Kichkina shahzoda (qissa)

„Kichik shahzoda“ (fransuzcha: Le Petit Prince) – allegorik ertak, Antuan de Sent-Ekzyuperining eng mashhur asari. Asarda Kichkina shahzoda koinotdagi turli sayyoralarga, shu oʻrinda, Yerga tashrif buyurganligi haqida hikoya qilinadi. Kitob yolgʻizlik, doʻstlik, sevgi va yoʻqotish mavzulariga bagʻishlangan. Bolalar kitobining uslubiga qaramay, uning qahramoni hayot va inson tabiati haqida hikoya qiladi. Birinchi marta 1943-yil 6-aprelda Nyu-Yorkda nashr etilgan. U butun dunyo boʻylab 140 million nusxadan koʻp sotilgan va eng koʻp xarid qilingan kitoblar roʻyxatidan joy egallagan. Kitobdagi rasmlar muallifning oʻzi tomonidan yaratilgan. Bu tasvirlar asarning asosiy qismidir: ertak qahramonlarining oʻzlari chizmalarga murojaat qiladilar va ular haqida bahslashadilar. „Kichik shahzoda“dagi noyob tasvirlar til to‘siqlarini yo‘q qiladi va hamma tushuna oladigan koʻrinishda boʻladi. Antuan de Sent-Ekzyuperi kitob haqida shunday deydi: „Axir, barcha kattalar dastlab bolalar edi, ulardan faqat bir nechtasi buni eslaydi“.

Sent-Ekzyuperi bu voqeani Nyu-Yorkda yashab, fashistlar Germaniyasi Fransiyani bosib olgandan keyin ko‘chib o‘tganida yozgan. Kitob Raynal va Xitkok tomonidan 1943-yil 6-aprelda nashr etilgan (Ekzyuperi dastlab uni 1942-yil Rojdestvo bayramida chiqarmoqchi edi) va ikki tilda nashr etilgan: asl til fransuz tilida va Ketrin Vuds tomonidan tarjima qilingan ingliz tilida. Yozuvchining vatani Fransiyada bu asar faqat vafotidan keyin, 1945-yil aprel oyida Gallimard nashriyoti tomonidan nashr etilgan, chunki Sent-Ekzyuperi asarlari Vichi rejimi tomonidan taqiqlangan edi. Birinchi nashrning 70 yilligini nishonlash uchun 2013-yilda xuddi shu Gallimard nashriyoti „Kichkina shahzoda“ qoʻlyozmasining faksimil nashrini chiqardi (fransuzcha: Le manuscrit du Petit Prince. Fac-similé et transcription ISBN 978-2-07-014261-3). „Kichkina shahzoda“ yozuvchiga muvaffaqiyat keltirgan asar bo‘lib, dunyo bo‘ylab taxminan 140 million nusxada chop etilgan va hozirgacha ham chop etilgan,eng ko‘p sotilgan va eng ko‘p tarjima qilingan kitoblardan biriga aylandi^[2]. U 300 ta til va dialektlarga tarjima qilingan^[3].

Uchuvchi Sahroi Kabir choʻliga favqulodda qoʻnadi va bitta gʻayrioddiy va sirli bola – boshqa sayyoradan kelgan Kichkina shahzoda – B-612 asteroidi bilan uchrashadi. Kichkina shahzoda Yerdagi sarguzashtlari haqida gapiradi, oʻzining kichik sayyorasida qoldirgan ajoyib atirgul haqida, uchta vulqon mavjud boʻlgan asteroiddagi hayoti haqida gapiradi: ikkita ochilgan va bitta soʻngan atirgul (Bu goʻzallik edi. Tikanlar – magʻrur, taʼsirchan va sodda fikrli. Kichkina shahzoda uni sevib qoldi, lekin gul unga injiq, shafqatsiz boʻlib koʻrindi). U oʻz vaqtini oʻz sayyorasini tartibga solish va atrofni oʻz soyasi bilan toʻldirishga harakat qiladigan baobab daraxtlarining yonlarini tozalashga sarflaydi. Kichkina shahzoda quyosh botishini tomosha qilishni yaxshi koʻradi, uning kichik sayyorasida kuniga bir necha oʻn marta (Yerda) koʻrish mumkin. Kichkina shahzoda oʻzini baxtsiz his qilib, koinotdagi boshqa joylarni kashf qilish va boshdan kechirish uchun uchib ketadi. Bir nechta boshqa asteroidlarga sayohat qilgandan soʻng, u juda koʻp gʻalati katta odamlarni uchratadi: shoh (u yulduzlarni boshqaradi deb oʻylaydi), shuhratparast odam (boshqalar unga qoyil qolishini xohlaydi), mast (ichishdan uyalishini unutish uchun ichadi), ishbilarmon (doimiy ravishda yulduzlarni sanaydigan, ularning koʻpini oʻzimga tegishli deb oʻylaydigan va undan ham koʻproq sotib olmoqchi boʻlgan), chiroqchi (u oʻz soʻziga sodiq, har daqiqada chiroqni yoqadigan va oʻchiradigan) va geograf (yozuvchi) kitobdagi sayohatchilarning hikoyalari, lekin hech qachon oʻzi sayohat qilmaydi). Kichkina shahzoda geografning maslahati bilan Yerga tashrif buyuradi, u yerda samolyot halokatga uchragan uchuvchidan tashqari boshqa qahramonlar bilan uchrashadi va ular bilan muloqot qilib, ko‘p muhim narsalarni o‘rganadi.

