimeye
[candjî]Ratournaedjes
[candjî]mwaisse
- Arabe marokin : مهم (ary) = mohem omrin, المهمة (ary) = mehemma femrin
- Inglès : main (en), prime (en), major (en)
- Francès : maître (fr) omrin, principal (fr) omrin principale (fr) femrin, primordial (fr) omrin primordiale (fr) femrin, majeur (fr) omrin, majeure (fr) femrin, général (fr) omrin, générale (fr) femrin, supérieur (fr) omrin supérieure (fr) femrin
- Neyerlandès : eerste (nl), belangrijkste (nl)
Categoreyes :
- Mots do walon
- Walon
- Mots do walon vinant do latén
- Mots k' ont wårdé on S etimolodjike latén divnou on toetea e francès
- Mots avou on diftongaedje pwinmwin
- Mots do walon avou on diftongaedje
- Sorwalondes
- Mots do walon avou des eredjistrumints odios
- Mots avou l' betchfessî ai
- Mots do walon d' on seu pî
- Sustantifs do walon
- Mots walons eployîs dins les arinnoes
- Mots do walon avou des ratourneures
- Addjectifs do walon
- Addjectifs ås cénk cognes ortografikes
- Addjectifs do walon ki l' omrin et l' femrin sont pareys
- Addjectifs do walon todi metous padvant