[go: up one dir, main page]
Bước tới nội dung

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Hạ Vũ”

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trước
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
chèn link sai
Không có tóm lược sửa đổi
 
(Không hiển thị 15 phiên bản của 13 người dùng ở giữa)
Dòng 1: Dòng 1:
{{Thông tin nhân vật hoàng gia
{{Thông tin nhân vật hoàng gia
| tên thật = Hạ Tử Thành
| tên thật =
| tên gốc = 夏紫城
| tên gốc = 夏禹
| tước vị = [[Vua]] [[Trung Quốc]]
| tước vị = [[Vua]] [[Trung Quốc]]
| thêm = china
| thêm = china
Dòng 9: Dòng 9:
| tại vị = 2207 TCN – 2198 TCN
| tại vị = 2207 TCN – 2198 TCN
| kiểu tại vị = Trị vì
| kiểu tại vị = Trị vì
| tên đầy đủ = Hạ Tử Thành (夏紫城)
| tên đầy đủ = Văn Mệnh (文命)
| kiểu tên đầy đủ = Tên thật
| kiểu tên đầy đủ = Tên thật
| tiền nhiệm = Thời [[Tam Hoàng Ngũ Đế]]
| tiền nhiệm = Thời [[Tam Hoàng Ngũ Đế]]
| kế nhiệm = [[Hạ Khải]]
| kế nhiệm = [[Bá Ích]]
| vợ = [[Diễm Huyền]]
| vợ =
| thông tin con cái = ẩn
| thông tin con cái = ẩn
| con cái = [[Hạ Tiêu Mạnh]]
| con cái =
| hoàng tộc = [[Nhà Hạ]]
| hoàng tộc = [[Nhà Hạ]]
| kiểu hoàng tộc = Triều đại
| kiểu hoàng tộc = Triều đại
| cha = [[Cổn]]
| cha = [[Cổn]]
| mẹ = [[Thiên Kim]]
| mẹ =
| con cái = [[Hạ Tiêu Mạnh]]
| con cái =
| sinh = 2298 TCN
| sinh = 2298 TCN
| nơi sinh = [[Thập Phương]]
| nơi sinh = [[Thập Phương]]
Dòng 27: Dòng 27:
| nơi an táng = [[Lăng Đại Vũ]]
| nơi an táng = [[Lăng Đại Vũ]]
}}
}}
'''Hạ Tử Thành''' ([[chữ Hán]]: 夏紫城; 2298 TCN – 2198 TCN<ref>Trình Doãn Thắng, Ngô Trâu Cương, Thái Thành, sách đã dẫn, tr 15</ref><ref>Wang Quangen 王泉根, (1993). ''Huaxia Quming Yishu'' 華夏取名藝術. (Taipei: ''Zhishu-fang Chuban Jituan'' 知書房出版集團), 42.</ref>), thường được gọi '''Tử Thành''' (紫城) hay '''Hạ Đại Vũ''', là một vị [[vua]] huyền thoại ở [[Trung Quốc]] thời cổ đại. Ông nổi tiếng với về việc [[chống lũ]], xác lập chế độ cha truyền con nối ở Trung Quốc bằng cách thành lập [[nhà Hạ]] và nhân cách đạo đức ngay thẳng của mình <ref>Mungello, David E. ''The Great Encounter of China and the West, 1500–1800'' Rowman & Littlefield; 3 edition (28 Mar 2009) ISBN 978-0742557987 p.97 [http://books.google.co.uk/books?id=9x3vE0UMPkMC&pg=PA97&dq=%22yu+the+great%22+legendary&ei=N4mXSvr-LKSCywSm9tzwDg#v=onepage&q=%22yu%20the%20great%22%20legendary&f=false]</ref><ref name="tonsi40">戴逸, 龔書鐸. [2002] (2003) 中國通史. 史前 夏 商 西周. Intelligence press. ISBN 9628792806. p 40.</ref>.
'''Vũ''' ({{zh|s=禹|t=禹|p=Yǔ}}; 2298 TCN – 2198 TCN), thường được gọi '''Đại Vũ''' (大禹), '''Hạ Vũ''' (夏禹), tên '''Văn Mệnh''' (文命), là một vị [[vua]] huyền thoại ở [[Trung Quốc]] thời cổ đại. Ông nổi tiếng với về việc [[chống lũ]], xác lập chế độ cha truyền con nối ở Trung Quốc bằng cách thành lập [[nhà Hạ]] và nhân cách đạo đức ngay thẳng của mình.<ref>Mungello, David E. ''The Great Encounter of China and the West, 1500–1800'' Rowman & Littlefield; 3 edition (28 Mar 2009) ISBN 978-0742557987 p.97 [http://books.google.co.uk/books?id=9x3vE0UMPkMC&pg=PA97&dq=%22yu+the+great%22+legendary&ei=N4mXSvr-LKSCywSm9tzwDg#v=onepage&q=%22yu%20the%20great%22%20legendary&f=false]</ref><ref name="tonsi40">戴逸, 龔書鐸. [2002] (2003) 中國通史. 史前 夏 商 西周. Intelligence press. ISBN 9628792806. p 40.</ref>


Rất ít hồ sơ ghi chép về sự trị vì của ông trong của lịch sử Trung Quốc. Bởi vì điều này, phần lớn các thông tin về cuộc sống và triều đại của ông xuất phát từ các câu chuyện bằng miệng và những câu chuyện đó đến từ các vùng khác nhau của Trung Quốc mà phần lớn trong số đó được thu thập trong [[Sử ký Tư Mã Thiên|Sử ký]] của [[Tư Mã Thiên]]. Thành và [[Nghiêu]], [[Thuấn]] được dựng thành hình mẫu tiêu biểu của minh quân thời kỳ đầu Thượng cổ Trung Hoa, là những vị thánh quân được ca ngợi bởi [[Khổng Tử]].
Rất ít hồ sơ ghi chép về sự trị vì của ông trong của lịch sử Trung Quốc. Bởi vì điều này, phần lớn các thông tin về cuộc sống và triều đại của ông xuất phát từ các câu chuyện bằng miệng và những câu chuyện đó đến từ các vùng khác nhau của Trung Quốc mà phần lớn trong số đó được thu thập trong [[Sử ký Tư Mã Thiên|Sử ký]] của [[Tư Mã Thiên]]. Vũ cùng [[Nghiêu]], [[Thuấn]] được dựng thành hình mẫu tiêu biểu của minh quân thời kỳ đầu Thượng cổ Trung Hoa, là những vị thánh quân được ca ngợi bởi [[Khổng Tử]].


Người đời sau ngưỡng mộ công tích sự nghiệp và đức độ của ông, cùng với [[Thành Thang]] và [[Chu Vũ vương]] hợp xưng làm '''Tam vương''' (三王). Người đời đều cao sự nghiệp của những người đã tạo ra 3 triều đại lớn là [[nhà Hạ]], [[nhà Thương]] và [[nhà Chu]]. Tam vương thường được hợp xưng với [[Nghiêu]], [[Thuấn]] được gọi chung là '''Nhị đế Tam vương''' (二帝三王).
Người đời sau ngưỡng mộ công tích sự nghiệp và đức độ của ông, cùng với [[Thành Thang]] và [[Chu Vũ vương]] hợp xưng làm '''Tam vương''' (三王). Người đời đều ca ngợi sự nghiệp của những người đã tạo ra 3 triều đại lớn là [[nhà Hạ]], [[nhà Thương]] và [[nhà Chu]] nên Tam vương thường được hợp xưng với [[Nghiêu]], [[Thuấn]] được gọi chung là '''Nhị đế Tam vương''' (二帝三王).


[[Đạo giáo]] tôn ông là '''Thủy Quan Đại Đế''' (水官大帝), thần đản là ngày [[tiết Hạ Nguyên]].
[[Đạo giáo]] tôn ông là {{ill|Thủy Quan Đại Đế|zh|水官大帝}}, thần đản là ngày [[tiết Hạ Nguyên]].