„Kichkina shahzoda“ tarjimalari 300 dan ortiq tillarda nashr etilgan – bu koʻrsatkichga koʻra, hikoya Injildan keyin ikkinchi oʻrinda turadi (u 600 tilga tarjima qilingan)^[4].

„Kichkina shahzoda“ nashr etilishi 2011-yilga kelib 80 million^[5] nusxadan oshdi.

Kichkina shahzoda

Kichkina shahzoda obrazi chuqur avtobiografik xarakterga ega. U yulduzli osmonga uzoq vaqt qarab oʻtirishni yaxshi koʻrar edi. „Kichkina shahzoda“ iborasining oʻzi „Odamlar sayyorasi“ da mavjud (koʻplab boshqa tasvirlar va fikrlar kabi) va 1940-yilda nemislar bilan janglar orasidagi tanaffus paytida, Ekzyuperi koʻpincha bolaning tasvirini qogʻozga chizgan. Baʼzan qanotli, baʼzan bulutga mingan holatda. Asta-sekin qanotlar uzun sharf bilan almashtiriladi (bu sharfni muallifning oʻzi oʻragan) va bulut B-612 asteroidiga aylangan.

Atirgul

Injiq va taʼsirchan atirgul Ekzyuperi Konsueloning rafiqasi – doʻstlari tomonidan „kichik Salvador vulqoni“ laqabini olgan impulsiv Latina.

Tulki

Tulki obrazining tarjima variantlari haqida koʻp bahslar boʻlgan. Nora Gal „Pod zvezdoy Sent-Eksa“ maqolasida shunday yozadi: „Kichkina shahzoda“ bizda birinchi marta nashr etilganida, tahririyatda qizgʻin bahs-munozaralar boʻldi: ertakdagi tulkimi yoki tulki, yaʼni ayol yoki erkakmi? Baʼzilar hikoyadagi tulki Atirgulning raqibi ekanligiga ishonishdi. Bu yerda bahs endi bitta soʻz, ibora haqida emas, balki butun tasvirni tushunish haqida. Bundan tashqari, maʼlum darajada, butun ertakni tushunish haqida: uning toʻxtami, chuqur ichki maʼnosi – bu „kichik narsa“dan hamma narsa oʻzgardi. Ammo men ishonaman: Sent-Ekzyuperi hayotidagi ayollarning oʻrni haqidagi biografik eslatma ertakni tushunishga yordam bermaydi. Asosiysi, ertakda Tulki birinchi navbatda doʻstdir. Atirgul – bu sevgi, Tulki - doʻstlik. Tulki Kichkina shahzodaga sadoqatni oʻrgatadi, unga oʻz sevgilisi va barcha yaqinlari uchun doimo masʼuliyatni his qilishni oʻrgatadi. Ekzyuperining rasmidagi tulkining gʻayrioddiy katta quloqlari, ehtimol, kichik choʻl tulkisi, arpabodiyon tulkisidan ilhomlangan. Bu yozuvchi Marokashda xizmat qilganida qoʻldan boy bergan koʻplab mavjudotlardan biri edi.