Moʻljallagich (moslama)

Moʻljallagich — qurolni maʼlum bir masofadagi nishonga yoʻnaltirish uchun ishlatiladigan moslama. Moʻljallagichlar oddiy oʻrnatma yoki nishon bilan bir qatorda mos holatda turadigan jismoniy belgilar tizimi (masalan, oʻqotar qurollardagi temir moʻljallagichlar),^[1] yoki foydalanuvchiga optik jihatdan yaxshilangan (koʻpincha kattalashtirilgan), nishonga olish nuqtasi bilan bir fokusda tekislangan nishon tasvirini koʻrish imkonini beruvchi optik qurilmalar boʻlishi mumkin (masalan, teleskopik moʻljallar, akslanuvchi moʻljallar va golografik moʻljallar). Yoritilgan nishon nuqtasini (yana bir nomi "qaynoq nuqta") nishonning oʻziga faol ravishda proyeksiya qiladigan moʻljallar ham bor (masalan, lazerli moʻljallar va baʼzi tungi koʻrish moslamalaridagi infraqizil yoritgichlar). 

Oddiy qilib aytganda, moʻljallagich odatda ikkita tarkibiy qismdan iborat, bular bir qatorda turishi kerak boʻlgan old va orqa nishonga olish qismlari. Bunday moʻljallagichlarni koʻplab turdagi qurilmalarda, jumladan qurol-yarogʻ, yer oʻlchash asboblari va navigatsiya uskunalarida koʻrish mumkin.

Qurollarda bu moʻljallagichlar odatda chidamli metall qismlardan iborat boʻlgani uchun^[2] optik va hisoblash moʻljallagichlaridan farqli oʻlaroq "temir moʻljallagich" nomini olgan.^[3] Koʻp turdagi qurollarda ular oʻrnatilgan boʻlib, turli omillarga koʻra (shamol yoki nishon tezligi va hokazo) foydalanuvchi tomonidan sozlanishi mumki.^[1] Ular shuningdek, ochiq moʻljallagich (ikkala yon tomoni va tagi yopiq usti esa ochiq, U va V belgilariga oʻxshaydi) yoki yopiq moʻljallagich (aperturali) shakllarida mavjud. Ushbu turdagi moʻljallagichlar katta tajriba va mahoratni talab qiladi, chunki foydalanuvchi koʻzini toʻgʻri yoʻnalishda tutgan holda bir vaqtning oʻzida uchala obyektni ham bir qatorda tekis ushlab turishi kerak: orqa moʻljallagich, old moʻljallagich va nishonning oʻzi.^[4]

Optik moʻljallagichlarda optika qoʻllanadi, bu esa foydalanuvchiga yaxshilangan tasvir bilan birga tekis nishonlash nuqtasi yoki naqshni (shuningdek, moʻljallagich chizigʻi deb ataladi) beradi, yaxshisi bir xil fokus tekisligida, maqsadli tasvir ustiga qoʻyilgan yaxshilangan tasvirni beradi.

Optik moʻljallagichning yana bir turi - bu akslanuvchi (yoki "refleks") moʻljallagich, foydalanuvchiga shisha element orqali qarash va yoritilgan nishon nuqtasi yoki maydonga joylashtirilgan boshqa tasvirning aksini koʻrish imkonini beruvchi optik qurilma.^[5] Ushbu moʻljallagichlar 100 yildan ortiq vaqtdan beri mavjud boʻlib, barcha turdagi qurol va qurilmalarda qoʻllanib kelingan.

Akslanuvchi moʻljallagichlar birinchi jahon urushi oxirida nemis samolyotlarida qurol uchun moʻljallagich qurilmasi sifatida ishlatilgan. Yillar davomida ular yanada sezgir va murakkabroq boʻlib boradi. 1950- va 1960-yillarda elektronika, qoʻrgʻoshinli hisoblash giroskoplari, masofaa uzoqligi va parvoz haqidagi boshqa maʼlumotlrani aniqlash uchun radarlarni qoʻshgan holda, oxir-oqibat zamonaviy bosh oyna indikatoriga aylandi.

• Kollimatorli moʻljallagich
• Golografik moʻljallagich
• Lazerli moʻljallagich
• Qizil nuqtali lupa – kattalashtirilmagan optik moʻljallagich bilan birgalikda ishlatiladi

Moʻljallagich moslamalarining koʻp turlari mavjud. Ular sobit, mexanik, optik, hisoblash yoki ushbu atributlarning barchasi aralashmasi boʻlishi mumkin.

• Bomba moʻljallagichi
• Kollimatorli moʻljallagich
• Diopter moʻljallagichi
• Sharli moʻljallagich
• Yuqori ekran
• Golografik moʻljallagich
• Temir moʻljallagich
• Lazerli moʻljallagich
• Akslanuvchi moʻljallagich
  • Giro qurol moʻljallagichi
  • Qizil nuqtali moʻljallagich
• Teleskopik moʻljallagich
• Issiqkoʻrar qurol moʻljallagichi
• Tungi koʻrish moslamasi
• Yongʻinni nazorat qilish tizimi

1. ↑ ^{1,0 1,1} Patrick Sweeney. Gunsmithing – Pistols & Revolvers. Krause Publications, 2004 — 185-bet. ISBN 978-0-87349-763-3. ^{[sayt ishlamaydi]}
2. ↑ Richard Bowyer. Dictionary of Military Terms. Taylor & Francis, 1999 — 178-bet. ISBN 978-1-57958-156-5. 
3. ↑ merriam-webster.com - iron sight - a metallic sight for a gun as distinguished from a sight depending on an optical or computing system
4. ↑ Dan Shideler. Gun Digest 2011. F+W Media, 2010 — 148-bet. ISBN 978-1-4402-1561-2. ^{[sayt ishlamaydi]}
5. ↑ Elementary Optics and Application to Fire Control Instruments. Headquarters, Department of the Army, 1977 — 8-27, 8-28-bet.