==Dòng họ và tuổi trẻ==
==Dòng họ và tuổi trẻ==
Theo [[Sử Ký]] của [[Tư Mã Thiên]], tên khi sinh của Tử Thành là '''Hạ Tử Thành''' (夏紫城), ông là cháu 5 đời của Hiên Viên [[Hoàng Đế]]; cha của Thành là [[Cổn]], là con trai út của [[Chuyên Húc]]. Cha của Chuyên Húc là [[Xương Ý]], con thứ năm của Hiên Viên Hoàng Đế <ref>[[Book of Han]] (律曆志) chapter</ref><ref>Book of Lineages (世本)</ref><ref name="tonsi38">戴逸, 龔書鐸. [2002] (2003) 中國通史. 史前 夏 商 西周. Intelligence press. ISBN 9628792806. p 38.</ref><ref>Zynews.com. "[http://guoxue.zynews.com/XianFeng/2008/2474.html Zynews.com]." ''Xia dynasty brief history.'' Retrieved on 2010-09-18.</ref>. Vũ đã được sinh ra tại núi Long Sơn ({{zh|c=汶山}}), nay thuộc [[Bắc Xuyên]], tỉnh [[Tứ Xuyên]] <ref>"[http://www.jiangsu.gov.cn/gzcy/zxft/bjzl/gzwcdz/200805/t20080513_212741.htm Jiangsu.gov.cn]." 四川省汶川縣情及人文地理. '''(Chinese)''' Retrieved on 2010-09-18.</ref>, mặc dù có ý kiến cho rằng ông được sinh ra ở [[Thập Phương]] <ref>Scta.gov.cn. "[http://www.scta.gov.cn/web/main.jsp?go=newsDetail&pid=6&cid=15&id=20597 Scta.gov.cn] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110707041521/http://www.scta.gov.cn/web/main.jsp?go=newsDetail&pid=6&cid=15&id=20597 |date = ngày 7 tháng 7 năm 2011}}." '''(Chinese)''' Retrieved on 2010-09-18.</ref>. Mẹ của Thành là một người phụ nữ tên là Thiên Kim.
Theo sách ''[[Kinh Thư|Thượng thư]]'' và ''[[Sử ký Tư Mã Thiên]]'', tên khi sinh của Đại Vũ là Văn Mệnh (文命), ông là cháu tám đời của Hiên Viên [[Hoàng Đế]]; cha của Văn Mệnh là [[Cổn]], là cháu năm đời của [[Chuyên Húc]]. Cha của Chuyên Húc là [[Xương Ý]], con thứ năm của Hiên Viên Hoàng Đế. Riêng ''Thế bản'' cho rằng Cổn là con trai của Chuyên Húc.<ref>[[Book of Han]] (律曆志) chapter</ref><ref>Book of Lineages (世本)</ref><ref name="tonsi38">戴逸, 龔書鐸. [2002] (2003) 中國通史. 史前 夏 商 西周. Intelligence press. ISBN 9628792806. p 38.</ref><ref>Zynews.com. "[http://guoxue.zynews.com/XianFeng/2008/2474.html Zynews.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110718162159/http://guoxue.zynews.com/XianFeng/2008/2474.html |date=2011-07-18 }}." ''Xia dynasty brief history.'' Retrieved on 2010-09-18.</ref> Vũ đã được sinh ra tại núi [[Vấn Sơn]] ({{zh|c=汶山}}), nay thuộc [[Bắc Xuyên]], tỉnh [[Tứ Xuyên]],<ref>"[http://www.jiangsu.gov.cn/gzcy/zxft/bjzl/gzwcdz/200805/t20080513_212741.htm Jiangsu.gov.cn] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110718220138/http://www.jiangsu.gov.cn/gzcy/zxft/bjzl/gzwcdz/200805/t20080513_212741.htm |date=2011-07-18 }}." 四川省汶川縣情及人文地理. '''(Chinese)''' Retrieved on 2010-09-18.</ref> mặc dù có ý kiến cho rằng ông được sinh ra ở [[Thập Phương]].<ref>Scta.gov.cn. "[http://www.scta.gov.cn/web/main.jsp?go=newsDetail&pid=6&cid=15&id=20597 Scta.gov.cn] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110707041521/http://www.scta.gov.cn/web/main.jsp?go=newsDetail&pid=6&cid=15&id=20597 |date = ngày 7 tháng 7 năm 2011}}." '''(Chinese)''' Retrieved on 2010-09-18.</ref> Mẹ của Văn Mệnh là {{ill|Nữ Chí|zh|女志}} thuộc bộ tộc [[Hữu Sằn]].


Khi còn là một đứa trẻ, cha Thành là [[Cổn]] di chuyển người dân về phía đông [[Trung Nguyên]]. Vua [[Nghiêu]] phong cho [[Cổn]] làm người đứng đầu ở địa điểm thường được xác định là gần núi [[Tung Sơn]]. Thành do đó được cho là lớn lên trên sườn Tung Sơn, phía nam sông [[Hoàng Hà]] <ref>Hubeiwater.gov.cn. [http://www.hubeiwater.gov.cn/iNews/Index/Catalog113/29318.aspx Hubeiwater.gov.cn 大禹三过家门而不入与洪湖抗洪十字歌的精神浅谈.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110707034737/http://www.hubeiwater.gov.cn/iNews/Index/Catalog113/29318.aspx |date = ngày 7 tháng 7 năm 2011}} '''(Chinese)'''. Truy cập 2010-09-18.</ref>. Sau đó, ông kết hôn với một người phụ nữ ở Nam sông hoàng hà, người thường được gọi là [[Điêm Huyền thị|Diễm Huyền]] <ref name="history18">Wang Hengwei 王恆偉. (2006) ''Zhongguo Lishi Jiangtang'' 中國歷史講堂 #1 ''Yuan Gu Zhi Chunqiu'' 遠古至春秋. ''Zhonghua Shuju'' 中華書局. ISBN 962-8885-24-3. p 18.</ref> và có một con trai tên là [[Hạ Tiêu Mạnh|Mạnh]], một tên nghĩa đen có nghĩa là "tiểu mạnh" <ref name="history18"/>.
Khi còn là một đứa trẻ, cha Vũ là [[Cổn]] di chuyển người dân về phía đông [[Trung Nguyên]]. Vua [[Nghiêu]] phong cho [[Cổn]] làm người đứng đầu ở địa điểm thường được xác định là gần núi [[Tung Sơn]]. Vũ do đó được cho là lớn lên trên sườn Tung Sơn, phía nam sông [[Hoàng Hà]].<ref>Hubeiwater.gov.cn. [http://www.hubeiwater.gov.cn/iNews/Index/Catalog113/29318.aspx Hubeiwater.gov.cn 大禹三过家门而不入与洪湖抗洪十字歌的精神浅谈.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110707034737/http://www.hubeiwater.gov.cn/iNews/Index/Catalog113/29318.aspx |date = ngày 7 tháng 7 năm 2011}} '''(Chinese)'''. Truy cập 2010-09-18.</ref> Sau đó, ông kết hôn với một người phụ nữ thuộc [[Đồ Sơn thị|bộ tộc Đồ Sơn]], sách ''Ngô Việt Xuân thu'' chép là [[Nữ Kiều]] (女嬌)<ref name="history18">Wang Hengwei 王恆偉. (2006) ''Zhongguo Lishi Jiangtang'' 中國歷史講堂 #1 ''Yuan Gu Zhi Chunqiu'' 遠古至春秋. ''Zhonghua Shuju'' 中華書局. ISBN 962-8885-24-3. p 18.</ref>


== Trị thuỷ ==
== Trị thủy ==
[[Tập tin:大禹治水圖.png|nhỏ|trái|200px|<center>Vua Vũ, tranh tường thời [[nhà Hán]].</center>]]
Vua Thành
Theo [[truyền thuyết]], vua Tử Thành là vị vua đầu tiên của [[nhà Hạ]] trong [[lịch sử Trung Quốc]], được coi là người sáng lập ra triều đại này. Ông được nhớ tới nhiều nhất với tư cách là người đã có công phát triển kỹ thuật trị thủy chinh phục các sông ngòi Trung Quốc.
Theo [[truyền thuyết]], Vũ là vị vua đầu tiên của [[nhà Hạ]] trong [[lịch sử Trung Quốc]], được coi là người sáng lập ra triều đại này. Ông được nhớ tới nhiều nhất với tư cách là người đã có công phát triển kỹ thuật trị thủy chinh phục các sông ngòi Trung Quốc.


{{chính|Đại hồng thủy (Trung Quốc)}}
⚫
Trong suốt triều đại của [[Nghiêu]] (堯), vùng trung tâm Trung Quốc thường xuyên bị ảnh hưởng bởi lũ lụt đã ngăn cản phát triển kinh tế và xã hội <ref name="Lu">Lu, Xing. Rhetoric in ancient China, fifth to third century, B.C.E.: a comparison with classical Greek rhetoric. [1998] (1998). Univ of South Carolina Press publishing. ISBN 1570032165, 9781570032165. p 46–47.</ref>. Cha Thành là [[Cổn]] (鯀) được giao nhiệm vụ xây dựng hệ thống kiểm soát lũ lụt. Ông đã trải qua chín năm xây dựng một loạt các tuyến đê và đập nước dọc theo bờ sông, nhưng không đạt hiệu quả nên bị người kế tục của mình là Hoa Thành ám sát. Khi ở tuổi vị thành niên, Tử Thành tiếp tục công việc của cha và đã thực hiện một nghiên cứu cẩn thận các hệ thống sông trong một nỗ lực để tìm hiểu lý do tại sao những nỗ lực tuyệt vời của cha ông đã không thành công.


