Shagʻab sahifasining manbasini koʻrish

Sizda quyidagi sababga koʻra ushbu sahifani tahrirlashga ruxsat mavjud emas:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪Hasley‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected: .

Start of block: 16:21, 2022-yil 18-dekabr
Expiry of block: 16:21, 2025-yil 18-dekabr

Your current IP address is 62.210.136.28. The blocked range is 62.210.0.0/16.

Arizaga bularni ilova qilishingiz mumkin. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Siz bu sahifaning ichki kodini koʻrishingiz va undan nusxa olishingiz mumkin:

{{Qirollik bilgiqutisi
| ismi               = Shagʻab <br> شغب
| succession         = [[Abbosiy xalifa]]ning [[ummu valad]]i
| reign              = 895 — 902-yil 5-aprel
| reign-type         = Davri
| spouse             = [[Mutazid]]
| issue              = [[Muqtadir]]
| full name          = As-Sayyida Shagʻab ummu al-Mutadir
| tugʻilgan_joyi     = Bagʻdod, [[Abbosiylar xalifaligi]]
| vafot_sanasi       = {{circa|933}}-yil
| vafot_joyi         = [[Bagʻdod]], Abbosiylar xalifaligi
| dafn_etilgan_joy   = Bagʻdod
| dini               = [[Sunniylik|Islom]]
}}

'''Shag‘ob''' ({{Lang-ar|شغب}}) (933-yilda vafot etgan) o‘n sakkizinchi [[Abbosiy xalifa|abbosiy]] xalifa [[Muqtadir]]ning ({{hukmronlik|908|932}}) onasi bo‘lib, o‘g‘li hukmronligi davrida davlat ishlariga sezilarli taʼsir ko‘rsatgan. Odatda faqat '''Ummu al-Muqtadir''' (Muqtadirning onasi) yoki '''as-Sayyida''' (xonim) deb atalgan.

== Yoshlik davri ==

Shagʻab ''[[Rum]]iy'', yaʼni [[Vizantiya imperiyasi]]dan kelib chiqqan [[Vizantiya yunonlari|yunon]]lardan boʻlgan{{sfn|Massignon|1994|p=185}}{{sfn|El Cheikh|2013|p=168}}. Asli [[Bag‘dod]]ning 851—867-yillardagi Tohiriy hokimi [[Muhammad ibn Abdulloh ibn Tohir]]ning qizi Ummu Qosimning quli bo‘lgan{{sfn|Massignon|1994|p=185}}. Asl ismi Naima („yumshoq“) boʻlib, qanday va qachon xalifa [[Mutazid]] ({{hukmronlik|892|902}}) [[haram]]iga kirib, uning [[Islomda kanizaklik|kanizagi]]ga aylangani nomaʼlum{{sfn|Kennedy|2006|p=192}}. 895-yilda boʻlajak [[Muqtadir]], Jaʼfarni dunyoga keltirgach, ozodlikka chiqarilib ([[ummu valad]]), ''Shagʻab'' („toʻpolon“) nomi berilgan{{sfn|Massignon|1994|p=185}}{{sfn|El Cheikh|2013|p=168}}. Bu oʻsha paytda qizlarning „oʻz goʻzalligidan eʼtiborni jalb qilish yoki, ehtimol, hasad va baxtsizlikdan qutulish“i uchun odatiy hol edi{{sfn|Kennedy|2006|p=189}}.

