[go: up one dir, main page]
Vikipedi

Wehrmacht

Nazi Almanyası'nın Silahlı Kuvvetleri
Başlığın diğer anlamları için Alman Silahlı Kuvvetleri (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Wehrmacht (Türkçe anlamı: Silahlı Kuvvetler), 1935 ile 1945 yılları arasında Nazi Almanyası'nın silahlı kuvvetleridir. "Waffenträger der Nation" (Ulusun Silahtarı) olan Heer (Kara Kuvvetleri), Kriegsmarine (Deniz Kuvvetleri) ve Luftwaffe'den (Hava Kuvvetleri) oluşmaktaydı.

Wehrmacht
Wehrmacht amblemi "Balkenkreuz"
Kuruluş16 Mart 1935
Dağılması20 Eylül 1945 20 Ağustos 1946 (resmi olarak feshedilmesi)
Ülke Almanya (1935-45)
İşgal Almanyası (1945-46)
BağlılıkNazi Almanyası
Flensburg Hükûmeti
Sınıfı
TipiSilahlı kuvvetler
Büyüklük18,000,000 (her yıl için toplam)[1]
2.200.000 (1945)
KarargâhZossen
SloganGott Mit Uns! (Tanrı Bizimle!)[2]
Savaşlarıİspanya İç Savaşı
II. Dünya Savaşı
Komutanlar
Ünlü
komutanları		Adolf Hitler
Hermann Göring
Heinrich Himmler
Wilhelm Keitel
Erich Raeder
Karl Dönitz
Robert Ritter von Greim
Erwin Rommel
Erich Von Manstein
Heinz Guderian
Nişanlar
Savaş Sancağı ve Kriegsmarine Sancağı

Adolf Hitler, 16 Mart 1935'te, Versay Antlaşması'nda Almanya'nın silahlı gücüne sınır koyan maddeleri iptal ederek ordunun yeniden silahlandırılması için çalışmaya başlamıştı. Bununla birlikte Weimar Cumhuriyeti dönemindeki silahlı kuvvetlerinin adı olan Reichswehr, Wehrmacht olarak değiştirilmiştir. Reichsheer, Heer olarak; Reichsmarine ise Kriegsmarine olarak değiştirilmiş ve ayrıca Luftwaffe kurulmuştur.

Wehrmacht, İkinci Dünya Savaşı sırasında Almanya'nın askerî gücünün çekirdeğini oluşturmuştur. Savaşın ilk aşamalarında Blitzkrieg olarak bilinen ve yıkıcı sonuçlar elde etmek için hava desteği, tanklar ve piyadelerin birlikte çalışmasını içeren bir stratejiyi etkin bir şekilde kullanmıştır. Tarihçiler Fransa (1940), Sovyetler Birliği (1941) ve Kuzey Afrika'daki (1941/42) harekâtlarını cesur ve başarılı askerî eylemler olarak değerlendirmektedir.[3]

Ancak bu kapsamlı saldırılar Wehrmacht'ın kaynaklarını zorladı ve Moskova Muharebesi'nde (1941) ilk büyük yenilgisini aldı. 1942'nin sonlarına doğru Almanya tüm cephelerde toprak kaybetmeye başladı. Alman ordusunun stratejik, doktrinsel ve lojistik zayıflıkları, Müttefik kuvvetlerin birleşik gücüyle karşılaştırıldığında giderek daha belirgin hale geldi.

SS ve Einsatzgruppen ile yakın işbirliği içinde çalışan Alman silahlı kuvvetleri savaş sırasında çok sayıda savaş suçu işlemiştir. Daha sonraki inkârlara ve Wehrmacht'ın sterilize edilmiş bir imajını yansıtma çabalarına rağmen, bu suçlar öncelikle Sovyetler Birliği, Polonya, Yugoslavya, Yunanistan ve İtalya'da meydana gelmiştir. Bu eylemler Sovyetler Birliği'ne karşı yürütülen imha savaşı, Holokost ve Nazi güvenlik savaşını da içeren daha geniş çaplı operasyonların bir parçasıydı.[4]