⚫
Trong suốt triều đại của [[Nghiêu]], vùng trung tâm Trung Quốc thường xuyên bị ảnh hưởng bởi lũ lụt đã ngăn cản phát triển kinh tế và xã hội.<ref name="Lu">Lu, Xing. Rhetoric in ancient China, fifth to third century, B.C.E.: a comparison with classical Greek rhetoric. [1998] (1998). Univ of South Carolina Press publishing. ISBN 1570032165, 9781570032165. p 46–47.</ref> Cha Vũ là [[Cổn]] được giao nhiệm vụ xây dựng hệ thống kiểm soát lũ lụt. Ông đã trải qua chín năm xây dựng một loạt các tuyến đê và đập nước dọc theo bờ sông, nhưng không đạt hiệu quả nên bị Thuấn sai [[Chúc Dung]] giết chết ở [[Vũ Sơn (núi)|Vũ Giao]] (羽郊). Khi ở tuổi vị thành niên, Vũ tiếp tục công việc của cha và đã thực hiện một nghiên cứu cẩn thận các hệ thống sông trong một nỗ lực để tìm hiểu lý do tại sao những nỗ lực tuyệt vời của cha ông đã không thành công.
⚫
Phối hợp với [[Hậu Tắc]], Tử Thành đã thành công trong việc phát minh ra một hệ thống kiểm soát lũ lụt rất quan trọng trong việc xây dựng sự thịnh vượng của khu trung tâm Trung Quốc. Thay vì trực tiếp đắp đập ngăn dòng chảy của sông, ông đã thực hiện một hệ thống kênh mương thủy lợi thuyên giảm nước lũ vào các cánh đồng, cũng như chi tiêu lớn trong nỗ lực nạo vét lòng sông <ref name="tonsi38" />. Tử Thành được cho là đã ăn và ngủ chung với các nhân viên và dành hầu hết thời gian cá nhân của mình để hỗ trợ công tác nạo vét dải phù sa của con sông trong 13 năm cho đến khi dự án hoàn thành.


⚫
Phối hợp với [[Hậu Tắc]], [[Bá Ích]] và [[Ứng Long]], Vũ đã thành công trong việc phát minh ra một hệ thống kiểm soát lũ lụt rất quan trọng trong việc xây dựng sự thịnh vượng của khu trung tâm Trung Quốc. Thay vì trực tiếp đắp đập ngăn dòng chảy của sông, ông đã thực hiện một hệ thống kênh mương thủy lợi thuyên giảm nước lũ vào các cánh đồng, cũng như chi tiêu lớn trong nỗ lực nạo vét lòng sông.<ref name="tonsi38" /> Vũ được cho là đã ăn và ngủ chung với các nhân viên và dành hầu hết thời gian cá nhân của mình để hỗ trợ công tác nạo vét dải phù sa của con sông trong 13 năm cho đến khi dự án hoàn thành.
⚫
Việc nạo vét thủy lợi đã thành công và cho phép văn hóa Trung Hoa cổ đại phát triển dọc theo sông [[Hoàng Hà]], [[sông Vị]] và đường thủy của vùng trung tâm Trung Quốc. Dự án này đã khiến Thành nổi tiếng trong suốt lịch sử Trung Quốc, và được gọi trong lịch sử Trung Quốc là Tử Thành trị thuỷ hay '''Đại Vũ trị thủy''' ({{zh|c=大禹治水|p=Dà Yǔ Zhì Shuǐ}}). Đặc biệt, [[Núi Long Môn (Sơn Tây)|núi Long Môn]] dọc theo sông Hoàng Hà đã có một kênh rất hẹp đã chặn nước chảy tự do về phía đông hướng đến đại dương.Thành được cho là đã mang lại một số lượng lớn người lao động để mở kênh này, và được biết đến như là "Cổng Thành" ({{zh|c=禹門口}}).<ref name="tonsi38" />.

⚫
Việc nạo vét thủy lợi đã thành công và cho phép văn hóa Trung Hoa cổ đại phát triển dọc theo sông [[Hoàng Hà]], [[sông Vị]] và đường thủy của vùng trung tâm Trung Quốc. Dự án này đã khiến Vũ nổi tiếng trong suốt lịch sử Trung Quốc, và được gọi trong lịch sử Trung Quốc là '''Đại Vũ trị thủy''' ({{zh|c=大禹治水|p=Dà Yǔ Zhì Shuǐ}}). Đặc biệt, [[Núi Long Môn (Sơn Tây)|núi Long Môn]] dọc theo sông Hoàng Hà đã có một kênh rất hẹp đã chặn nước chảy tự do về phía đông hướng đến đại dương. Vũ được cho là đã mang lại một số lượng lớn người lao động để mở kênh này, và được biết đến như là "Vũ Môn Khẩu" ({{zh|c=禹門口}}).<ref name="tonsi38" />


==Huyền thoại==
==Huyền thoại==
Trong một phiên bản thần thoại của câu chuyện này, Tử Thành được hỗ trợ trong công việc của mình bởi một con rồng màu đen và một con rùa màu đen (không nhất thiết phải liên quan đến [[Huyền Vũ]] của thần thoại Trung Quốc) <ref name=flood>{{chú thích
Trong một phiên bản thần thoại của câu chuyện này, công việc của Vũ được hỗ trợ một con rồng màu đen và một con rùa màu đen (không nhất thiết phải liên quan đến [[Huyền Vũ]] của thần thoại Trung Quốc).<ref name=flood>{{chú thích
|first=Mark Edward |last=Lewis
|first=Mark Edward |last=Lewis
|publisher=SUNY Press |year=2006
|publisher=SUNY Press |year=2006
Dòng 58: Dòng 60:
|series=SUNY series in Chinese philosophy and culture
|series=SUNY series in Chinese philosophy and culture
|url= http://books.google.com.au/books?id=6yCq-NEdKeUC
|url= http://books.google.com.au/books?id=6yCq-NEdKeUC
|pages=104–105, 191–192}} (especially, notes 90 and 97). The relevant text is in [[:zh:s:拾遺記/卷二|Shi Yi Ji, Chapter 2]]: "黃龍曳尾於前，玄龜負青泥於後", etc.</ref>. Một huyền thoại địa phương nói rằng ông tạo ra [[Tam Môn Hiệp]] của [[Tứ Xuyên]] gần sông [[Trường Giang|Dương Tử]] bằng cách cắt một sườn núi với rìu chiến thần để kiểm soát lũ lụt <ref>Destguides.com. "[http://destguides.ctrip.com.hk/tourism-d522-sanmenxia.html Destguides.com]{{Liên kết hỏng|date=Tháng 12 2020 |bot=InternetArchiveBot }}." ''Sanmenxia.'' Retrieved on 2010-09-26.</ref>.
|pages=104–105, 191–192}} (especially, notes 90 and 97). The relevant text is in [[:zh:s:拾遺記/卷二|Shi Yi Ji, Chapter 2]]: "黃龍曳尾於前，玄龜負青泥於後", etc.</ref> Một huyền thoại địa phương nói rằng ông tạo ra [[Tam Môn Hiệp]] của [[Tứ Xuyên]] gần sông [[Trường Giang|Dương Tử]] bằng cách cắt một sườn núi với rìu chiến thần để kiểm soát lũ lụt.<ref>Destguides.com. "[http://destguides.ctrip.com.hk/tourism-d522-sanmenxia.html Destguides.com]{{Liên kết hỏng|date=Tháng 12 2020 |bot=InternetArchiveBot }}." ''Sanmenxia.'' Retrieved on 2010-09-26.</ref>


Những câu chuyện cổ nói rằng Thành đã hy sinh rất nhiều để kiểm soát lũ lụt. Ông được giao nhiệm vụ chống lũ. Trong suốt 5 năm chống lũ, ông đi ngang qua nhà của mình ba lần nhưng đều không bước vào trong. Gia đình thúc giục Thành trở về nhà thành thân nhưng ông nói từ chối vì lũ lụt vẫn xảy ra. Thành đều từ chối đi về nhà, nói rằng vì lũ lụt đã khiến vô số người vô gia cư, ông chưa thể nghỉ ngơi được <ref name="history18"/><ref name="history19">王恆偉. (2005) (2006) 中國歷史講堂 #1 遠古至春秋. 中華書局. ISBN 962-8885-24-3. p 19.</ref>.
Những câu chuyện cổ nói rằng Vũ đã hy sinh rất nhiều để kiểm soát lũ lụt. Ông được giao nhiệm vụ chống lũ. Trong suốt 5 năm chống lũ, ông đi ngang qua nhà của mình ba lần nhưng đều không bước vào trong. Gia đình thúc giục Vũ trở về nhà thành thân nhưng ông nói từ chối vì lũ lụt vẫn xảy ra. Vũ đều từ chối đi về nhà, nói rằng vì lũ lụt đã khiến vô số người vô gia cư, ông chưa thể nghỉ ngơi được.<ref name="history18"/><ref name="history19">王恆偉. (2005) (2006) 中國歷史講堂 #1 遠古至春秋. 中華書局. ISBN 962-8885-24-3. p 19.</ref>