Shagʻab saroyda, ayniqsa Mutazidning birinchi xotini, bir kuni Shagʻabning burnini kesib tashlash bilan tahdid qilgan malika [[Qatr an-Nada]] o‘limidan so‘ng, alohida nufuzga ega boʻlgan. [[Muktafiy]] ({{hukmronlik|902|908}}) birinchi merosxoʻr boʻlsa-da, uning kasalligi tufayli oʻgʻli xalifa boʻlishi kutilgan{{sfn|Massignon|1994|pp=122, 186}}. Shuningdek, oʻz oilasi, singlisi Xotif, ukasi [[Gʻarib al-Xal]] va jiyani Horunning martabalarini astoydil koʻtargan. Gʻarib boʻlajak bosh qoʻmondon [[Munis Muzaffar|Munis al-Xadim]] kabi Mutazid atrofidagi koʻplari yunonlardan boʻlgan yirik ''[[gʻilmon]]ning'' yaqin doiralaridan biriga aylangan. Gʻarib 917-yilda vafot etguniga qadar davlatning yetakchi qo‘mondonlari va viloyat noiblaridan biri bo‘lgan{{sfn|Massignon|1994|p=186}}{{sfn|El Cheikh|2013|pp=168–169}}. Mutazid vafot etib, Muktafiy xalifa boʻlgach, Muqtadir turli saroy fitnalari nishoniga aylangan boʻlsa-da, Shagʻab oʻgʻliga boʻladigan har qanday xavf-xatarning oldini olish maqsadida Mutazidning keksa gʻilmonining oʻz avlodlariga boʻlgan sadoqatidan foydalanishi mumkin edi{{sfn|Massignon|1994|p=186}}.

== Muqtadir hukmronligi ==

908-yilda Muktafi kasal boʻlib qolgan. Bu vaqtda uning umri oxirlab qolgan edi. Bu vaqtda vorislik masalasi ochiq boʻlib, xalifa xastalangach, [[vazir]] [[Abbos ibn Hasan al-Jarjaroiy]] vorislik masalasini hal qilishni oʻz zimmasiga olgan. Voqealar rivoji haqida ikki xil maʼlumot mavjud. Miskavayhning xabar berishicha, vazir eng muhim mutasaddilardan maslahat soʻragan, Mahmud ibn Dovud ibn al-Jarroh yoshi kattaroq va tajribali Abdulloh ibn al-Muʼtazzni taklif qilgan, lekin miskavayh tomonidan yovuz odam sifatida taʼriflangan Ali ibn Furot zaif, yumshoq feʼlli va yuqori martabali amaldorlar osonlikcha manipulyatsiya qila oladigan odamni tanlash taklifini bergan. Vazir rozi boʻlgan va Shagʻabning 13 yoshli oʻgʻli merosxoʻrlikka tayinlangan. Muktafiyning vasiyatnomasi ochilganda, u oʻz ukasini merosxoʻr etib tanlagani maʼlum boʻlgan. [[Andalus]]iyalik tarixchi [[Arib]] boshqa bir voqea haqida aytgan. Unda vazir Ibn al-Muʼtazz va yana bir keksa Abbosiy shahzoda [[Muhammad ibn al-Muʼtamid]] nomzodlari oʻrtaga tashlanadi. Bulardan ikkinchisining tanlanish katta siyosiy xato boʻlar edi. Chunki Mutazid toʻntarish oʻtkazib, xalifa [[Muʼtamid]] ({{hukmronlik|870|892}}) avlodlarini hokimiyatdan mahrum qilgan edi. Shu sababli ham bu nomzodni qoʻllash Mutazid rejimini qoʻllab-quvvatlagan amaldorlar va ''gʻilmonlar'' guruhini rad etish boʻlardi. Xalifa yakuniy tanlov qilinmasdanoq tuzalib ketib, oʻlimidan oldin Jaʼfarni merosxoʻr etib tayinlagan{{sfn|Kennedy|2013|pp=17–21}}{{sfn|Osti|2013|p=54}}. Bu ikki hikoyada Muqtadir taxtga kelishining turli jihatlari yoritilgan. Bir tomondan amaldorlar guruhining zaif va qatʼiyatsiz hukmdorni saylashi butun Abbosiylar tarixidagi „eng halokatli hukmronliklardan birini“ boshlab bergan „mash’um rivojlanish“ [...] chorak asr davomida [Muqtadir] salaflarining barcha ishlarini barbod qilar”{{sfn|Kennedy|2004|pp=185–186}}, boshqa tomondan esa sulola vorisligi masalasida, ayniqsa Mutazid {{transliteration|ar|gʻilmon}}ining oʻgʻliga sodiqligi ham muhim rol oʻynagani aniq{{sfn|Osti|2013|p=54}}.