Dünya Savaşı sırasında Wehrmacht'ta yaklaşık 18 milyon erkek görev yapmıştır. Mayıs 1945'te Avrupa'daki savaş sona erdiğinde, Heer (ordu), Kriegsmarine (donanma), Luftwaffe (hava kuvvetleri), Waffen-SS (SS'in bir muharip kolu), Volkssturm (son çare milisleri) ve yabancı işbirlikçi birlikleri de dahil olmak üzere Alman kuvvetleri önemli kayıplar vermişti. Yaklaşık 11.3 milyon asker kaybedilmiş, bunların yaklaşık 5.3 milyonu ya kaybolmuş, ya çatışmada öldürülmüş ya da esaret altında ölmüştür.[5]

Dikkat çekici bir şekilde, çok daha fazlasının yasadışı faaliyetlere karışmış olabileceğini gösteren kanıtlara rağmen, üst düzey Wehrmacht liderlerinden sadece birkaçı savaş suçları nedeniyle mahkemeye çıkarıldı. Tarihçi Ian Kershaw, Sovyetler Birliği'ni işgal eden üç milyon Wehrmacht askerinin önemli bir kısmının savaş suçlarına karıştığını belirtmiştir.[6]

Köken

değiştir

Etimoloji

değiştir

Almanca kökenli "Wehrmacht" terimi iki kelimenin birleşiminden oluşmaktadır: "Savunmak" anlamına gelen "wehren" ve "güç" ya da "kuvvet" anlamına gelen "Macht". Başlangıçta bu terim, herhangi bir ulusun silahlı kuvvetlerine atıfta bulunmak için daha geniş bir kullanıma sahipti. Örneğin, "Britische Wehrmacht" "İngiliz Silahlı Kuvvetleri" anlamına geliyordu. 1849'daki Frankfurt Anayasası'nda, Almanya'daki tüm askeri kuvvetler toplu olarak "Seemacht" (deniz kuvvetleri) ve "Landmacht "tan (kara kuvvetleri) oluşan "Alman Wehrmacht "ı olarak tanımlanmıştır. Wehrmacht terimi 1919'da Weimar Anayasası'nın 47. Maddesine de dahil edilerek "Reich Cumhurbaşkanı'nın Reich'ın tüm silahlı kuvvetleri, yani Wehrmacht üzerinde üstün komuta yetkisine sahip olduğu" hükme bağlandı. 1919'dan itibaren Almanya'nın ulusal savunma gücü "Reichswehr" olarak anılmaya başlandı, ancak bu isim 21 Mayıs 1935'te "Wehrmacht" olarak değiştirildi.[7]

Dünya Savaşı'nı takip eden yıllarda, "Wehrmacht" terimi hem Almanca hem de İngilizce dillerinde öncelikle 1935-1945 yılları arasındaki Alman silahlı kuvvetleriyle ilişkilendirilirken, 1945'ten önce Almanca dilinde bir ulusun savunma gücünü ifade etmek için daha genel bir uygulamaya sahipti. Örneğin, Birinci Dünya Savaşı sırasında Almanya'ya bağlı Polonya askerî birlikleri Alman dilinde "Polnische Wehrmacht" ("Polonya Wehrmacht" veya "Polonya Savunma Gücü") olarak anılmıştır.

Arka plan

değiştir

Birinci Dünya Savaşı'nın ardından Kasım 1918'de imzalanan ateşkesle birlikte Almanya'nın silahlı kuvvetleri önemli dönüşümler geçirdi. Ocak 1919'da başlangıçta "Friedensheer" veya barış ordusu olarak adlandırılan Alman Ulusal Meclisi daha sonra Mart 1919'da 420.000 askerden oluşan "Vorläufige Reichswehr" olarak bilinen geçici bir ordu kurdu. Ancak Mayıs ayında ilan edilen ve aynı yılın Haziran ayında Almanya tarafından imzalanan Versay Antlaşması, Alman ordusunun büyüklüğü ve kabiliyetleri konusunda katı sınırlamalar getirmiştir. Bu kısıtlamalar arasında orduda en fazla 100.000 asker, donanmada ise 15.000 ek asker ile deniz araçları, denizaltılar, tanklar ve ağır toplar için katı sınırlamalar yer alıyordu. Hava kuvvetleri tamamen lağvedildi ve antlaşma gereği genel zorunlu askerlik kaldırıldı.[8]