==Trị vì==
==Trị vì==
{{chính|Cửu châu (Trung Quốc)|Cửu đỉnh (Trung Quốc)}}
{{chính|Cửu châu (Trung Quốc)|Cửu đỉnh (Trung Quốc)}}
[[Hình:The nine zhou.svg|nhỏ|phải|222px|<center>Chín châu hoặc tỉnh, theo cách nhìn tái tạo.</center>]]
[[Hình:The nine zhou.svg|nhỏ|phải|222px|<center>Chín châu hoặc tỉnh, theo cách nhìn tái tạo.</center>]]
Vua Thuấn rất ấn tượng trước những công việc kỹ thuật và nỗ lực của Thành và đã đưa ông lên ngôi chứ không phải con trai mình là Thương Quân. Tử Thành được cho là lúc đầu từ chối ngôi vua, nhưng do quá nổi tiếng với các thủ lĩnh địa phương nên ông đã đồng ý để trở thành vua ở tuổi 57. Ông dựng đô ở An Ấp ({{zh|c=安邑}}) - di tích của nó nay thuộc huyện [[Hạ (huyện)|Hạ]] ở phía nam tỉnh [[Sơn Tây (Trung Quốc)|Sơn Tây]], trở thành người sáng lập [[nhà Hạ]], truyền thống coi là triều đại đầu tiên của Trung Quốc <ref name="history21">王恆偉. (2005) (2006) 中國歷史講堂 #1 遠古至春秋. 中華書局. ISBN 962-8885-24-3. p 21.</ref>.
Vua Thuấn rất ấn tượng trước những công việc kỹ thuật và nỗ lực của Vũ và đã đưa ông lên ngôi chứ không phải con trai mình là [[Thương Quân (con Thuấn)|Thương Quân]]. Vũ được cho là lúc đầu từ chối ngôi vua, nhưng do quá nổi tiếng với các thủ lĩnh địa phương nên ông đã đồng ý để trở thành vua ở tuổi 57 (theo [[Trúc thư kỉ niên]] thì Hạ Vũ bức ép Thuấn nhượng vị). Ông dựng đô ở [[Dương Thành (nhà Hạ)|Dương Thành]] (tức [[An Ấp (nước Ngụy)|An Ấp]] thời Chiến Quốc), di tích của nó nay thuộc huyện [[Hạ (huyện)|Hạ]] ở phía nam tỉnh [[Sơn Tây (Trung Quốc)|Sơn Tây]], trở thành người sáng lập [[nhà Hạ]], truyền thống coi là triều đại đầu tiên của Trung Quốc.<ref name="history21">王恆偉. (2005) (2006) 中國歷史講堂 #1 遠古至春秋. 中華書局. ISBN 962-8885-24-3. p 21.</ref>


Trong ''Sử Trung Quốc'' (1997), [[Nguyễn Hiến Lê]] có viết:
Trong ''Sử Trung Quốc'' (1997), [[Nguyễn Hiến Lê]] có viết:
:''"Thời đó đâu có đủ dân, đủ khí cụ làm công việc vĩ đại như vậy, bất quá Vũ chỉ "sửa sang ngòi lạch" như [[Khổng Tử]] nói trong bài VIII - 21 (Luận ngữ) để bớt ứng thuỷ thôi. Nhưng Khổng Tử cũng khen Thành lắm, bảo không chê y vào đâu được vì Thành sống đạm bạc mà cúng tế quỷ thần thì trọng hậu (ta nên hiểu là đời sống chất phác, và rất tin quỷ thần)"''. Có thuyết nói rằng,Tử Thành thân là rồng đen và nhờ các mối quan hệ mà kêu gọi thánh thần giúp đỡ.
:''"Thời đó đâu có đủ dân, đủ khí cụ làm công việc vĩ đại như vậy, bất quá Vũ chỉ "sửa sang ngòi lạch" như [[Khổng Tử]] nói trong bài VIII - 21 (Luận ngữ) để bớt ứng thủy thôi. Nhưng Khổng Tử cũng khen Vũ lắm, bảo không chê y vào đâu được vì Vũ sống đạm bạc mà cúng tế quỷ thần thì trọng hậu (ta nên hiểu là đời sống chất phác, và rất tin quỷ thần)"''. Có thuyết nói rằng, Vũ thân là rồng đen và nhờ các mối quan hệ mà kêu gọi thánh thần giúp đỡ.


Công việc trị thủy của Thành được cho là đã làm cho ông quen thuộc với tất cả các khu vực mà sau này là lãnh thổ của [[người Hán]]. Theo [[Kinh Thư]], ông chia nước thành 9 châu hoặc tỉnh. Đó là [[Ký Châu]] (冀州), [[Duyện Châu]] (兗州), [[Thanh Châu]] (青州), [[Từ Châu]] (徐州), [[Dương Châu]] (揚州), [[Dự Châu]] (豫州), [[Kinh Châu]] (荊州), [[Lương Châu]] và [[Nam Ninh|Ung Châu]] (邕州) <ref name="n3">Ng Saam-sing 吾三省. (2008). ''Zong-guok Man-faa Bui-ging Bat-cin Ci'' 中國文化背景八千詞. Hong Kong: ''Seong Mou Jan Syu Gwun'' 商務印書館(香港). ISBN 9620718461, 9789620718465. p 37.</ref>.
Công việc trị thủy của Vũ được cho là đã làm cho ông quen thuộc với tất cả các khu vực mà sau này là lãnh thổ của [[người Hán]]. Theo [[Kinh Thư]], ông chia nước thành 9 châu hoặc tỉnh. Đó là [[Ký Châu]] (冀州), [[Duyện Châu]] (兗州), [[Thanh Châu]] (青州), [[Từ Châu]] (徐州), [[Dương Châu]] (揚州), [[Dự Châu]] (豫州), [[Kinh Châu]] (荊州), [[Lương Châu]] (涼州) và [[Ung Châu]] (邕州).<ref name="n3">Ng Saam-sing 吾三省. (2008). ''Zong-guok Man-faa Bui-ging Bat-cin Ci'' 中國文化背景八千詞. Hong Kong: ''Seong Mou Jan Syu Gwun'' 商務印書館(香港). ISBN 9620718461, 9789620718465. p 37.</ref>


Tuy nhiên sách [[Chu lễ]] cho rằng không có Từ Châu hoặc Lương Châu mà thay vào đó là [[U Châu]] (幽州) hoặc [[Kính Châu]] (并州), còn sách [[Nhĩ Nhã]] thì cho là không có Thanh Châu và Lương Châu mà thay vào đó là U Châu (幽州) và [[Ly Châu]] (營州) <ref name="n3" />. Dù bằng cách nào thì vẫn có chín đơn vị. Một khi ông nhận được [[đồng]] từ 9 vùng lãnh thổ này, ông đã tạo ra chín cái đỉnh được gọi là Cửu đỉnh <ref>Bjaaland Welch, Patricia. [2008] (2008). Chinese art: a guide to motifs and visual imagery. Tuttle Publishing. ISBN 080483864X, 9780804838641. p 262.</ref>. Thành sau đó thành lập kinh đô tại [[Đăng Phong|Dương Thành]] (阳城) <ref>李玉潔. [2003] (2003). 中國早期國家性質. 知書房出版集團. ISBN 9867938178, 9789867938176.</ref>. Theo [[Trúc thư kỉ niên]], Thành đã giết chết một trong những nhà lãnh đạo miền Bắc là [[Phòng Phong]] (防风) để củng cố ngai vàng.
Tuy nhiên sách [[Chu lễ]] cho rằng không có Từ Châu hoặc Lương Châu mà thay vào đó là [[U Châu]] (幽州) hoặc [[Tịnh Châu]] (并州), còn sách [[Nhĩ Nhã]] thì cho là không có Thanh Châu và Lương Châu mà thay vào đó là U Châu (幽州) và [[Doanh Châu]] (營州).<ref name="n3" /> Dù bằng cách nào thì vẫn có chín đơn vị. Một khi ông nhận được [[đồng]] từ 9 vùng lãnh thổ này, ông đã tạo ra chín cái đỉnh được gọi là Cửu đỉnh.<ref>Bjaaland Welch, Patricia. [2008] (2008). Chinese art: a guide to motifs and visual imagery. Tuttle Publishing. ISBN 080483864X, 9780804838641. p 262.</ref> Vũ sau đó thành lập kinh đô tại [[Đăng Phong|Dương Thành]] (阳城).<ref>李玉潔. [2003] (2003). 中國早期國家性質. 知書房出版集團. ISBN 9867938178, 9789867938176.</ref> Theo [[Trúc thư kỉ niên]], Vũ đã giết chết một trong những nhà lãnh đạo miền Bắc là [[Phòng Phong]] (防风) để củng cố ngai vàng.