=== Haram va Shagʻabning taʼsiri ===

Muqtadir musulmonlar tarixidagi birinchi voyaga yetmagan xalifa boʻlib, shuning uchun ham hukmronligining dastlabki yillarida hokimlik kengashi (as-sada, „xoʻjayinlar“) tuzilgan. {{ill|Muhassin ibn Ali al-Tanuxiy|lt=Tanuxiyning|ar|القاضي المحسن بن علي التنوخي}} yozishicha, kengash tarkibiga onasi Shagʻab, onasining shaxsiy vakili ({{transliteration|ar|[[qahramana]]}}) [[Ummu Muso al-Hoshimiyya|Ummu Muso]], onasining singlisi Xotif va Mutazidning yana bir {{transliteration|ar|ummu valad}}i Dostonbuvayh kiritilgan{{sfn|Osti|2013|p=56}}{{sfn|El Cheikh|2013|p=168}}. Oddiygina {{transliteration|ar|as-Sayyida}} („Xonim“) nomi bilan tanilgan Shag‘ab „xalifa haramidagi boshqa ayollar, jumladan, xotinlari va kanizaklarini ham chetlab o‘tib, o‘g‘li ustidan hukmronlik qilgan“. Muqtadir ko‘p vaqtini onasining huzurida o‘tkazgan. Natijada, davlat siyosati byurokratiya hukmron boʻlgan saroyda emas, balki hukmdorning shaxsiy xonadonlarida belgilana boshlagan. Chunki barcha tekshiruvlar bilan shug‘ullanuvchi va rasmiy hujjatlarni rasmiylashtiruvchi hokimiyat ramzi boʻlgan xalifa muhri xalifaning onasi qo‘lida edi. Shagʻab malika-ona sifatida oʻgʻlining hukmronligi davridagi eng nufuzli va qudratli shaxslardan biriga aylangan. Amaldorlarni lavozimga tayinlash va ishdan boʻshatish, gunohkorlarni qatl etish va kechirish, koʻplab muhim voqealarni hal qilish, davlat cheklarini koʻrib chiqish, kuchli amaldorlar va zobitlar bilan munosabatlar, gʻaznaga moliyaviy hissa qoʻshish va xayriya ishlarini amalga oshirish uning qoʻlida boʻlgan{{sfn|El Cheikh|2013|pp=168–169}}. Darhaqiqat, o‘rta asr manbalaridagi barcha maʼlumotlarning umumiy jihati shundaki, „Muqtadir haqidagi zikrlar nafaqat uning vazirlari, balki xonadonidagi ayollar bilan ham ajralmas tarzda bog‘langan“{{sfn|Osti|2013|p=52}} va bu keyingi davr tarixchilari uchun asosiy tanqidiy nuqtalardan biri boʻlib qolgan. Shunday qilib, tarixchi [[Masʼudiy]] Muqtadir hukmronligini qoralab, bu davrda „hokimiyatga ega boʻlganlar ayollar, xizmatkorlar va boshqalar boʻlgan“, xalifaning oʻzi esa „davlat ishlari bilan shugʻullanmagan“, davlatni boshqarish esa amaldorlarga qoldirilgan. Xuddi shunday, XIII asr yilnomachisi [[Ibn at-Tiqtaqa]] Muqtadirni „o‘z rohatini qondirish bilan band bo‘lgan holda, hukmronlik bilan bog‘liq ishlarni ayollar va xizmatkorlar tomonidan boshqarilishiga“ yo‘l qo‘ygan „isrofchi“ deb taʼriflagan{{sfn|Osti|2013|pp=50–51}}. Ayniqsa, Shag‘ob keyingi davr tarixchilari tomonidan „qo‘pol va uzoqni ko‘ra bilmaydigan makkor“ sifatida tasvirlangan{{sfn|Osti|2013|p=59}}.