Bu kısıtlamalara uymak için 23 Mart 1921'de "Reichswehr" olarak bilinen savaş sonrası yeni bir askerî güç resmen kuruldu. General Hans von Seeckt'in liderliğinde Reichswehr sadece 115.000 personelle sınırlandırıldı ve bu da onu son derece seçici ve elit bir güç haline getirdi. General von Seeckt, savaş kahramanları ya da soyluluk gibi diğer hususları göz ardı ederek, bu küçültülmüş orduya liderlik etmek üzere genelkurmaydan en iyi subayları seçti. Bu yaklaşım, zorunlu askerlik imkanı yeniden sağlandığında daha kapsamlı bir ordunun temelini oluşturabilecek uzmanlaşmış bir çekirdek yaratmayı amaçlıyordu ve bu da I. Dünya Savaşı sırasında var olandan temelde farklı bir orduya yol açacaktı.1920'ler boyunca General von Seeckt ve subayları hız, saldırganlık, birleşik silahları vurgulayan ve daha düşük rütbeli subayları inisiyatif almaya ve anlık fırsatlardan yararlanmaya teşvik eden yeni askeri doktrinler geliştirdiler. General von Seeckt 1926'da emekli olmasına rağmen, 1939'da savaşa girildiğinde Alman ordusunu şekillendirmeye devam etti.[9]

Versailles Anlaşması'nın Alman hava kuvvetlerine yönelik yasağına rağmen, General von Seeckt 1920'lerin başında gizlice bir hava kuvvetleri subayı kadrosu oluşturdu. Bu subaylar hava kuvvetlerinin rolünü hava üstünlüğü sağlamak, stratejik bombardıman yapmak ve yakın hava desteği sağlamak olarak görüyorlardı. 1930'larda Luftwaffe bünyesinde stratejik bir bombardıman gücünün bulunmayışı ilgisizlikten değil, ekonomik kısıtlamalardan kaynaklanıyordu. Donanma cephesinde, Büyük Amiral Erich Raeder ve lider kadrosu, Alfred von Tirpitz'den esinlenen bir vizyonla Açık Deniz Filosunu yeniden diriltmeye kararlıydı. Buna karşılık, Amiral Karl Dönitz'in başını çektiği azınlık bir subay grubu denizaltı savaşının potansiyeline inanıyordu.[9]

1922 yılına gelindiğinde Almanya Versailles Antlaşması'nın koşullarını gizlice bypass etmeye başlamıştı. Rapallo Antlaşması'ndan sonra Sovyetler Birliği ile Sovyet subaylarının Almanya'da eğitilmesini ve ortak sanayi projelerini içeren gizli bir işbirliği başlatıldı. Bu girişimler arasında Alman tank ve hava kuvvetleri uzmanlarının Sovyetler Birliği'nde pratik yapmasının yanı sıra kimyasal silahların araştırılması ve üretimi ve diğer askeri çalışmalar da yer alıyordu. Lipetsk'te 1924 yılında bir savaş pilotu okulu kuruldu ve Alman hava kuvvetleri personeli Eylül 1933'te ayrılana kadar burada eğitim aldı. Ancak bu askeri gelişmeler Adolf Hitler iktidara gelene kadar gizli tutuldu ve bu noktada daha geniş bir siyasi destek kazandı.

