Актүбә
Актүбә (каз. Ақтөбе, рус. Актюбинск) — Казакъстанның көнбатышында, Европа өлешендә урнашкан шәһәр, Актүбә өлкәсенең мәркәзе. Илнең сәнәгый, эшлекле һәм мәдәни үзәкләренең берсе.
| Актүбә | |
| каз. Ақтөбе | |
| Илтамга | |
 | |
| Нигезләнү датасы | 28 май 1869 |
|---|---|
 | |
| Рәсми исем | Ақтөбе |
| Демоним | актюбинец[1][2], актюбинка[2], актюбинцы[2], ақтөбелік һәм ақтөбеліктер |
| Дәүләт |
 Казакъстан |
| Нәрсәнең башкаласы | Актүбә өлкәсе, Актүбә өязе[d][3], Актюбинский район[d], Актюбинский округ[d], Актюбинская губерния[d] һәм Актобе (городская администрация)[d] |
| Административ-территориаль берәмлек | Актобе (городская администрация)[d] |
| Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы | Илек[d] һәм Сазды[d] |
| Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы | аким Актобе[d] |
| Хөкүмәт башлыгы | Шахаров, Асхат Берлешевич[d] |
| Идарә итүче орган | Акимат Актобе[d] |
| Халык саны | 387 807 (2015)[4] |
| Административ бүленеше | 12-й микрорайон (Актобе)[d], 11-й микрорайон (Актобе)[d], Курмыш (Актобе)[d], Шанхай (Актобе)[d], Есет батыр (микрорайон)[d], Москва (Актобе)[d], Район Алматы[d] һәм Район Астана[d] |
| Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 225 ± 1 метр |
| Мәйдан | 297,39 км² |
| Почта индексы | 030000 |
| Һәйкәлләр исемлеге | Памятники Актобе[d] |
 | |
| Җирле телефон коды | 7132 |
| Номер тамгасы коды | АЮ, D һәм 04 |
 | |
 Актүбә Викиҗыентыкта | |
География
үзгәртүАктүбә Җаекның сул кушылдыгы — Илекнең сул ярында урнашкан.
Климат
үзгәртү- Уртача еллык температура — +5,3 °C
- Уртача еллык җил тизлеге — 2,4 м/с
- Уртача еллык һава дымлылыгы — 68%
| Актүбә климаты | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күрсәткеч | Гый | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Ел |
| Абсолют максимум, °C | 4,5 | 5,3 | 23,6 | 30,9 | 39,0 | 39,9 | 42,2 | 42,9 | 38,3 | 29,7 | 17,0 | 11,2 | 42,9 |
| Уртача максимум, °C | −8,1 | −7,1 | −0,4 | 13,3 | 22,0 | 28,2 | 29,9 | 28,3 | 21,7 | 12,1 | 0,7 | −5,7 | 11,2 |
| Уртача температура, °C | −12,3 | −11,9 | −5,4 | 7,0 | 14,9 | 20,9 | 22,7 | 20,7 | 14,0 | 5,7 | −3,2 | −9,7 | 5,3 |
| Уртача минимум, °C | −16,5 | −16,3 | −9,8 | 1,4 | 7,9 | 13,4 | 15,6 | 13,5 | 7,4 | 0,6 | −6,5 | −13,6 | −0,2 |
| Абсолют минимум, °C | −48,5 | −45 | −37 | −18,9 | −7,6 | −0,9 | 4,1 | 0,7 | −7,9 | −26,3 | −35 | −41,5 | −48,5 |
| Явым-төшем нормасы, мм | 25 | 23 | 26 | 31 | 34 | 35 | 29 | 27 | 19 | 27 | 28 | 29 | 333 |
| Чыганак: Погода и климат | |||||||||||||
Тарих
үзгәртүТургай өлкәсенең Актүбә өяз шәһәренә 1891 елда Актүбә ныгытмасы урынында нигез салганнар. Ә ул исә 1869 елда барлыкка килде. Шәһәрдә татар бистәсе булды. XX гасырның башында шәһәр аша Ырынбур-Илецк-Актүбә-Кызылурда-Төркистан-Ташкәнт тимер юлы (1905 ел) үткән. 1932 елда шәһәр Актүбә өлкәсенең мәркәзе булган.
Халык
үзгәртү| 1959[5] | 1970[6] | 1979[7] | 1989[8] | 1999[9] | 2009[9] |
|---|---|---|---|---|---|
| 96 680 | 149 914 | 190 569 | 253 532 | 253 088 | 345 687 |
Шәһәрдә казакълар (68,72 %), руслар (19,58 %), украиннар (5,69 %), татарлар (2,21 %) һәм башка халыклар яшиләр. Халык исәбе 367 мең кеше тәшкил итә, ә шәһәр хакимияте буйсынган 5 авыл округының халкы белән — 416 мең кеше (2012).
Дин
үзгәртүИслам
үзгәртү- Актүбә үзәк мәчете. Проект авторы — Айвар Саттаров (Казан).
Кызыклы фактлар
үзгәртү2012 елның июль аенда шәһәрдә Татарстанның премьер-министры Илдар Халиков катнашуы белән республика сабантуе үткәрелде[10].
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ (unspecified title)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Городецкая И. Л., Левашов Е. А. Русские названия жителей: Словарь-справочник — Москва: Русские словари, 2003. — 363 бит — ISBN 978-5-17-016914-6
- ↑ Актюбинск // Энциклопедический словарь — СПб: Брокгауз — Ефрон, 1905. — 956 бит
- ↑ http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-cities.htm
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr59_reg2.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr70_reg2.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr79_reg1.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng89_reg2.php
- ↑ 9,0 9,1 Перепись населения Республики Казахстан 2009 года. Население Республики Казахстан (том 1) (PDF), archived from the original (PDF) on 2013-02-27, retrieved 2013-11-05
- ↑ В Актобе открылся республиканский праздник «Сабантуй» с участием гостей из России 2012 елның 26 декабрь көнендә архивланган. (рус.)