[go: up one dir, main page]
Vikipediya

Ituzumdoshlar

Ituzumdoshlar (lotincha: Solanaceae) — ikki urugʻpallalilar sinfiga mansub oʻsimliklar oilasi. Oʻt, butachalar, lianalar va kichik daraxtlardan iborat. Barglari yonbargchasiz, ketma-ket joylashgan, gullari ikki jinsli. Kosachasi va gultoji 5 boʻlakli. Changchisi 5 ta. Mevasi — rezavor yoki koʻsakcha. Ituzumdoshlarning 90 turkumi, 2900 turi boʻlib, ular yer sharining tropik mintaqalarda, xususan, Janubiy va Markaziy Amerikada keng tarqalgan. Ituzum, pomidor, baqlajon, qalampir, paqpaq va goji oqchingʻil kabi turkumlari katta ahamiyatga ega. Ituzumdoshlarga kartoshka, pomidor, tamakigul, tamaki, maxorka va boshqa ekinlar kiradi. Koʻpchilik ituzumdoshlar — belladonna, mehrigiyoh, skopoliya, mingdevona, bangidevona, fisoxlaina va boshqa tarkibida alkaloidlar bor. Baʼzi ituzumdoshlar manzarali oʻsimlik sifatida oʻstiriladi.[1][2]


Sistematikasi

tahrir

Hozirgi kunda ushb oila o`z ichiga 7 ta turkumga bo`lingan 2700 turga ajratiladi:


Rasmlar

tahrir

Gullar

tahrir
  • Janubiy Amerika ituzum turlari (Solanum bonariense) 
    Janubiy Amerika ituzum turlari (Solanum bonariense)
  • Kartoshka (Solanum tuberosum) 
    Kartoshka (Solanum tuberosum)
  • Pomidor (Solanum lycopersicum) 
    Pomidor (Solanum lycopersicum)
  • Baqlajon (Solanum melongena) 
    Baqlajon (Solanum melongena)
  • Yevrosiyo paqpaqi (Physalis alkekengi) 
    Yevrosiyo paqpaqi (Physalis alkekengi)
  •  
    "Hind jensheni" "Ot hidi ildizi" (Withania somnifera)
  • Rokoto (Peru achchiq qalampir turlari, Capsicum pubescens) 
    Rokoto (Peru achchiq qalampir turlari, Capsicum pubescens)
  • Habanero ("Xitoy achchiq qalampir", Capsicum chinense) 
    Habanero ("Xitoy achchiq qalampir", Capsicum chinense)
  • Goji / Tibet bo'ri mevasi (Lycium barbarum) 
    Goji / Tibet bo'ri mevasi (Lycium barbarum)
  • Mehrigiyoh (Mandragora, "Odam ildizi") 
    Mehrigiyoh (Mandragora, "Odam ildizi")
  • Petuniya 
    Petuniya
  • "Peru olma" "Yo'qol pashsha! o'simligi" (Nicandra physalodes) 
    "Peru olma" "Yo'qol pashsha! o'simligi" (Nicandra physalodes)
  • Tamaki (Nicotiana tabacum) 
    Tamaki (Nicotiana tabacum)
  • Maxorka (Nicotiana rustica) 
    Maxorka (Nicotiana rustica)
  • Skopoliya, "Koʻp yillik sloveniyalik mingdevona" (Scopolia carniolica) 
    Skopoliya, "Koʻp yillik sloveniyalik mingdevona" (Scopolia carniolica)
  • Mingdevona, "Kofirning afyun" (Hyoscyamus Niger) 
    Mingdevona, "Kofirning afyun" (Hyoscyamus Niger)
  • Bangidevona, "Jimson oʻti", "Tikanli olma" (Datura stramonium) 
    Bangidevona, "Jimson oʻti", "Tikanli olma" (Datura stramonium)
  • Tropik bangidevona-daraxti turlari, "Anxelning karnayi" (Brugmansia suaveolens) 
    Tropik bangidevona-daraxti turlari, "Anxelning karnayi" (Brugmansia suaveolens)
  • Xiyoli / Fisoxlaina / Pufak o'simligi 
    Xiyoli / Fisoxlaina / Pufak o'simligi
  • Belladonna, "Chiroyli ayol o'ti", "Halokatli ituzum" 
    Belladonna, "Chiroyli ayol o'ti", "Halokatli ituzum"
  •  
    "Ekvador kolibri guli", "Marmelad tupi"(Streptosolen jamesonii)
  •  
    "Kecha-bugun-ertaga" (Brunfelsia pauciflora)
  • Chililik sehrgarlar daraxti (Latua pubiflora) 
    Chililik sehrgarlar daraxti (Latua pubiflora)