Nazilerin iktidara yükselişi

değiştir

Cumhurbaşkanı Paul von Hindenburg'un 2 Ağustos 1934'te ölümünden sonra Adolf Hitler Almanya Cumhurbaşkanlığı görevini üstlendi ve böylece başkomutan oldu. Şubat 1934'te Savunma Bakanı Werner von Blomberg, kendi inisiyatifiyle hareket ederek, Reichswehr'de görev yapan tüm Yahudilerin otomatik olarak ve derhal onursuz bir şekilde terhis edilmesini sağladı. Yine kendi inisiyatifiyle Blomberg, Mayıs 1934'te silahlı kuvvetlerin üniformalarına Nazi sembollerini yerleştirmesini sağladı. Aynı yılın Ağustos ayında, Blomberg'in ve Ministeramt şefi General Walther von Reichenau'nun girişimiyle, tüm ordu Hitler'e kişisel sadakat yemini olan Hitler yeminini etti. Hitler bu teklife çok şaşırmıştı; Hitler'in yemini orduya dayattığı yönündeki popüler görüş yanlıştır.[6] Yemin şöyleydi: "Alman imparatorluğunun ve halkının lideri, silahlı kuvvetlerin başkomutanı Adolf Hitler'e kayıtsız şartsız itaat edeceğime ve cesur bir asker olarak bu yemin uğruna her zaman canımı vermeye hazır olacağıma Tanrı adına yemin ederim."[10][11]

1935 yılına gelindiğinde Almanya, Versailles Antlaşmasında öngörülen askeri kısıtlamaları açıkça çiğnemeye başlamıştı: Almanya'nın yeniden silahlanması 16 Mart'ta "Wehrmacht'ın Güçlendirilmesi Fermanı" (Almanca: Gesetz für den Aufbau der Wehrmacht) ve zorunlu askerliğin yeniden yürürlüğe girmesiyle ilan edildi. Daimi ordunun büyüklüğü antlaşmada kararlaştırılan 100.000 kişi civarında kalırken, her yıl bu büyüklüğe eşit yeni bir grup askere alınacaktı. Zorunlu askerlik yasası "Wehrmacht" adını getirdi; Reichswehr'in adı 21 Mayıs 1935'te resmen Wehrmacht olarak değiştirildi. Hitler'in Wehrmacht'ın varlığını ilan etmesi, Versay Antlaşması'nı görkemli bir şekilde ihlal ederek, orijinal projeksiyonunda toplamda en az 36 tümen içeriyordu. Aralık 1935'te General Ludwig Beck planlanan yeniden silahlanma programına 48 tank taburu ekledi. Hitler yeniden askerileştirme için başlangıçta 10 yıllık bir zaman dilimi belirledi, ancak kısa süre sonra bunu dört yıla indirdi. Rhineland'ın yeniden askerileştirilmesi ve Anschluss ile Alman İmparatorluğu'nun toprakları önemli ölçüde artmış ve zorunlu askerlik için daha geniş bir nüfus havuzu oluşmuştur.[12][13]

Kollar

değiştir

Dünya Savaşı sırasında, Wehrmacht olarak bilinen Alman ordusu, Ordu (Heer), Hava Kuvvetleri (Luftwaffe) ve Donanma (Kriegsmarine) dahil olmak üzere çeşitli kollardan oluşuyordu. Erken başarılara ulaşmak için çeşitli stratejiler ve teknolojiler kullandılar, ancak sonuçta önemli zorluklarla karşılaştılar.

Soldiers walking towards the camera 
Wehrmacht'ın "ayaklı mobil" piyadeleri, 1942

Alman Ordusu (Heer): İkinci Dünya Savaşı'nda Alman Ordusu, kara ve hava varlıklarını birleşik silah takımları halinde birleştirerek yenilikçi kavramlar ve taktikler benimsemiştir. Bu yaklaşım, kuşatma ve "imha savaşı" gibi geleneksel taktiklerle birlikte, savaşın ilk aşamalarında hızlı zaferlere yol açtı ve "Blitzkrieg" teriminin ortaya çıkmasına neden oldu. Bununla birlikte, piyadelerin çoğunluğu yaya olarak kalmaya devam etti ve topçular atlı taşımacılığa güvendi. Savaş ilerledikçe Alman birlikleri lojistik zorluklarla karşılaşmış, bu da Sovyetler Birliği ve diğer düşmanlara karşı önemli muharebelerde yenilgilere yol açmıştır.[14]

German paratrooper landing with others in the sky behind him 
Alman paraşütçüleri Girit'e iniyor

