Ahududu
Ahududu ya da frambuaz (Rubus idaeus), gülgiller (Rosaceae) familyasından, yaz ve sonbahar mevsiminde kırmızı renkli ve tatlı meyveler veren bir bitki türü. Adı, ceylan anlamına gelen ahu ile dut kelimelerinden tamlamadır; harfiyen «ceylan dutu» anlamındadır.
| Ahududu | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
Rubus idaeus
L |
Genelde ormanların açık verdiği yerlerde veya önceden yangın ya da ağaç kesimi ile açılan alanlarda büyür. Ahududu çiçeği, arılar için temel bir nektardır. Nemli iklime sahip bölgelerde kolayca üretilebilir ve kesilmedikçe kendiliğinden ürer.
İki türü ticari olarak mevcuttur: yazın çok kısa bir dönemde yetişen vahşi türü ve sürekli meyve veren türü.
Ahududu yaprakları, taze veya kurutulmuş olarak bitki çaylarında kullanılır. Yaprakları 3'lü veya 5'li gruplar halinde bulunur ve altları gümüş-beyaz renktedir.[1]
Morfoloji
50–100 cm boylanabilen, çok yıllık, çalı formlu odunsu bir türdür. Gövdeler dik, basit veya dallanmış, narin sivri dikenli veya dikensizdir. Kök sürgünü oluşturur. Yapraklar gövdenin alt kısımlarında 5 yaprakçıklı tüysü, üst kısımlarda üç yapraçıklı; yaprakçıkların üstü tüysüz, altı beyaz keçemsi tüylü; testere dişli veya çift testere dişli; yanal yaprakçıklar neredeyse sapsız, uçtaki saplı; yumurtamsı formda; ucu aniden sivrilir şekilde; stipül ipliksidir. Çiçeklenme sıklıkla ikinci yıldan itibaren ve Temmuz ayında; çiçekler yaprak ile dal arası sarkık salkım kurullarda; kurullar birkaç çiçekli, bazen alt kısımlarda yaprak koltuğunda tekil çiçekli; çanak yapraklar mızraksı, ucu aniden sivrilir şekilde veya ucu kuyruksu çıkıntılı, keçemsi tüylü, meyve oluştuğunda geriye kıvrık; taç yapraklar beyaz, dar, küçük ve dik; ercikler çepeçevre bir sıra halinde dizilidir. Meyve böğürtlensi; erikçik kırmızı, ince yumuşak kısa tüylü, çok sayıda, çiçek tablası etrafında tümü bir aradadır[2].
Ekoloji
900–2200 m yükseklikler arasında; orman altlarında, çayırlık kenarlarında, taşlık yamaçlarda gelişim gösterirler[2].
Yetiştirilmesi
Ahududu, taze ürünler pazarı ve ticari işleme için yetiştirilir. Geleneksel olarak yaz sonu mahsülü olan ahududu, yeni bir teknoloji, çeşitlilik ve yenilikler sayesinde tüm yıl boyunca tüketilebilir. Ahududunun tam olgunluğuna erişebilmesi için bol güneş ışığına ve suya ihtiyacı vardır. Kuş dışkısı ile yayılan tohumlarla ahududular bahçelerde sık sık yabani ot olarak baş gösterirler.
Ahududuların yetiştirilmesine normalde kışın dip sürgünlerden başlanır. Bu sürgünler bir metre aralıklarla verimli, iyi kanalize edilmiş topraklara ekilmelidir. Dikimden önce toprağı derinlemesine kazarak ve gübre gibi organik maddeler ekleyerek hazırlayın.
İlk sene, bitkinin rezervlerini depolaması ve büyüyebilmesi için bütün çiçekler toplanır. İkinci seneden itibaren bir önceki senenin fidanları ilkbaharda çiçeklenecek ve yazın meyveler olgunlaşacaktır. İlkbahar ve yaz boyunca bitki iyi sulanır, fakat sonbahar döneminde su miktarı azaltılır. Bu, fidanların kışı geçirebilmeleri için sertleşmelerini sağlayacaktır.
Kış boyunca eski, çiçeklenmiş fideler toprak seviyesinde budanır. Yeni fidelerin de küçük ve zayıf olanları ayıklanır. Birbirilerine çok yakın büyüyen fideler sökülür, fidelerin arasında 10–15 cm mesafe olmalıdır. Çoğu ahududu çeşidinin kazığa bağlanması gerekecektir.
Ahududular kuvvetlidir ve biraz istilacı olabilirler. Bitkinin biraz uzağında sürgün verebilirler. İlkbaharda bitkinin sınırları işaretlenir ve bu bölge bir bel ile kazılır. Bu işlem sürgünleri ayıracaktır. Bölgenin dışındaki sürgünler kazıp çıkartılır.
Koyu kırmızı rengini almış ve göbeğine dokunulan meyveler toplanır. Meyveler bu zamanlarında en tatlı hallerine ve olgunluklarına erişmişlerdir. Fazla meyvelerden ahududu reçeli yapılabilir veya bu meyveler dondurulabilirler.
Irkları
Son yıllarda yapılan iyileştirme çalışmalarıyla dikensiz ve destek gerektirmeyen dik boylu kültür ırkları elde edilmiştir. Ayrıca Rubus cinsinin diğer üyeleriyle yapılan çaprazlamalar sonucunda çok sayıda hibridler elde edilmiştir.
Kara ahududu (Rubus occidentalis) Kuzey Amerika'ya özgü farklı bir bitki türüdür. Farklı yörelerde ahududu olarak adlandırılan diğer Rubus türleri şunlardır:
Diğer türler
Rubus subgenus Idaeobatus:
- Rubus crataegifolius (Kore ahududu)
- Rubus gunnianus (Tasmanya ahududu)
- Rubus leucodermis (Beyaz kabuklu ahudud)
- Rubus occidentalis (Kara ahududu)
- Rubus parvifolius (Avustralya ahududu)
- Rubus phoenicolasius (Şarap ahududu)
- Rubus rosifolius (Batı Hint Adaları ahududu)
- Rubus strigosus (Amerika ahududu)
- Rubus ellipticus (Sarı Himalaya ahudud)
Hastalık ve zararlıları
Ahududu bazı kelebek (Lepidoptera) türlerinin larvaları için ana besin kaynağını oluşturmaktadır.
Resim galerisi
-
Ahududu (kızıl) - suluboya, 1892
-
Ahududu (siyah) - suluboya, 1893
-
Ahududu ve yabanarısı
-
Kızıl, mor, siyah ve albino ahududu
-
Rubus occidentalis - yaprağın alt yüzü gümüş beyazdır
-
Böğürtlen - yaprağın alt yüzü yeşildir
-
5 yapraklı yabani kızıl ahududu
-
Yabani mor ahududu
-
Yabani albino ahududu
-
Mor çiçekli ahududu
-
İlk yılda ahududu fideleri meyve vermez
-
Farklı büyüklükte ahududu yaprakları
Dış bağlantılar
- Ahududu hakkında bilgiler (İngilizce)
Kaynakça
- ^ "Red Raspberry: Uses, Side Effects, Interactions, Dosage, and Warning". Red raspberry is a plant that is the source of a widely eaten, tasty, sweet berry. Red raspberry fruit and leaf have also been used as medicine for centuries. (İngilizce). www.webmd.com. 18 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2021.
- ^ a b "Ahududu | Rubus idaeus". Gezenadam. 27 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2020.