Mevalar

tahrir
  • Kartoshkaning yemirilmaydigan reza mevalari. 
    Kartoshkaning yemirilmaydigan reza mevalari.
  • Pomidor navlari. 
    Pomidor navlari.
  • Solanum aethiopicum, "T'oq siraq baqlajon", "Achchiq pomidor", "Efiopiya baqlajoni". 
    Solanum aethiopicum, "T'oq siraq baqlajon", "Achchiq pomidor", "Efiopiya baqlajoni".
  • Oq baqlajon, "Tuxum-o'simlik". 
    Oq baqlajon, "Tuxum-o'simlik".
  • Baqlajon. 
    Baqlajon.
  • Eski baqlajon navlarini rangli namoyish 
    Eski baqlajon navlarini rangli namoyish
  • Yevrosiyo paqpaqi, "Xitoy fonar" (Physalis alkekengi) 
    Yevrosiyo paqpaqi, "Xitoy fonar" (Physalis alkekengi)
  • Peru paqpaqi 
    Peru paqpaqi
  •  
    "Hind jensheni" "Ot hidi ildizi" (Withania somnifera)
  •  
    "Peru olma" (Nicandra physalodes)
  • Achchiq qalampir navlari (Capsicum annuum). 
    Achchiq qalampir navlari (Capsicum annuum).
  • Shirin qalampir navlarini rangli namoyish 
    Shirin qalampir navlarini rangli namoyish
  • Goji: "Tibet boʻri mevasi", (Lycium barbarum). 
    Goji: "Tibet boʻri mevasi", (Lycium barbarum).
  • Goji: "Xitoy bo'ri mevasi" (Lycium chinense). 
    Goji: "Xitoy bo'ri mevasi" (Lycium chinense).
  • Mehrigyoh: "Jin tuxumlari". 
    Mehrigyoh: "Jin tuxumlari".
  • Mehrigyoh: yarmida kesilgan bitta meva. 
    Mehrigyoh: yarmida kesilgan bitta meva.
  • Skopoliya: gul kosachasi kapsulani ochish uchun ochildi. 
    Skopoliya: gul kosachasi kapsulani ochish uchun ochildi.
  • Mingdevona: jingalak tishlari va qopqoqlari bo'lgan kapsulalar (o'ta zaharli). 
    Mingdevona: jingalak tishlari va qopqoqlari bo'lgan kapsulalar (o'ta zaharli).
  • Bangidevona: "Tikanli olma" 
    Bangidevona: "Tikanli olma"
  • Xiyoli kapsulalari 
    Xiyoli kapsulalari
  • Belladonna: "Iblisning gilosi" 
    Belladonna: "Iblisning gilosi"
  • Chili sehrgarlari daraxtining zaharli mevasi 
    Chili sehrgarlari daraxtining zaharli mevasi

Qo`llanilishi

tahrir

Bu oila vakillarining koʻp qismi aholi tomoidan iste'mol qilinadi. Masalan, kartoshka (Solanum tuberosum), pomidor (Lycopersicum esculentum), ispan qalampiri (Capsicum annuum) va boshqalar O`zbekistonda ham ovqatlarga asosiy masalliq sifatida ishlatiladi. Shuningdek, tamaki o`simligi (Nicotiana) dan ham foydalaniladi.

Belladonna, mingdevona, bangidevona, skopoliya, mehrigiyoh va duboiziya kabi o`simliklarning tarkibida alkaloidlardan giotsiamin va atropin mavjud.

Manbalar

tahrir
  1. ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
  2. ↑ Armando T. Hunziker: The Genera of Solanaceae (o'zbek tilida: Ituzumdoshlarning Turkumi). A.R.G. Gantner Verlag K.G., Ruggell, Liechtenstein 2001. ISBN 3-904144-77-4 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ituzumdoshlar&oldid=5293298" dan olindi