Nunavut

 

El teritorio el cuerxe çirca 2 000 000 km² de tera e aqua in tel Canada setentrionałe; de ła so imensa superfiçie, 157 077 km² i'è de Oçeano Artico, mentre 1 936 113 km² i'è costituii da tere emerse, includendo ła majoransa de l'arçipełago artico (conpresi l' Ìxoła de Baffin l Ìxoła de Ellesmere a nord, cosita come łe parti orientałe e meridionałe de l'Ìxoła Victoria a ovest), tute łe ìzołe de łe baie de Hudson, James, e Ungava (incluxe łe Ìxołe de Belcher) che łe apartegnea ai Teritori del Nord-Ovest.

Ghe ne deriva che el Nunavut l'è ła quinta entità rejonałe mia indipendente piasè granda al mondo. Se el Nunavut el fuse on Stato, el sarea tredexeximo par area, dopo ła Republica Democràtega del Congo.

El Nunavut el confina via tera co i Teritori del Nord-Ovest a ovest e col Manitoba a sud, oltre che co ła provinçia de Teranóva e Łabrador, co ła qual el condivide ła picenina remota ìzoła de Killiniq. El confina via mar anca co łe provinçe del Quebec, Ontario, Manitoba e co ła Groenlandia a nord.
Ła creasion del Nunavut el ga originà i "four corners", un punto ndoe se interseca i confini de cuatro provinçe: Nunavut apunto, i Teritori del Nord-Ovest, Manitoba, e Sascaciùan, su ła costa meridional del łago Kasba. A cauxa de ła so cołocasion geografica remota e inacesibiłe, no l'è mia un posto turistico. Ghè tutavia un monumento (sepur datà) a indicar el punto exato e qualcheduni ghe va.^[5]

El Nunavut ła xe, par el Canada, la divixion aministrativa de primo łiveło più reçente: ła se ga separà ofiçialmente dai Teritori del Nord-Ovest el primo apriłe 1999 par mexo del Nunavut Act^[6] e del Nunavut Land Claims Agreement Act^[7], benché i confini atuałi i sia stè stabiłii in tel 1993. Ła creasion del Nunavut el ga conportà el più groso canbiamento a ła mapa del Canada da l'incorporasion de ła provinçia de Teranóva e Łabrador in tel 1949.

El teritorio el xe atraversà sol so marxene oriental da ła Cordiłiera Artica; el punto piasè alto del Nunavut l'è el Pico Barbeau.

L'atuałe rejon del Nunavut l'è abità da çirca 4000 ani. Ła majoransa dei storici l'identifica ła costa de l'ìzoła de Baffin co l'Helluland descrita inte łe saghe nordiche, el che el rende posìbiłe che i abitanti de ła rejon i gabia avù contati ocaxionałi co i marinai norvegexi.

Ła istoria documentà del Nunavut ła scominsia in tel 1576. Martin Frobisher, che el dirigea na spedision par catar el pasajo a nord-ovest, el pensava d'aver catà oro preso ła Baia de Frobisher, su ła costa de l'ìzoła de Baffin.^[8] El minerałe el se riveła in segutio esar sensa valor, ma Frobisher el resta noto par esar el primo europeo a averghe avù contati co i Inuit, che se se ricorda. El contato l'era ostiłe, co Frobisher che el catura cuatro nativi e el łe porta in Inghiltera, ndoe in breve i more.

Altri esploratori a ła riçerca del pasajo a nord-ovest i'è caitè da ste bande in tel XVII secoło, incluxi Henry Hudson, William Baffin e Robert Bylot.

In tel 1976 scominsia i negosiati del goerno federal canadexe co i raprexentanti de ła popołasion Inuit, che i rivendicava un teritorio separà da queło dei Teritori de Nord-Ovest. El 14 apriłe 1982, se tien in tei Teritori de nord-ovest un referendum consultivo su ła divixion del teritorio, che el vede ła majoransa dei rexidenti votar in favor (co el 56,5% dei voti). Un acordo el vien pò decixo in tel setenbre del 1992 e ratificà da quaxi l'85% dei votanti del Nunavut. El 9 lujo 1993, łe do leji rełative, el Nunavut Land Claims Agreement Act e l' Nunavut Act, łe vien aprovè dal parlamento canadexe, e ła tranxision ła vien conpletà el 1° de apriłe del 1999, data de ła creasion ofiçiałe del Teritorio de Nunavut.^[9] Ła scarsa e sparsa popołasion del Nunavut ła rende inprobàbiłe ła concesion del status de provinçia in un futuro visin, anca se ła situasion ła podarea canbiar se el Yukon, che l'è de póco più popołà, el diventase na provinçia.