Theo ''Sử ký'', từ thời [[Thuấn]] và Hạ Tử Thành, chế độ cống thuế đã hoàn bị<ref>''Sử ký những điều chưa biết'', sách đã dẫn, tr 56</ref>.
Theo ''Sử ký'', từ thời [[Thuấn]] và Vũ, chế độ cống thuế đã hoàn thiện.<ref>''Sử ký những điều chưa biết'', sách đã dẫn, tr 56</ref>


== Truyền ngôi ==
== Truyền ngôi ==
Trước thời vua Thành, ngôi vua được kế tiếp cho người nào được cộng đồng coi là có [[đạo đức]] cao nhất, chứ không phải là truyền cho con. Ban đầu, Hạ Thành đã chọn người hiền tài là [[Cao Dao]] thay mình, nhưng Cao Dao mất sớm nên ông chọn con Cao Dao là [[Bá Ích]].
Trước thời vua Vũ, ngôi vua được kế tiếp cho người nào được cộng đồng coi là có [[đạo đức]] cao nhất, chứ không phải là truyền cho con. Ban đầu, Hạ Vũ đã chọn người hiền tài là [[Cao Dao]] thay mình, nhưng Cao Dao mất sớm nên ông chọn con Cao Dao là [[Bá Ích]].


Theo chính sử, con trai vua Thành, [[Hạ Khải|Khải]] (啟), đã chứng minh được khả năng của mình, được nhiều người ủng hộ hơn Bá Ích và trở thành người thừa kế ngôi báu của cha, đánh dấu sự khởi đầu của một triều đại mới là [[Nhà Hạ]] (夏), triều đại đầu tiên của phong kiến Trung Quốc. Nó đã trở thành một hình mẫu cai trị dựa trên thừa kế ở [[Trung Quốc]]<ref>Chu Mục, Trần Thâm, sách đã dẫn, tr 34</ref>.
Theo chính sử, con trai vua Vũ, [[Hạ Khải|Khải]], đã chứng minh được khả năng của mình, được nhiều người ủng hộ hơn Bá Ích và trở thành người thừa kế ngôi báu của cha, đánh dấu sự khởi đầu của một triều đại mới là [[Nhà Hạ]], triều đại đầu tiên của phong kiến Trung Quốc. Nó đã trở thành một hình mẫu cai trị dựa trên thừa kế ở [[Trung Quốc]].<ref>Chu Mục, Trần Thâm, sách đã dẫn, tr 34</ref>


== Qua đời ==
== Qua đời ==
[[Tập tin:Yu the Great mausoleum stele in Shaoxing, Zhejiang, China.jpg|nhỏ|trái|150px|Lăng mộ của Thành ở Thiệu Hưng]]
[[Tập tin:Yu the Great mausoleum stele in Shaoxing, Zhejiang, China.jpg|nhỏ|trái|150px|Lăng mộ của Vũ ở Thiệu Hưng]]
[[Tập tin:Temple of Yu the Great in Shaoxing, Zhejiang, China.jpg|nhỏ|phải|150px|Đền thờ Thành trong lăng]]
[[Tập tin:Temple of Yu the Great in Shaoxing, Zhejiang, China.jpg|nhỏ|phải|150px|Đền thờ Vũ trong lăng]]
Theo [[Trúc thư kỉ niên|Trúc thư kỷ niên]], ông cai trị nhà Hạ trong 45 năm và theo [[Việt Tuyệt Thư]] (越絕書), ông qua đời vì bệnh <ref name="ba1">Bamboo Annals Xia chapter</ref><ref name="cculture1">Chinaculture.org. "[http://www.chinaculture.org/gb/cn_whyc/2006-10/19/content_87161.htm Chinaculture.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100911080836/http://www.chinaculture.org/gb/cn_whyc/2006-10/19/content_87161.htm |date = ngày 11 tháng 9 năm 2010}}." ''大禹祭典.'' Retrieved on 2010-09-26.</ref>. Ông được tin là mất ở '''[[Cối Kê]]''' (會稽山) (hay Hội Kê) ở phía nam [[Thiệu Hưng]] hiện nay trong đi săn bắn và hội họp [[chư hầu]] ở Giang Nam. Theo giải thích của ''Sử ký'', '''Cối''' (hay '''Hội''') và '''Kê''' là việc ''hội họp chư hầu và khảo sát thành tích''. [[Lăng Tử Thành]] (紫城陵) ngày nay được biết đến là lần đầu tiên được xây dựng trong [[thế kỷ 6]] vào thời [[Nam-Bắc triều (Trung Quốc)|Nam triều]] để vinh danh ông <ref name="corg1">China.org.cn. "[http://www.china.org.cn/english/features/atam/115068.htm China.org.cn]." ''Yu Mausoleum.'' Retrieved on 2010-09-26.</ref>. Nó nằm cách thành phố Thiệu Hưng khoảng 4&nbsp;km về phía đông nam <ref name="corg1"/>. Hầu hết các cấu trúc được xây dựng lại nhiều lần sau đó. Ba phần chính của lăng mộ là mộ Thành (城陵), đền thờ (城庙) và đài tưởng niệm (城祠) <ref>lvyou.eco.gov.cn. "[http://lvyou.eco.gov.cn/guonei/3/1/1/2009/1119/1989.html lvyou.eco.gov.cn] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110707032506/http://lvyou.eco.gov.cn/guonei/3/1/1/2009/1119/1989.html |date = ngày 7 tháng 7 năm 2011}}." ''治水英雄大禹的葬地：大禹陵.'' Retrieved on 2010-09-26.</ref>. Nhiều bức tượng thể hiện ông đang mang loại cày cổ xưa (耒耜). Một số hoàng đế sau này đã đi tới đó thực hiện các nghi lễ tưởng niệm ông, đặc biệt có cả [[Tần Thủy Hoàng|Tần Thuỷ Hoàng]] <ref name="cculture1"/>.
Theo ''[[Trúc thư kỷ niên]]'', ông cai trị nhà Hạ trong 45 năm và theo ''{{ill|Việt tuyệt thư|zh|越絕書}}'', ông qua đời vì bệnh.<ref name="ba1">Bamboo Annals Xia chapter</ref><ref name="cculture1">Chinaculture.org. "[http://www.chinaculture.org/gb/cn_whyc/2006-10/19/content_87161.htm Chinaculture.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100911080836/http://www.chinaculture.org/gb/cn_whyc/2006-10/19/content_87161.htm |date = ngày 11 tháng 9 năm 2010}}." ''大禹祭典.'' Retrieved on 2010-09-26.</ref> Ông được tin là mất ở núi [[Cối Kê]] ở phía nam [[Thiệu Hưng]] hiện nay trong đi săn bắn và hội họp [[chư hầu]] ở Giang Nam. Theo giải thích của ''Sử ký'', Cối Kê là việc ''hội họp chư hầu và khảo sát thành tích'' (會計; ''Cối kế''). {{ill|Lăng Đại Vũ|zh|大禹陵}} ngày nay được biết đến là lần đầu tiên được xây dựng trong [[thế kỷ 6]] vào thời [[Nam-Bắc triều (Trung Quốc)|Nam triều]] để vinh danh ông.<ref name="corg1">China.org.cn. "[http://www.china.org.cn/english/features/atam/115068.htm China.org.cn]." ''Yu Mausoleum.'' Retrieved on 2010-09-26.</ref> Nó nằm cách thành phố Thiệu Hưng khoảng 4&nbsp;km về phía đông nam.<ref name="corg1"/> Hầu hết các cấu trúc được xây dựng lại nhiều lần sau đó, gồm Vũ lăng, Vũ từ và Vũ miếu.<ref>lvyou.eco.gov.cn. "[http://lvyou.eco.gov.cn/guonei/3/1/1/2009/1119/1989.html lvyou.eco.gov.cn] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110707032506/http://lvyou.eco.gov.cn/guonei/3/1/1/2009/1119/1989.html |date = ngày 7 tháng 7 năm 2011}}." ''治水英雄大禹的葬地：大禹陵.'' Retrieved on 2010-09-26.</ref> Nhiều bức tượng thể hiện ông đang mang loại cày cổ xưa (耒耜). Một số hoàng đế sau này đã đi tới đó thực hiện các nghi lễ tưởng niệm ông, đặc biệt có cả [[Tần Thủy Hoàng]].<ref name="cculture1" />