Garchi baʼzida ayol roliga oid konvensiyalarga qarshi chiqqan boʻlsa-da, jumladan 918-yilda hatto otda minib chiqishga jurʼat etgani haqida xabar berilgan, Shagʻab umrining koʻp qismini haramda oʻtkazgan. Shagʻab haramda oʻzining parallel byurokratiyasini boshqargan, kotiblari (''kuttob'', birlik ''kotib'') esa fuqarolik va harbiy ishlarga masʼul boʻlgan. Uning qudrati shu darajada ediki, kotibi [[Ahmad al-Xasibiy]] 925-yilda Shagʻab va singlisining taʼsiri bilan [[Vazir (Abbosiylar xalifaligi)|vazir]] etib tayinlangach, tayinlanganidan pushaymon boʻlgan. Chunki uning malika-onaga kotib boʻlishi oʻzi uchun vazirlikdan koʻra foydaliroq boʻlgan{{sfn|El Cheikh|2013|pp=169–170}}. Saroyining eng muhim aʼzolari xizmatchilar yoki qahramanalar boʻlib, ular haramni tark etib, tashqarida uning manfaatlarini himoya qilishlari mumkin edi. Bu ayollar, ayniqsa, haram va saroy oʻrtasida vositachi sifatida katta taʼsirga ega edilar. Ularning Shagʻabga taʼsiri hatto vazirning ham ishdan boʻshatilishiga sabab boʻlishi mumkin edi. Birinchi amaldor Fotima boʻlib, qayigʻi boʻronga tushib qolishi natijasida Dajlaga choʻkib ketgan. Undan keyin Abbosiy qabilasining kichik tarmoqlaridan birining avlodi Ummu Muso tayinlangan. Uning o‘z yaqinlariga qilgan fitnasi, oilasining buzuqligi, 917-yilda hiyla-nayranglari tufayli ishdan bo‘shatilgan „yaxshi vazir“ [[Ali ibn Iso al-Jarroh]]ga nisbatan dushmanligi oʻsha davr yilnomalarida qayd etilgan. U jiyanini [[Mutavakkil]]ning ({{hukmronlik|847|861}}) nabirasi Abul-Abbosga turmushga bergach, raqiblari uni xalifani ag‘darib, jiyanini taxtga o‘tkazishga intilishda ayblashgan. 922/23-yilda u qamoqqa olinib, oʻrniga [[Tumol Qahraman|Tumol]] tayinlangan. Tumol Ummu Muso, uning singlisi va ukasini bir million [[oltin dinor]]ga baholangan xazinasi qayerda yashirilganini oshkor qilmaguncha qiynoqqa solgan. Tumol shafqatsizligi bilan mashhur edi. Birinchi xoʻjayini Abu Dulaf undan norozi boʻlgan xizmatkorlarini jazolash uchun foydalangan. Yana bir {{transliteration|ar|qahramana}}, [[Zaydan (qahramana)|Zaydan]], Tumalning teskarisi boʻlib, uning uyidan bir necha yuqori martabali amaldorlarni ishdan boʻshatgach, ularni qamoqqa olish uchun foydalanishgan. ammo bu qulay asirlikda edi va u koʻpincha siyosiy raqiblari tomonidan taʼqib qilinganlarga boshpana berib turardi. Biroq, uning uyi jon saqlash uchun qulay boʻlib, koʻpincha siyosiy raqiblari tomonidan taʼqib qilinganlarga boshpana berib turgan{{sfn|Kennedy|2006|pp=192–193}}{{sfn|El Cheikh|2013|pp=174–178}}.