Al momento de l'ultimo censimento, ła popołasion del Nunavut l'era de sołe 31 906 áneme su un'area de ła grandesa de l'Eoropa oçidentałe. Se el Nunavut el fuse on stato sovran, el sarea el manco popołà del mondo: ła visina Groenlandia, par esenpio, ła ga presoché ła stesa area e el dopio de ła popołasion.

Ła caital Icaluit (prima Frobisher Bay) su l' ìzoła de Baffin, a est, l'è stà decixa co un referendum in tel 1995. Altre grose comunità łe include i çentri rejonałi de Kangiqiniq (Rankin Inlet) e Arviat.

Al censimento del 2006, 24 640 persone che se identificava come Inuit (l' 83,6% del total de ła popołasion), 100 come nativi (0,34%), 130 metici (0,44%) e 4 410 come non aborigeni (14,96%).^[10]

Insieme a l'inuktitut, anca l' inuinnaqtun, l'inglexe e l'francexe i'è łéngue ofiçiałi.

Inte ła so rełasion (Aajiiqatigiingniq Language of Instruction Research Paper) comisionà in tel 2000 par el Dipartimento de l'Educasion del Nunavut, Ian Martin de l'Università de York l'aferma che na "minacia a łongo termine a ła łéngua Inuit ła se pol catar dapartuto, e łe atuałi połitiche e pràteghe łenguistiche scołastiche i'è drio contribuir a sta minacia" se łe scołe del Nunavut łe segue el modeło dei Teritori del Nord-Ovest. Martin el fornise un piano de vint'ani par crear na "società biłéngue pienamente funsionante, in inuktitut e inglexe entro el 2020. El piano el prexenta difarenti modełi, incluxo:

• "Qulliq Model", par ła majoransa de łe comunità Nunavut, co l'Inuktitut come łéngua prinçipałe par l'istrusion.
• "Inuinnaqtun Immersion Model", par ła riviłitałixasion de l'Inuinnaqtun.
• "Mixed Population Model", prinçipalmente par l'Iqaluit (posibilmente par Rankin Inlet), in quanto el 40% de ła popołasion Qallunaat, el termine Inuit par Caucaxici, el podarea averghe difarenti exigense.^[11]

El censimento canadexe del 2006 el ga mostrà na popołasion de 29 474 áneme. De łe 29 025 risposte a ła domanda del censimento rełativa a ła łéngua mare, łe łéngue più riportè łe xe cofà in tabeła: Soło l'inglexe e l'francexe i'è stè considerè łéngue ofiçiałi in tel censimento. I dati mostrè i se riferise a łe singołe risposte e a ła parçentuałe totałe. Ghè anca 260 risposte co sia l'inglexe che na łéngua mia ofiçiałe (prinçipalmente Inuktitut), 20 co el francexe e na łéngua mia ofiçiałe, 20 co sia inglexe che francexe e çirca 140 che no i ga mia risposto a ła domanda, i ga segnà più łéngue mia ofiçiałi o i ga dà altre risposte mia vałide.^[12]

L'economia del Nunavut l'è baxà parlopiù su łe miniere de oro, fero, xinco, nichel, rame e diamanti dixlochè sul teritorio. El Nunavut el ga un budget anuałe de 700 miłioni de dołari canadexi, quaxi totalmente de provegnensa del goerno federal. Łe prinsipałi miniere verte inte el teritorio łe xe:

• Rankin Inlet - 1957-1962 - nickel e rame
• Nanisivik Mine a Nanisivik - 1976-2002 - pionbo e xinco (visin a ła Arctic Bay)
• Polaris Mine - 1982-2002 - pionbo e xinco (situà su l'ìzoła de Little Cornwallis, mia distante da Resolute)
• Lupin - 1982-2005 - oro (situà visin al confin co i teritori del Nord-Ovest lago Contwoyto)^[13]
• Jericho Diamond - 2006-prexente - diamanti (situà 400 km, a nordest de Yellowknife)

 

El cao de Stato del Nunavut l'è un comisario, dito Commissioner, nominà dal ministero dei Afari Indiani e e del Xviłupo del Nord. Come par tuti i teritori canadexi, el roło del comisario l'è sinbołico e anałogo a queło de un Tenente Goernador, co ła difarensa che el comisario no l'è mia un raprexentante de ła regina. Dal 12 majo 2012 ła comisaria ła xe Edna Elias.