==Trong văn hóa đại chúng==
==Trong văn hóa đại chúng==
=== Xã hội ===
=== Xã hội ===
Trong thời kì [[Trung Hoa Dân Quốc (1912-1949)|Trung Hoa Dân Quốc]], [[Tôn Dật Tiên|Tôn Trung Sơn]] hình dung ra kế hoạch kiểm soát lũ như Thành bao gồm việc xây dựng một con đập 30 triệu [[mã lực]] trên sông [[Trường Giang]] <ref name="y1">Yan, Hong-Sen. [2007] (2007). Reconstruction designs of lost ancient Chinese machinery Volume 3 of History of mechanism and machine science. ISBN 1402064594, 9781402064593. p 48.</ref> Tuy nhiên kế hoạch không được thực hiện do [[Trung Quốc Quốc Dân Đảng|Quốc Dân Đảng Trung Quốc]] đang có chiến tranh với [[Nhật Bản]] và [[Đảng Cộng sản Trung Quốc]]<ref name="y1" />.
Trong thời kì [[Trung Hoa Dân Quốc (1912-1949)|Trung Hoa Dân Quốc]], [[Tôn Dật Tiên|Tôn Trung Sơn]] hình dung ra kế hoạch kiểm soát lũ bao gồm việc xây dựng một con đập 30 triệu [[mã lực]] trên sông [[Trường Giang]].<ref name="y1">Yan, Hong-Sen. [2007] (2007). Reconstruction designs of lost ancient Chinese machinery Volume 3 of History of mechanism and machine science. ISBN 1402064594, 9781402064593. p 48.</ref> Tuy nhiên kế hoạch không được thực hiện do [[Trung Quốc Quốc Dân Đảng|Quốc Dân Đảng Trung Quốc]] đang có chiến tranh với [[Nhật Bản]] và [[Đảng Cộng sản Trung Quốc]].<ref name="y1" />


Thị trấn [[Bắc Xuyên]], [[Vấn Xuyên]] và [[Đô Giang Yển (thị xã)|Đô Giang Yển]] ở [[Tứ Xuyên]] đều tuyên bố là nơi sinh của Tử Thành <ref>Sichuan.scol.com.cn. "[http://sichuan.scol.com.cn/scwt/20070625/200762572739.htm Scol.com.cn]." ''发现西羌古道有关遗迹大禹故乡迷雾更浓.'' Retrieved on 2010-09-26.</ref>.
Thị trấn [[Bắc Xuyên]], [[Vấn Xuyên]] và [[Đô Giang Yển (thị xã)|Đô Giang Yển]] ở [[Tứ Xuyên]] đều tuyên bố là nơi sinh của Vũ.<ref>Sichuan.scol.com.cn. "[http://sichuan.scol.com.cn/scwt/20070625/200762572739.htm Scol.com.cn]." ''发现西羌古道有关遗迹大禹故乡迷雾更浓.'' Retrieved on 2010-09-26.</ref>


=== Nghệ thuật ===
=== Phim truyền hình ===
Tử Thành, đóng bởi [[Vince Crestejo]], là trưởng lão của [[System Lords]] trong phim truyền hình khoa học viễn tưởng ''[[Stargate SG-1]]''. Ông không đảm nhận vai trò của một vị thần, mà là một trong những vị hoàng đế đầu tiên của Trung Quốc, và nổi bật cho những ảnh hưởng tích cực được thực hiện trong suốt triều đại của ông.
Đại Vũ, đóng bởi [[Vince Crestejo]], là trưởng lão của [[System Lords]] trong phim truyền hình khoa học viễn tưởng ''[[Stargate SG-1]]''. Ông không đảm nhận vai trò của một vị thần, mà là một trong những vị hoàng đế đầu tiên của Trung Quốc, nổi bật cho những ảnh hưởng tích cực được thực hiện trong suốt triều đại của ông.


Trong chương trình, ông được giới thiệu như là Tử Thành trong ''[[Fair Game (Stargate SG-1)#ep47|Fair Game]]'', và [[Ngọc Hoàng Thượng đế]] cao quý trong ''[[Summit (Stargate SG-1)#ep103|Summit]]'', vốn là một hình tượng riêng biệt trong thần thoại Trung Quốc.
Trong chương trình, ông được giới thiệu như là Đại Vũ (''Yu the Great'') trong ''[[Fair Game (Stargate SG-1)#ep47|Fair Game]]'', và [[Ngọc Hoàng Thượng đế]] (''Yu-huang Shang Ti'') cao quý trong ''[[Summit (Stargate SG-1)#ep103|Summit]]'', vốn là một hình tượng riêng biệt trong thần thoại Trung Quốc.


== Xem thêm ==
== Xem thêm ==
Dòng 103: Dòng 105:
* [[Trúc thư kỉ niên]]
* [[Trúc thư kỉ niên]]


== Chú thích ==
== Tham khảo ==
{{tham khảo}}
{{tham khảo}}


== Tham khảo ==
== Thư mục ==
* Chu Mục, Trần Thâm chủ biên (2003), ''365 truyện cổ sử chọn lọc Trung Quốc'', tập 1, Nhà xuất bản Thanh niên
* Chu Mục, Trần Thâm chủ biên (2003), ''365 truyện cổ sử chọn lọc Trung Quốc'', tập 1, Nhà xuất bản Thanh niên
* Trình Doãn Thắng, Ngô Trâu Cương, Thái Thành (1998), ''Cố sự Quỳnh Lâm'', Nhà xuất bản Thanh Hoá
* Trình Doãn Thắng, Ngô Trâu Cương, Thái Thành (1998), ''Cố sự Quỳnh Lâm'', Nhà xuất bản Thanh Hoá
* ''Sử ký Tư Mã Thiên - Những điều chưa biết'', Bùi Hạnh Cẩn và Việt Anh dịch (2007), Nhà xuất bản Văn hóa thông tin: Hạ bản kỷ
* Bùi Hạnh Cẩn và Việt Anh dịch (2007), ''Sử ký Tư Mã Thiên - Những điều chưa biết'', Nhà xuất bản Văn hóa thông tin: Hạ bản kỷ


== Liên kết ngoài ==
== Liên kết ngoài ==

* Tử Thành, vị vua đầu tiên của nhà Hạ]
{{start box}}
{{succession box|trước=[[Thuấn|Đế Thuấn]]|sau=[[Hạ Khải]]|chức vụ=[[Nhà Hạ|Vua nhà Hạ]]|năm=2123 TCN – 2025 TCN}}
{{end box}}
{{Vua nhà Hạ}}
{{Vua nhà Hạ}}


{{các chủ đề|Trung Quốc|Lịch sử}}
{{các chủ đề|Trung Quốc|Lịch sử}}


{{Thời gian sống |2298 TCN|2198 TCN|}}
{{Thời gian sống|2298 TCN|2198 TCN|}}


[[Thể loại:Vua nhà Hạ]]
[[Thể loại:Vua nhà Hạ]]
[[Thể loại:Người Tứ Xuyên]]
[[Thể loại:Người Tứ Xuyên]]
[[Thể loại:Thần thoại Trung Hoa]]
[[Thể loại:Thần thoại Trung Hoa]]
[[Thể loại:Người mà sự tồn tại gây tranh cãi]]
[[Thể loại:Người thời Tam Hoàng Ngũ Đế]]

Bản mới nhất lúc 14:22, ngày 26 tháng 9 năm 2024

Hạ Vũ
夏禹
Vua Trung Quốc
Vua nhà Hạ
Trị vì2207 TCN – 2198 TCN
Tiền nhiệmThời Tam Hoàng Ngũ Đế
Kế nhiệmBá Ích
Thông tin chung
Sinh2298 TCN
Thập Phương
Mất2198 TCN
(100 tuổi)
Núi Hương Lư, Chiết Giang
An tángLăng Đại Vũ
Tên thật
Văn Mệnh (文命)
Triều đạiNhà Hạ
Thân phụCổn

Vũ (tiếng Trung: 禹; bính âm: Yǔ; 2298 TCN – 2198 TCN), thường được gọi Đại Vũ (大禹), Hạ Vũ (夏禹), tên Văn Mệnh (文命), là một vị vua huyền thoại ở Trung Quốc thời cổ đại. Ông nổi tiếng với về việc chống lũ, xác lập chế độ cha truyền con nối ở Trung Quốc bằng cách thành lập nhà Hạ và nhân cách đạo đức ngay thẳng của mình.[1][2]

Rất ít hồ sơ ghi chép về sự trị vì của ông trong của lịch sử Trung Quốc. Bởi vì điều này, phần lớn các thông tin về cuộc sống và triều đại của ông xuất phát từ các câu chuyện bằng miệng và những câu chuyện đó đến từ các vùng khác nhau của Trung Quốc mà phần lớn trong số đó được thu thập trong Sử ký của Tư Mã Thiên. Vũ cùng Nghiêu, Thuấn được dựng thành hình mẫu tiêu biểu của minh quân thời kỳ đầu Thượng cổ Trung Hoa, là những vị thánh quân được ca ngợi bởi Khổng Tử.

Người đời sau ngưỡng mộ công tích sự nghiệp và đức độ của ông, cùng với Thành Thang và Chu Vũ vương hợp xưng làm Tam vương (三王). Người đời đều ca ngợi sự nghiệp của những người đã tạo ra 3 triều đại lớn là nhà Hạ, nhà Thương và nhà Chu nên Tam vương thường được hợp xưng với Nghiêu, Thuấn được gọi chung là Nhị đế Tam vương (二帝三王).

Đạo giáo tôn ông là Thủy Quan Đại Đế [zh], thần đản là ngày tiết Hạ Nguyên.