{{transliteration|ar|[[Qozi]]}} [[Ahmad ibn Yoqub]] o‘g‘li yoshligi tufayli Shagʻabni xalifa deb tan olishdan bosh tortganida, qozini qatl qilgan<ref name="Mernissi, Fatima 2003">Mernissi, Fatima; Mary Jo Lakeland (2003). The forgotten queens of Islam. Oxford University Press. {{ISBN|978-0-19-579868-5}}.</ref>. Shagʻab ''[[Umma (davlat)|umma]]'' ishlari, xususan, adolatni ayol kishi bilan boshqarish yaxshiroq ekanini taʼkidlab, oʻzining yordamchisi [[Tumol Qahraman|Tumol]]ni ''[[mazzalim]]'' mahkamalari boʻyicha masʼul, amalda adliya vaziri yoki bosh adliya boshqaruvchisi va ayol kishi tomonidan nazorat qilinishga qarshi boʻlsa-da, tayinlovni qabul qilishga majbur boʻlgan qozilar nazoratchisi etib tayinlagan<ref name="Mernissi, Fatima 2003"/>. Tarixchi [[Tabariy]]ning soʻzlariga koʻra, Tumol oʻz idorasida jamoatchilik orasida mashhurlikka erishish uchun oʻz vazifalarini yaxshi bajargan, ayniqsa daʼvogarning ish qoʻzgʻatishi uchun xarajatlarni kamaytiradigan yangi islohotlar tufayli obroʻsi oshgan. Biroq, uning tayinlanishi musulmonlar tarixida, jumladan, [[Ibn Hazm]] tomonidan Muqtadir hukmronligining tanazzulga yuz tutishiga dalil va „shu kungacha misli koʻrilmagan janjallarning“ bir misoli sifatida tasvirlangan<ref name="Mernissi, Fatima 2003"/>.

Shagʻab amalda hukmronligi davrida ham koʻzga koʻrinmas xayriya ishlariga katta mablagʻ sarflashi keng jamoatchilik orasida mashhur boʻlishiga sabab boʻlgan<ref>Chris Wickham: The Inheritance of Rome: A History of Europe from 400 to 1000</ref>.

== Manbalar ==
{{Manbalar}}

== Adabiyotlar ==
* {{New Cambridge History of Islam|volume=1|chapter=The waning of empire, 861–945|pages=305–359|first=Michael|last=Bonner|authorlink=Michael Bonner}}
* {{The Life and Times of Ali ibn Isa}}
* {{kitob manbasi | last = El Cheikh | first = Nadia Maria | chapter = The Harem | pages = 165–185 | title = Crisis and Continuity at the Abbasid Court: Formal and Informal Politics in the Caliphate of al-Muqtadir (295-320/908-32) | location = Leiden | publisher = BRILL | year = 2013 | isbn = 978-90-04-25271-4 | chapter-url = https://books.google.com/books?id=cUodAAAAQBAJ&pg=PA165 }}
* {{The Prophet and the Age of the Caliphates | edition = Second}}
* {{kitob manbasi | last = Kennedy | first = Hugh | author-link = Hugh N. Kennedy | title = When Baghdad Ruled the Muslim World: The Rise and Fall of Islam's Greatest Dynasty | location = Cambridge, MA | publisher = Da Capo Press | year = 2006 | isbn = 978-0-306814808 | url = https://books.google.com/books?id=67fZB5YGkOQC }}
* {{kitob manbasi | last = Kennedy | first = Hugh | author-link = Hugh N. Kennedy | chapter = The Reign of al-Muqtadir (295–320/908–32): A History | pages = 13–47 | title = Crisis and Continuity at the Abbasid Court: Formal and Informal Politics in the Caliphate of al-Muqtadir (295-320/908-32) | location = Leiden | publisher = BRILL | year = 2013 | isbn = 978-90-04-25271-4 | chapter-url = https://books.google.com/books?id=cUodAAAAQBAJ&pg=PA49 }}
* {{kitob manbasi | last = Massignon | first = Louis | author-link = Louis Massignon | title = The Passion of Al-Hallaj: Mystic and Martyr of Islam | translator = Herbert Mason | publisher = Princeton University Press | year = 1994 | isbn = 978-0-691019192 | url = https://books.google.com/books?id=zJTN0S3uKk0C }}
* {{kitob manbasi | last = Mernissi | first = Fatima | author-link = Fatema Mernissi | title = The Forgotten Queens of Islam | translator = Mary Jo Lakeland | publisher = University of Minnesota Press | location = Minneapolis | year = 1993 | isbn = 0-8166-2439-9 }}
* {{kitob manbasi | last = Osti | first = Letizia | chapter = The Caliph | pages = 49–61 | title = Crisis and Continuity at the Abbasid Court: Formal and Informal Politics in the Caliphate of al-Muqtadir (295-320/908-32) | location = Leiden | publisher = BRILL | year = 2013 | isbn = 978-90-04-25271-4 | chapter-url = https://books.google.com/books?id=cUodAAAAQBAJ&pg=PA49 }}

