Muhammad ibn Abdulmalik ibn Marvon

Muhammad ibn Abdulmalik ibn Marvon (arabcha: محمد بن عبد الملك بن مروان) (750-yilda vafot etgan) – Umaviy shahzoda, xalifa Abdulmalikning (h. 685–705) oʻgʻli. Umaviylar sulolasi ichki siyosatida, shu jumladan, Uchinchi musulmon fuqarolar urushida va xalifa Marvon II ning (h. 744–750) xalifalikka tayinlanishida rol oʻynagan. 747–748-yillarda Marvon II hukmronligi davrida Makka, Madina va Toif hokimi boʻlgan. 750-yilda Falastindagi Nahr Abu Futrusdagi Umaviylar qirgʻinida Abbosiylar tomonidan qatl etilgan.

Muhammad ibn Abdulmalik Umaviylar xalifasi Abdulmalik va uning choʻri ayollaridan (ummu al-valad) birining oʻgʻli boʻlgan^[1]. Hishom 724-yilning 6-mart kuni Muhammadni Misrning birinchi hokimi etib tayinlagan^[2]. Xalifa bilan siyosatdagi kelishmovchiliklar tufayli isteʼfoga chiqqan va uning oʻrniga 724-yil 2-mayda boshqa bir Umaviylar vakili al-Hur ibn Yusuf tayinlangan^[2].

Muhammad 744-yilda jiyani xalifa al-Volid II ning oʻldirilishi, undan soʻng Umaviylardan al-Volidning muxoliflari yetakchisi, boshqa bir jiyani Yazid III ning taxtga oʻtirilishi ortidan sodir boʻlgan Uchinchi musulmon fuqarolar urushida rol oʻynagan^[3]. Volid II ning oʻldirilgani haqidagi xabar Jund Filastin (Falastin harbiy okrugi) qoʻshini harbiylariga yetib borgach, ular Muhammadning ukasi Said al-Xayrni lavozimidan chetlatib, uning oʻrniga Muhammad va Saidning ukasi, xalifa Sulaymonning (h. 715–717) oʻgʻli Yazid ibn Sulaymonni tayinladilar^[4]. Shundan soʻng Balqayn qabilasidan boʻlgan Hubaysh ibn Duljaning nabiralari boshchiligidagi Jund al-Urdun qoʻshinlari Yazid III ga qarshi koʻtarilgan qoʻzgʻolonga qoʻshilib, Muhammadni oʻzlariga boshliq etib tayinladilar^[4]. Yazid III isyonchilarga qarshi Muhammadning jiyani Sulaymon ibn Hishomni yubordi. Bir maʼlumotga koʻra, Yazid III ning elchilari Muhammadni xalifaga bayʼat qilishga koʻndirgan^[5]. Yana bir maʼlumotga koʻra, xalifa qoʻshinlari Jund al-Urdun qishloqlariga kirib borib, Tiberiyaga bostirib kirishgan, u yerda Muhammadning qarorgohini talon-taroj qilishgan, qurollari, otlari va tuyalarini tortib olishgan. Jund al-Urdun qoʻshinlari Sinnabra yaqinida Yazid III ga oʻz sadoqatlarini bildirganlar^[4]. Soʻngra Yazid III ukasi Ibrohim ibn al-Volidni Jund al-Urdunga hokim etib tayinlagan^[5]. Ayrim maʼlumotlarga koʻra, Yazid III Ibrohimni hokim etib tayinlaganidan soʻng Jund al-Urdun qoʻshinlari Muhammadni qoʻllab-quvvatlagan va toki ularga moliyaviy imtiyozlar taklif qilinmaguncha Ibrohimning hokimiyatini tan olishdan bosh tortgan^[6].

Yazid III 744-yilda vafot etgan va uning oʻrniga Ibrohim bir necha oy davomida Umaviylar xalifasi boʻlgan. Oradan biroz vaqt oʻtib, oʻzining uzoq amakivachchasi Marvon II uchun taxtdan voz kechgan. 745-yilda Muhammad, akalari Said al-Xayr, Abu Bakr Bakkar, jiyanlarining oilalari, xalifalar Volid I (h. 705–715), Sulaymon, Yazid II (h. 720–724) va Hishomning oʻgʻillari Havrondagi Dayr Ayyubda Marvon II ga bay’at qilgan^[7].

747–748-yillarda Marvon II Muhammadni Makka, Madina va Toifga hokim etib tayinlagan^[7]. 748-yilning avgustida Muhammad Makkada haj ziyoratiga boshchilik qilgan^[7]. Keyingi yili uning oʻrniga Volid ibn Urva as-Saʼdiy hokim etib tayinlangan^[7]. Abbosiylar inqilobi natijasida 750-yilda Umaviyyalar xalifaligi agʻdarilgach, Muhammad Falastindagi Antipatris daryosi (Nahr Abi Futrus) boʻyidagi bir ziyofatda Abbosiylar tomonidan oʻldirilgan Umaviyalarning oʻnlab aʼzolari orasida bor edi^[3].

• Abbott, Nabia „A New Papyrus and a Review of the Administration of ʿUbaid Allāh b. al-Ḥabḥāb“, . Arabic and Islamic Studies in Honor of Hamilton A. R. Gibb. Leiden: E. J. Brill, 1965 — 21–35-bet. 
• Biesterfeldt, Hinrich; Günther, Sebastian. The Works of Ibn Wāḍiḥ al-Yaʿqūbī (Volume 3): An English Translation. Leiden: Brill, 2018. ISBN 978-90-04-35621-4. 
• Blankinship, Khalid Yahya. The End of the Jihâd State: The Reign of Hishām ibn ʻAbd al-Malik and the Collapse of the Umayyads. Albany, New York: State University of New York Press, 1994. ISBN 978-0-7914-1827-7. 
• Chowdhry, Shiv Rai (1972). Al-Ḥajjāj ibn Yūsuf (An Examination of His Works and Personality) (Thesis). University of Delhi.
• The History of al-Ṭabarī, Volume XXVI: The Waning of the Umayyad Caliphate: Prelude to Revolution, A.D. 738–744/A.H. 121–126, SUNY Series in Near Eastern Studies.. Albany, New York: State University of New York Press, 1989. ISBN 978-0-88706-810-2. 
• The History of al-Ṭabarī, Volume XXIII: The Zenith of the Marwānid House: The Last Years of ʿAbd al-Malik and the Caliphate of al-Walīd, A.D. 700–715/A.H. 81–95, SUNY Series in Near Eastern Studies.. Albany, New York: State University of New York Press, 1990. ISBN 978-0-88706-721-1. 
• The History of al-Ṭabarī, Volume XV: The Crisis of the Early Caliphate: The Reign of ʿUthmān, A.D. 644–656/A.H. 24–35, SUNY Series in Near Eastern Studies.. Albany, New York: State University of New York Press, 1990. ISBN 978-0-7914-0154-5. 
• Soucek, Priscilla P. (1993). "Solomon's Throne / Solomon's Bath: Model or Metaphor?". Ars Orientalis 23: 109–134. https://archive.org/details/arsorient232419931994univ/page/n8/mode/1up. 
• The History of al-Ṭabarī, Volume XXVII: The ʿAbbāsid Revolution, A.D. 743–750/A.H. 126–132, SUNY Series in Near Eastern Studies.. Albany, New York: State University of New York Press, 1985. ISBN 978-0-87395-884-4.