Dòng họ và tuổi trẻ

[sửa | sửa mã nguồn]

Theo sách Thượng thư và Sử ký Tư Mã Thiên, tên khi sinh của Đại Vũ là Văn Mệnh (文命), ông là cháu tám đời của Hiên Viên Hoàng Đế; cha của Văn Mệnh là Cổn, là cháu năm đời của Chuyên Húc. Cha của Chuyên Húc là Xương Ý, con thứ năm của Hiên Viên Hoàng Đế. Riêng Thế bản cho rằng Cổn là con trai của Chuyên Húc.[3][4][5][6] Vũ đã được sinh ra tại núi Vấn Sơn (tiếng Trung: 汶山), nay thuộc Bắc Xuyên, tỉnh Tứ Xuyên,[7] mặc dù có ý kiến cho rằng ông được sinh ra ở Thập Phương.[8] Mẹ của Văn Mệnh là Nữ Chí [zh] thuộc bộ tộc Hữu Sằn.

Khi còn là một đứa trẻ, cha Vũ là Cổn di chuyển người dân về phía đông Trung Nguyên. Vua Nghiêu phong cho Cổn làm người đứng đầu ở địa điểm thường được xác định là gần núi Tung Sơn. Vũ do đó được cho là lớn lên trên sườn Tung Sơn, phía nam sông Hoàng Hà.[9] Sau đó, ông kết hôn với một người phụ nữ thuộc bộ tộc Đồ Sơn, sách Ngô Việt Xuân thu chép là Nữ Kiều (女嬌)[10]

Trị thủy

[sửa | sửa mã nguồn]
Vua Vũ, tranh tường thời nhà Hán.

Theo truyền thuyết, Vũ là vị vua đầu tiên của nhà Hạ trong lịch sử Trung Quốc, được coi là người sáng lập ra triều đại này. Ông được nhớ tới nhiều nhất với tư cách là người đã có công phát triển kỹ thuật trị thủy chinh phục các sông ngòi Trung Quốc.

Bài chi tiết: Đại hồng thủy (Trung Quốc)

Trong suốt triều đại của Nghiêu, vùng trung tâm Trung Quốc thường xuyên bị ảnh hưởng bởi lũ lụt đã ngăn cản phát triển kinh tế và xã hội.[11] Cha Vũ là Cổn được giao nhiệm vụ xây dựng hệ thống kiểm soát lũ lụt. Ông đã trải qua chín năm xây dựng một loạt các tuyến đê và đập nước dọc theo bờ sông, nhưng không đạt hiệu quả nên bị Thuấn sai Chúc Dung giết chết ở Vũ Giao (羽郊). Khi ở tuổi vị thành niên, Vũ tiếp tục công việc của cha và đã thực hiện một nghiên cứu cẩn thận các hệ thống sông trong một nỗ lực để tìm hiểu lý do tại sao những nỗ lực tuyệt vời của cha ông đã không thành công.

Phối hợp với Hậu Tắc, Bá Ích và Ứng Long, Vũ đã thành công trong việc phát minh ra một hệ thống kiểm soát lũ lụt rất quan trọng trong việc xây dựng sự thịnh vượng của khu trung tâm Trung Quốc. Thay vì trực tiếp đắp đập ngăn dòng chảy của sông, ông đã thực hiện một hệ thống kênh mương thủy lợi thuyên giảm nước lũ vào các cánh đồng, cũng như chi tiêu lớn trong nỗ lực nạo vét lòng sông.[5] Vũ được cho là đã ăn và ngủ chung với các nhân viên và dành hầu hết thời gian cá nhân của mình để hỗ trợ công tác nạo vét dải phù sa của con sông trong 13 năm cho đến khi dự án hoàn thành.

Việc nạo vét thủy lợi đã thành công và cho phép văn hóa Trung Hoa cổ đại phát triển dọc theo sông Hoàng Hà, sông Vị và đường thủy của vùng trung tâm Trung Quốc. Dự án này đã khiến Vũ nổi tiếng trong suốt lịch sử Trung Quốc, và được gọi trong lịch sử Trung Quốc là Đại Vũ trị thủy (tiếng Trung: 大禹治水; bính âm: Dà Yǔ Zhì Shuǐ). Đặc biệt, núi Long Môn dọc theo sông Hoàng Hà đã có một kênh rất hẹp đã chặn nước chảy tự do về phía đông hướng đến đại dương. Vũ được cho là đã mang lại một số lượng lớn người lao động để mở kênh này, và được biết đến như là "Vũ Môn Khẩu" (tiếng Trung: 禹門口).[5]

Huyền thoại

[sửa | sửa mã nguồn]

Trong một phiên bản thần thoại của câu chuyện này, công việc của Vũ được hỗ trợ một con rồng màu đen và một con rùa màu đen (không nhất thiết phải liên quan đến Huyền Vũ của thần thoại Trung Quốc).[12] Một huyền thoại địa phương nói rằng ông tạo ra Tam Môn Hiệp của Tứ Xuyên gần sông Dương Tử bằng cách cắt một sườn núi với rìu chiến thần để kiểm soát lũ lụt.[13]

Những câu chuyện cổ nói rằng Vũ đã hy sinh rất nhiều để kiểm soát lũ lụt. Ông được giao nhiệm vụ chống lũ. Trong suốt 5 năm chống lũ, ông đi ngang qua nhà của mình ba lần nhưng đều không bước vào trong. Gia đình thúc giục Vũ trở về nhà thành thân nhưng ông nói từ chối vì lũ lụt vẫn xảy ra. Vũ đều từ chối đi về nhà, nói rằng vì lũ lụt đã khiến vô số người vô gia cư, ông chưa thể nghỉ ngơi được.[10][14]

Trị vì

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Cửu châu (Trung Quốc) và Cửu đỉnh (Trung Quốc)
Chín châu hoặc tỉnh, theo cách nhìn tái tạo.

Vua Thuấn rất ấn tượng trước những công việc kỹ thuật và nỗ lực của Vũ và đã đưa ông lên ngôi chứ không phải con trai mình là Thương Quân. Vũ được cho là lúc đầu từ chối ngôi vua, nhưng do quá nổi tiếng với các thủ lĩnh địa phương nên ông đã đồng ý để trở thành vua ở tuổi 57 (theo Trúc thư kỉ niên thì Hạ Vũ bức ép Thuấn nhượng vị). Ông dựng đô ở Dương Thành (tức An Ấp thời Chiến Quốc), di tích của nó nay thuộc huyện Hạ ở phía nam tỉnh Sơn Tây, trở thành người sáng lập nhà Hạ, truyền thống coi là triều đại đầu tiên của Trung Quốc.[15]

Trong Sử Trung Quốc (1997), Nguyễn Hiến Lê có viết:

"Thời đó đâu có đủ dân, đủ khí cụ làm công việc vĩ đại như vậy, bất quá Vũ chỉ "sửa sang ngòi lạch" như Khổng Tử nói trong bài VIII - 21 (Luận ngữ) để bớt ứng thủy thôi. Nhưng Khổng Tử cũng khen Vũ lắm, bảo không chê y vào đâu được vì Vũ sống đạm bạc mà cúng tế quỷ thần thì trọng hậu (ta nên hiểu là đời sống chất phác, và rất tin quỷ thần)". Có thuyết nói rằng, Vũ thân là rồng đen và nhờ các mối quan hệ mà kêu gọi thánh thần giúp đỡ.

Công việc trị thủy của Vũ được cho là đã làm cho ông quen thuộc với tất cả các khu vực mà sau này là lãnh thổ của người Hán. Theo Kinh Thư, ông chia nước thành 9 châu hoặc tỉnh. Đó là Ký Châu (冀州), Duyện Châu (兗州), Thanh Châu (青州), Từ Châu (徐州), Dương Châu (揚州), Dự Châu (豫州), Kinh Châu (荊州), Lương Châu (涼州) và Ung Châu (邕州).[16]

Tuy nhiên sách Chu lễ cho rằng không có Từ Châu hoặc Lương Châu mà thay vào đó là U Châu (幽州) hoặc Tịnh Châu (并州), còn sách Nhĩ Nhã thì cho là không có Thanh Châu và Lương Châu mà thay vào đó là U Châu (幽州) và Doanh Châu (營州).[16] Dù bằng cách nào thì vẫn có chín đơn vị. Một khi ông nhận được đồng từ 9 vùng lãnh thổ này, ông đã tạo ra chín cái đỉnh được gọi là Cửu đỉnh.[17] Vũ sau đó thành lập kinh đô tại Dương Thành (阳城).[18] Theo Trúc thư kỉ niên, Vũ đã giết chết một trong những nhà lãnh đạo miền Bắc là Phòng Phong (防风) để củng cố ngai vàng.