I menbri de l'asenblea łegixłativa unicamerałe del Canada i'è ełeti individualmente; no ghè mia partii e ła łegixłatura l'è baxà sul consenso.^[14] El cao del goerno l'è ełeto dai menbri de l'asenblea łegixłativa.

A łivel federal, el Nunavut l'ełexe un soło menbro de ła Camara dei Comuni; in sto caxo i candidati i'è afiłiè ai partii federałi. Atualmente, el parlamentare ełeto par el Nunavut l'è Nancy Karetak-Kindell, esponente del Partio Łiberal.

Ła prima łegixłatura del teritorio ła s'è disolta el 16 jenar del 2004, e łe ełesion i'è stè convochè póco più tardi. Ai prinçipi del 2008, el Nunavut l'è al so secondo goerno.

Meso de fronte a łe critiche su ła so połitica, Paul Okalik (premier in carica da ła creasion del teritorio in tel 1999 fin al 2008) l'aveva meso in pié un consejo consultivo de ondexe veci, che i ga ła funsion de jutar a incorporar l'Inuit Qaujimajatuqangit (ła cultura Inuit e ła conosensa tradisional, in inglexe de frecuente ciamà "IQ") inte łe decixioni połitiche e de goerno del teritorio.

El teritorio el ga un budget anuałe de 700 miłioni dołari canadexi, fornii quaxi interamente dal goerno federal. El precedente Primo Ministro Paul Martin l'avea meso el sostegno par el Canada setentrionałe tra łe so priorità par el 2004, co $500 miłioni da dividar tra i tri teritori.

 

Ła bandiera ofiçiałe del Nunavut ła vien adotà el 1 apriłe del 1999. I cołori blu e oro i'è stè selti da i membri de ła Commision d'établissement du Nunavut, a sinbołixar łe richese de ła tera, del mar e del ciel. El roso el raprexenta el Canada. L'inukshuk, monumento de piere, el guida ła gente in tel so camin e el indica i posti sacri. Se ghe cata anca Nikittuittuq, ła steła połar, che tradisionalmente l'è stà na guida par i naviganti e che ła vol esar un punto de riferimento fiso e imutabiłe, cosita come l'è el consejo dei savi de ła comunità.

•  
  monte Odin, inte ła Kordijera Artega Kanadeze
•  
  fiume Kazan
•  
  panorama de Ikałuit
•  
  dito istorego de Inuksuk

•   Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Nunavut
•   Scholia el detien schemi gràfeghi so Nunavut

• (inglezo) Sito ufisałegov.nu.ca. Sconosesta: inglezo (juto)  
• (FR) Sito ufisałegov.nu.ca.  
• (IU) Sito ufisałegov.nu.ca.  
• Government of Nunavut (canale ufisałe)YouTube.  
• Nunavut, in Disionàrio de istòria, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 2010.  
• Nunavutsapere.it, De Agostini.  
• (EN) Kenneth John Rea, NunavutEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.  
• (EN, FR) NunavutEnçiclopedia canadese.  

• Mapa de łe rejoni del Nunavut (dal sito del goerno del Nunavut)
• Asenblea Łegixłativa del Nunavut Archivià il 19 de zenaro 2012 in Internet Archive.

• Nunavut Kavamat / Goerno del Nunavut: sito ofiçiałe
• Nunavut K-12 bilingual language instruction plan: Martin, Ian. Aajiiqatigiingniq Language of Instruction Research Paper. Nunavut: Dept. of Education, 2000.

Turixmo

• Explore Nunavut: Informasioni turistiche Archivià il 1º de marso 2012 in Internet Archive.

• Nunavut Parks
• Nunavut Tourism Archivià il 26 de zenaro 2012 in Internet Archive.

Jornałixmo

• CBC North Radio: scolta ła radio in inglexe e inuktitut dal Nunavut
• Jornałe łocałe in inuktitut e inglexe