Hava Kuvvetleri (Luftwaffe): Resmi olarak 1935 yılında kurulan Luftwaffe, ilk Blitzkrieg harekâtlarında çok önemli bir rol oynadı. Alman avcı uçakları ve pike bombardıman uçakları, hava üstünlüğünü sağlamak ve düşman desteğini kesmek için kara kuvvetleriyle yakın işbirliği içinde çalışmıştır. Ancak savaş ilerledikçe, Batılı Müttefiklerin stratejik bombalama operasyonsı ve Alman avcı kuvvetlerinin kaybı Luftwaffe'nin etkinliğini sınırladı.[15]

Several people looking at a submarine with its crew on the deck 
Karl Dönitz Fransa'daki Saint-Nazaire denizaltı üssünü teftiş ederken, Haziran 1941

Kriegsmarine (Donanma): Kriegsmarine olarak bilinen Alman Donanması, uluslararası anlaşmalarla sınırlandırılmıştı ve sınırlı sayıda su üstü gemisiyle işe başladı. U-botlar (denizaltılar), Müttefiklerin ikmal hatlarını bozmayı ve Amerika Birleşik Devletleri'nin Avrupa'ya müdahalesini engellemeyi amaçlayan ana odak noktası haline geldi. Başlangıçtaki başarılarına rağmen, Alman U-bot filosu sonunda Müttefiklerin teknolojik ilerlemeleri ve karşı önlemleri de dahil olmak üzere zorluklarla karşılaştı. Kriegsmarine'in savaştaki rolü en çok U-bot operasyonları açısından dikkate değerdi.[16][17]

Waffen-SS ile bir arada çalışma: Başlangıçta, düzenli Alman Ordusu ile SS (Schutzstaffel) arasında gerginlik vardı, çünkü Ordu SS'in orduya karışmasından korkuyordu. Hitler sonunda sürtüşmeyi hafifletmek için rollerini kodladı. Ordu, SS'in bütçesini ve savaşa hazırlık durumunu denetleyebiliyordu ancak operasyonel kontrolü sınırlıydı. Zamanla iki grup savaş durumlarında birlikte yakın çalışarak daha güçlü bir bağ kurdu.[18]

Savaşlar ve operasyonlar

değiştir

Dünya Savaşı sırasında (1 Eylül 1939 - 8 Mayıs 1945) Alman Reich'ının silahlı kuvvetler şemsiye komuta teşkilatı olarak muharebe operasyonlarını yönetmiştir. OKH, 1941'den sonra operasyonel ve taktik muharebe amaçları dışında Waffen-SS'yi hariç tutarak Wehrmacht için fiili Doğu cephesi üst kademe komuta teşkilatı haline gelmiştir. OKW ise Batı cephesindeki operasyonları yürütmüştür. Kriegsmarine'in Kuzey ve Orta Atlantik'teki operasyonları da, operasyon alanının büyüklüğü ve diğer savaşlardan uzaklığı göz önüne alındığında ayrı savaşlar olarak değerlendirilebilir.

Wehrmacht bazen aynı anda üç cephede birden savaşmıştır; Normandiya çıkarmasından sonra birliklerin Doğu'da yoğunlaşan savaşdan Batı'ya yeniden konuşlandırılması hem OKW hem de OKH Genelkurmayları arasında gerginliklere neden olmuştur; zira Almanya'nın bu büyüklükte iki cepheli bir savaş için yeterli malzemesi ve insan gücü yoktu.[19]

Yanan bir evden uzaklaşan birkaç asker. 
Alman birlikleri Sovyetler Birliği'nde, Ekim 1941

Doğu cephesi

değiştir
Ana madde: Doğu Cephesi (İkinci Dünya Savaşı)

Doğu ve Orta Avrupa'daki başlıca seferler ve savaşlar şunlardır:

Askerler Champs-Élysées'de yürüyor, arkada Zafer Takı var 
İşgal altındaki Paris'te Alman askerleri

Batı cephesi

değiştir
Ana madde: Batı Cephesi (İkinci Dünya Savaşı)

Akdeniz cephesi

değiştir
Ön planda Alman tankı, arkada yanan bir enkaz 
Kuzey Afrika'da bir karşı saldırı sırasında Alman tankları, 1942

Bir süre için, Akdeniz Ekseni cephesi ve Kuzey Afrika Seferi, İtalyan Ordusu ile bir ortak sefer olarak yürütülmüştür ve ayrı bir savaş olarak kabul edilebilir.