{{s-start}}
{{s-hou|||?||933}}
{{s-bef
| before = [[Jijak]]
}}
{{s-ttl
| title = [[Abbosiylar harami]] boshligʻining oʻrinbosari
| years = 908-yil avgust oxiri — 932-yil 31-oktyabr
}}
{{s-aft
| after = Fitna, Zalum
}}
{{s-end}}

{{DEFAULTSORT:Shagʻob}}
[[Turkum:9-asrda tugʻilganlar]]
[[Turkum:933-yilda vafot etganlar]]
[[Turkum:Yunon qullar]]
[[Turkum:Oʻrta asrlar islom dunyosi qullari]]
[[Turkum:Abbosiy xalifalarning kanizaklari]]
[[Turkum:10-asr Abbosiylar xalifaligi ayollari]]
[[Turkum:10-asr Abbosiylar xalifaligi kishilari]]
[[Turkum:Abbosiy xalifalarning onalari]]

Bu sahifada foydalanilgan andozalar:

Andoza:Abbr (tahrirlash)
Andoza:Bilgiquti (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:Bilgiquti/qator (tahrirlash)
Andoza:Br separated entries (tahrirlash)
Andoza:Circa (tahrirlash)
Andoza:Cite book (tahrirlash)
Andoza:Delink question hyphen-minus (tahrirlash)
Andoza:Google books (tahrirlash)
Andoza:Hukmronlik (tahrirlash)
Andoza:ISBN (tahrirlash)
Andoza:If empty (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:Ill (tahrirlash)
Andoza:Infobox (tahrirlash)
Andoza:Kitob manbasi (tahrirlash)
Andoza:Lang (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:Lang-ar (tahrirlash)
Andoza:Langname (tahrirlash)
Andoza:Main other (tahrirlash)
Andoza:Manbalar (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:Manbalar/styles.css (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Andoza:Milliy til1 (tahrirlash)
Andoza:New Cambridge History of Islam (tahrirlash)
Andoza:Nobr (tahrirlash)
Andoza:Qirollik bilgiqutisi (tahrirlash)
Andoza:Replace (tahrirlash)
Andoza:S-aft (tahrirlash)
Andoza:S-aft/filter (tahrirlash)
Andoza:S-bef (tahrirlash)
Andoza:S-bef/filter (tahrirlash)
Andoza:S-end (tahrirlash)
Andoza:S-hou (tahrirlash)
Andoza:S-start (tahrirlash)
Andoza:S-ttl (tahrirlash)
Andoza:Separated entries (tahrirlash)
Andoza:Sfn (tahrirlash)
Andoza:Template other (tahrirlash)
Andoza:The Life and Times of Ali ibn Isa (tahrirlash)
Andoza:The Prophet and the Age of the Caliphates (tahrirlash)
Andoza:Tillararo havola (tahrirlash)
Andoza:Transl (tahrirlash)
Andoza:Transliteration (tahrirlash)
Andoza:Trim (tahrirlash)
Modul:Arguments (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Modul:Check for unknown parameters (tahrirlash)
Modul:Footnotes (tahrirlash)
Modul:Footnotes/anchor id list (tahrirlash)
Modul:Footnotes/anchor id list/data (tahrirlash)
Modul:Footnotes/whitelist (tahrirlash)
Modul:If empty (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Modul:InfoboxImage (tahrirlash)
Modul:Manba/MU1/Utilities (tahrirlash)
Modul:MultiReplace (tahrirlash)
Modul:No globals (tahrirlash)
Modul:Separated entries (tahrirlash)
Modul:String (manbasini koʻrish) (himoyalangan)
Modul:TableTools (tahrirlash)

Shagʻab sahifasiga qaytish.

"https://uz.wikipedia.org/wiki/Shagʻab" dan olindi