Vukanyi

Vukanyi
Muxaka:	Byala bya Xintu
Byi endliwa hi:	Mati; Makanyi;

Vukanyi i muxaka wa byala bya xintu lebyi endliwaka hi makanyi. Kuna tinxaka ta mune ta vukanyi, kunga Dzova; Nyatshani; Mpahlwa na Phipha^[1]

Muendli wa vukanyi u fanele a rhwalela makanyi kutani u ma hlengeleta ya vupfa. Loko ya vupfile, u ta teka mbita u teka na foroko a tlhava kanyi hi rin’werin’we, a cheletela embiteni. Loko u ri karhi u chela embiteni, u kama mati lawa ya vuriwaka leswaku i nhlowa, u kamela kwale mbiteni, u ri karhi u chela na tinyungu kwale ndzeni ka mbita. Loko a hetile u ta teka khuwana u susa tinyungu endzeni ka mbita u ti chela endzeni ka khuwana u siya nhlowa ntsena endzeni ka mbita.^[1]

Muendli wa vukanyi u teka rifetho u dludla endzeni ka khuwana leri nga ni tinyungu, kutani a chela mati hi katsongotsongo qa dludla, endzhaku u hoxa mavoko endzeni ka khuwana, u pfuvapfuva tinyungu, leswi vuriwaka leswaku i ku phosa. Phosa ku kondza tinyungu ti sala ti nga ha ri na nchumu. Leswi swi ta va swi vula leswaku se ti vupfile. Loko byi vupfile, kama tinyungu u ti veka etlhelo ku sala mati.^[1]

Kutani muendli wa vukanyi a teka nhlowa luwa le ndzeni ka mbita a chela endzeni ka khuwana kutani u funengeta u swi veka ku fikela mundzuku. Loko ri xa u ta kuma swi humese khuvi, kutani u ri wungula laha henhla u cukumeta ku sala vukanyi byo tsokombela lebyi vuriwaka dzova. Loko vukanyi lebyi byi nga vekiwa ku fikela mundzuku byi sungula ku bava, vukanyi lebyi bavaka byi vuriwa nyatshani, kasi hi siku ra vunharhu vukanyi byi va byi bava ngopfu, kutani byona lebyi byi vitaniwa leswaku i mpahlwa.^[1][2]