  • Balkanlar ve Yunanistan'ın İşgali (Marita Harekâtı) (1940-1941)
  • Girit Savaşı (1941)
  • Libya, Tunus ve Mısır'da Birleşik Krallık ve İngiliz Milletler Topluluğu (ve daha sonra ABD) kuvvetleri ile Mihver kuvvetleri arasındaki Kuzey Afrika Seferi
  • İtalyan seferi, Mihver'in Kuzey Afrika'daki yenilgisinin bir devamı niteliğindeydi ve İtalya'nın savunulmasına yönelik bir harekâttı

Kayıplar

değiştir
 
Dünya Savaşı'nda Avrupa'da tiyatro ve yıllara göre askeri ölümler. Veriler Wikipedia tarafından doğrulanmış kaynaklara dayanmaktadır. Mercury999 orijinal grafiğinden yeniden düzenlenmiştir.

Yıkıcı bir küresel çatışma olan İkinci Dünya Savaşı sırasında Wehrmacht'a verilen zarar çok büyüktü. 6.000.000'dan fazla asker yaralanmış ve 11.000.000'dan fazlası savaş esiri olarak alınmıştır. Alman askerî personeli ve Waffen-SS, Volkssturm ve yabancı işbirlikçi birlikler gibi Alman silahlı kuvvetleriyle birlikte savaşan çeşitli milletlerden bireylerden oluşan toplamda tahmini 5.318.000 asker, savaş sırasında çatışmada ölmek, yaralanmalara yenik düşmek, esaret altında ölmek veya kaybolmak gibi kötü kaderlerle karşılaştı. Bu sayı aynı zamanda Almanya tarafından askere alınan 215.000 Sovyet vatandaşını da kapsamaktadır.[20]

Özellikle, Altıncı Ordu Ocak 1943'te Stalingrad'da feci bir yenilgiye uğradığında Alman ordusunun kayıpları önemli bir artış göstermiş ve sadece bir ay içinde 180.310 askerini kaybetmiştir. İkinci Dünya Savaşı boyunca 5,3 milyon Wehrmacht kaybının yüzde 80'inden fazlası trajik bir şekilde savaşın son iki yılında meydana gelmiştir. Bu kayıpların yaklaşık dörtte üçü, 2,7 milyon kayıpla Doğu cephesinde ve 1,2 milyon kayıpla Ocak-Mayıs 1945 arasında, savaşın son dönemlerinde meydana gelmiştir.[21]

1944 yılında Batı cephesindeki Alman kayıpları, tüm cephelerdeki toplam kayıpların yaklaşık %14'üne yükselmiştir ki bu oran, %3'ü geçmediği önceki yıllara göre kayda değer bir değişimdir. Müttefiklerin D-Day çıkarmasının ardından bile, Alman savaş alanındaki ölümlerin yüzde 68,5 gibi şaşırtıcı bir oranı, Kızıl Ordu'nun geri çekilen Wehrmacht'a karşı amansız bir yıldırım taarruzu yürüttüğü Doğu cephesinde gerçekleşmiştir.[22]

Savaşta ve olumsuz çevre koşullarından kaynaklanan bu kayıplara ek olarak, en az 20.000 asker askeri mahkemeler tarafından verilen cezalar sonucunda idamla karşı karşıya kalmıştır. Karşılaştırmalı bir perspektiften bakıldığında, Kızıl Ordu 135.000 askerini idam ederken, Fransa 102, ABD 146 ve İngiltere 40 askerini idam etmiştir. Bu rakamlar, İkinci Dünya Savaşı'nın insani maliyetine ilişkin ciddi bir fikir vermektedir.[23]