Theo Sử ký, từ thời Thuấn và Vũ, chế độ cống thuế đã hoàn thiện.[19]

Truyền ngôi

[sửa | sửa mã nguồn]

Trước thời vua Vũ, ngôi vua được kế tiếp cho người nào được cộng đồng coi là có đạo đức cao nhất, chứ không phải là truyền cho con. Ban đầu, Hạ Vũ đã chọn người hiền tài là Cao Dao thay mình, nhưng Cao Dao mất sớm nên ông chọn con Cao Dao là Bá Ích.

Theo chính sử, con trai vua Vũ, Khải, đã chứng minh được khả năng của mình, được nhiều người ủng hộ hơn Bá Ích và trở thành người thừa kế ngôi báu của cha, đánh dấu sự khởi đầu của một triều đại mới là Nhà Hạ, triều đại đầu tiên của phong kiến Trung Quốc. Nó đã trở thành một hình mẫu cai trị dựa trên thừa kế ở Trung Quốc.[20]

Qua đời

[sửa | sửa mã nguồn]
Lăng mộ của Vũ ở Thiệu Hưng
Đền thờ Vũ trong lăng

Theo Trúc thư kỷ niên, ông cai trị nhà Hạ trong 45 năm và theo Việt tuyệt thư [zh], ông qua đời vì bệnh.[21][22] Ông được tin là mất ở núi Cối Kê ở phía nam Thiệu Hưng hiện nay trong đi săn bắn và hội họp chư hầu ở Giang Nam. Theo giải thích của Sử ký, Cối Kê là việc hội họp chư hầu và khảo sát thành tích (會計; Cối kế). Lăng Đại Vũ [zh] ngày nay được biết đến là lần đầu tiên được xây dựng trong thế kỷ 6 vào thời Nam triều để vinh danh ông.[23] Nó nằm cách thành phố Thiệu Hưng khoảng 4 km về phía đông nam.[23] Hầu hết các cấu trúc được xây dựng lại nhiều lần sau đó, gồm Vũ lăng, Vũ từ và Vũ miếu.[24] Nhiều bức tượng thể hiện ông đang mang loại cày cổ xưa (耒耜). Một số hoàng đế sau này đã đi tới đó thực hiện các nghi lễ tưởng niệm ông, đặc biệt có cả Tần Thủy Hoàng.[22]

Trong văn hóa đại chúng

[sửa | sửa mã nguồn]

Xã hội

[sửa | sửa mã nguồn]

Trong thời kì Trung Hoa Dân Quốc, Tôn Trung Sơn hình dung ra kế hoạch kiểm soát lũ bao gồm việc xây dựng một con đập 30 triệu mã lực trên sông Trường Giang.[25] Tuy nhiên kế hoạch không được thực hiện do Quốc Dân Đảng Trung Quốc đang có chiến tranh với Nhật Bản và Đảng Cộng sản Trung Quốc.[25]

Thị trấn Bắc Xuyên, Vấn Xuyên và Đô Giang Yển ở Tứ Xuyên đều tuyên bố là nơi sinh của Vũ.[26]

Phim truyền hình

[sửa | sửa mã nguồn]

Đại Vũ, đóng bởi Vince Crestejo, là trưởng lão của System Lords trong phim truyền hình khoa học viễn tưởng Stargate SG-1. Ông không đảm nhận vai trò của một vị thần, mà là một trong những vị hoàng đế đầu tiên của Trung Quốc, nổi bật cho những ảnh hưởng tích cực được thực hiện trong suốt triều đại của ông.

Trong chương trình, ông được giới thiệu như là Đại Vũ (Yu the Great) trong Fair Game, và Ngọc Hoàng Thượng đế (Yu-huang Shang Ti) cao quý trong Summit, vốn là một hình tượng riêng biệt trong thần thoại Trung Quốc.

Xem thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]
  1. ^ Mungello, David E. The Great Encounter of China and the West, 1500–1800 Rowman & Littlefield; 3 edition (28 Mar 2009) ISBN 978-0742557987 p.97 [1]
  2. ^ 戴逸, 龔書鐸. [2002] (2003) 中國通史. 史前 夏 商 西周. Intelligence press. ISBN 9628792806. p 40.
  3. ^ Book of Han (律曆志) chapter
  4. ^ Book of Lineages (世本)
  5. ^ a b c 戴逸, 龔書鐸. [2002] (2003) 中國通史. 史前 夏 商 西周. Intelligence press. ISBN 9628792806. p 38.
  6. ^ Zynews.com. "Zynews.com Lưu trữ 2011-07-18 tại Wayback Machine." Xia dynasty brief history. Retrieved on 2010-09-18.
  7. ^ "Jiangsu.gov.cn Lưu trữ 2011-07-18 tại Wayback Machine." 四川省汶川縣情及人文地理. (Chinese) Retrieved on 2010-09-18.
  8. ^ Scta.gov.cn. "Scta.gov.cn Lưu trữ 2011-07-07 tại Wayback Machine." (Chinese) Retrieved on 2010-09-18.
  9. ^ Hubeiwater.gov.cn. Hubeiwater.gov.cn 大禹三过家门而不入与洪湖抗洪十字歌的精神浅谈. Lưu trữ 2011-07-07 tại Wayback Machine (Chinese). Truy cập 2010-09-18.
  10. ^ a b Wang Hengwei 王恆偉. (2006) Zhongguo Lishi Jiangtang 中國歷史講堂 #1 Yuan Gu Zhi Chunqiu 遠古至春秋. Zhonghua Shuju 中華書局. ISBN 962-8885-24-3. p 18.
  11. ^ Lu, Xing. Rhetoric in ancient China, fifth to third century, B.C.E.: a comparison with classical Greek rhetoric. [1998] (1998). Univ of South Carolina Press publishing. ISBN 1570032165, 9781570032165. p 46–47.
  12. ^ Lewis, Mark Edward (2006), The flood myths of early China, SUNY series in Chinese philosophy and culture, SUNY Press, tr. 104–105, 191–192, ISBN 0791466639 (especially, notes 90 and 97). The relevant text is in Shi Yi Ji, Chapter 2: "黃龍曳尾於前，玄龜負青泥於後", etc.
  13. ^ Destguides.com. "Destguides.com[liên kết hỏng]." Sanmenxia. Retrieved on 2010-09-26.
  14. ^ 王恆偉. (2005) (2006) 中國歷史講堂 #1 遠古至春秋. 中華書局. ISBN 962-8885-24-3. p 19.
  15. ^ 王恆偉. (2005) (2006) 中國歷史講堂 #1 遠古至春秋. 中華書局. ISBN 962-8885-24-3. p 21.
  16. ^ a b Ng Saam-sing 吾三省. (2008). Zong-guok Man-faa Bui-ging Bat-cin Ci 中國文化背景八千詞. Hong Kong: Seong Mou Jan Syu Gwun 商務印書館(香港). ISBN 9620718461, 9789620718465. p 37.
  17. ^ Bjaaland Welch, Patricia. [2008] (2008). Chinese art: a guide to motifs and visual imagery. Tuttle Publishing. ISBN 080483864X, 9780804838641. p 262.
  18. ^ 李玉潔. [2003] (2003). 中國早期國家性質. 知書房出版集團. ISBN 9867938178, 9789867938176.
  19. ^ Sử ký những điều chưa biết, sách đã dẫn, tr 56
  20. ^ Chu Mục, Trần Thâm, sách đã dẫn, tr 34
  21. ^ Bamboo Annals Xia chapter
  22. ^ a b Chinaculture.org. "Chinaculture.org Lưu trữ 2010-09-11 tại Wayback Machine." 大禹祭典. Retrieved on 2010-09-26.
  23. ^ a b China.org.cn. "China.org.cn." Yu Mausoleum. Retrieved on 2010-09-26.
  24. ^ lvyou.eco.gov.cn. "lvyou.eco.gov.cn Lưu trữ 2011-07-07 tại Wayback Machine." 治水英雄大禹的葬地：大禹陵. Retrieved on 2010-09-26.
  25. ^ a b Yan, Hong-Sen. [2007] (2007). Reconstruction designs of lost ancient Chinese machinery Volume 3 of History of mechanism and machine science. ISBN 1402064594, 9781402064593. p 48.
  26. ^ Sichuan.scol.com.cn. "Scol.com.cn." 发现西羌古道有关遗迹大禹故乡迷雾更浓. Retrieved on 2010-09-26.

Thư mục

[sửa | sửa mã nguồn]
  • Chu Mục, Trần Thâm chủ biên (2003), 365 truyện cổ sử chọn lọc Trung Quốc, tập 1, Nhà xuất bản Thanh niên
  • Trình Doãn Thắng, Ngô Trâu Cương, Thái Thành (1998), Cố sự Quỳnh Lâm, Nhà xuất bản Thanh Hoá
  • Bùi Hạnh Cẩn và Việt Anh dịch (2007), Sử ký Tư Mã Thiên - Những điều chưa biết, Nhà xuất bản Văn hóa thông tin: Hạ bản kỷ

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn]
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Hạ_Vũ&oldid=71812205”