Genelkurmay Başkanlığı

değiştir

Ordu üst kumandanlıkları ve ordu genelkurmay başkanlıkları

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Overmans 2004, s. 215.
  2. ^ Armbrüster 2005, s. 64.
  3. ^ Van Creveld, Martin L. (2007). Fighting power: German and US Army performance, 1939-1945. Contributions in military history. Westport, Connecticut: Greenwood Press. ISBN 978-0-313-09157-5. 
  4. ^ Hartmann, Christian; Hartmann, Christian (2013). Operation Barbarossa: Nazi Germany's war in the east, 1941 - 1945. 1. publ. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-966078-0. 14 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023. 
  5. ^ Fritz, Stephen G. (2011). Ostkrieg: Hitler's war of extermination in the East. Lexington: University Press of Kentucky. ISBN 978-0-8131-3416-1. 25 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023. 
  6. ^ a b Kershaw, Ian; Lewin, Moshe (28 Nisan 1997). Stalinism and Nazism: Dictatorships in Comparison (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-56521-9. 30 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023. 
  7. ^ Strohn, Matthias (2011). The German Army and the Defence of the Reich: Military Doctrine and the Conduct of the Defensive Battle 1918-1939 (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-19199-9. 
  8. ^ Craig, Gordon Alexander (1980). Germany: 1866 - 1945. Oxford paperbacks European history. Oxford: Oxford Univ. Press. ISBN 978-0-19-502724-2. 5 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023. 
  9. ^ a b "Book sources - Wikipedia". en.wikipedia.org (İngilizce). 4 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023. 
  10. ^ "Book sources - Wikipedia". en.wikipedia.org (İngilizce). 12 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023. 
  11. ^ Forster, Jurgen; Krausnick, Helmut; Wilhelm, Hans-Heinrich (Şubat 1983). "Die Truppe des Weltanschauungskrieges: Die Einsatzgruppen der Sicherheitspolizei und des SD 1938-1942". German Studies Review. 6 (1): 160. doi:10.2307/1429462. ISSN 0149-7952. 
  12. ^ Tooze, J. Adam (2007). The wages of destruction: the making and breaking of the Nazi economy. 1. American ed. New York, NY: Viking. ISBN 978-0-670-03826-8. 23 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023. 
  13. ^ Stone, David (David J. A. ) (2006). Fighting for the fatherland : the story of the German soldier from 1648 to the present day. Internet Archive. Washington, D.C. : Potomac Books. ISBN 978-1-59797-069-3. 
  14. ^ Mosier, John (2006). Cross of iron: the rise and fall of the German war machine, 1918-1945. 1st ed. New York: Henry Holt and Co. ISBN 978-0-8050-7577-9. 23 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023. 
  15. ^ "Book sources - Wikipedia". en.wikipedia.org (İngilizce). 17 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023. 
  16. ^ "documentArchiv.de - Wehrgesetz (21.05.1935)". www.documentarchiv.de. 8 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023. 
  17. ^ "Keeping the Sea Lanes Open". ThoughtCo (İngilizce). 12 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023. 
  18. ^ Bundgård Christensen, Claus; Poulsen, Niels Bo; Smith, Peter Scharff (2015). Waffen-SS: Europas nazistiske soldater. 1. udgave. København: Gyldendal. ISBN 978-87-02-09648-4. 20 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023. 
  19. ^ Fritz 2011, ss. 366-368.
  20. ^ Overmans, Rüdiger (2004). Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg. 3. Aufl. München: Oldenbourg. ISBN 978-3-486-20028-7. 9 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023. 
  21. ^ Biess, Frank (2006). Homecomings: returning POWs and the legacies of defeat in postwar Germany. Princeton, N.J: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-12502-2. 28 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023. 
  22. ^ Herf, Jeffrey (2006). The Jewish enemy: Nazi propaganda during World War II and the Holocaust. Cambridge, Mass.: Belknap Press of Harvard Univ. Press. ISBN 978-0-674-02175-4. 22 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023. 
  23. ^ "Book sources - Wikipedia". en.wikipedia.org (İngilizce). 24 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Wehrmacht&oldid=32800535" sayfasından alınmıştır