V. Murad

21 Eylül 1840'ta Mehmed Murad adıyla başkent İstanbul'da doğdu.^[1] 31. Osmanlı padişahı Abdülmecid ile Şevkefza Kadın Efendi'nin büyük oğullarıydı. Babası padişah Abdülmecid tarafından çok sevilmekte ve bu nedenle onun tarafından veliaht ilan edilmek istenmekteydi.^{[kaynak belirtilmeli]}

Babasının ilk erkek çocuğu olması dolayısıyla öğrenimi ve eğitimine büyük özen gösterilen V. Murad, döneminin en ünlü bilginlerinden Doğu kültürü ve fen alanında ders aldı. Önce Ethem Paşa'dan, sonra ise Kemal Paşa ile Gardet adlı bir Fransız'dan ders alarak 14 yaşında öğrenmeye başladığı Fransızcasını ilerletti. Mızıka-yı Hümâyun komutanı Guatelli Paşa ve Augusto Lombardi adlı bir diğer İtalyan'dan aldığı piyano dersleriyle batı musiki alanında ilerleme kaydetti ve kendi kendine birçok şarkı besteledi.

 

Sultan Abdülaziz ile beraber çıktığı Avrupa gezisi sırasında Avrupa'yı yakından görüp hayranlık duymuş, bu gezi sırasında İngiltere'de tanıştığı VII. Edward ile yakın bir dostluk kurmuştu.^[2] Amcasının tanıdığı serbestlik sayesinde, Kurbağalıdere'deki köşkünde (Şu anki Marmara Üniversitesi Göztepe Yerleşkesi) ailesi ve maiyeti ile birlikte rahat bir yaşam sürdü. Kendisini, Avrupalı prenslerden farklı görmeyen ve alafranga yaşama biçimini seçen Murad Efendi, dairesinin ve köşklerinin konuklarla dolup taşmasını istediğinden; Jön Türkler, hürriyetperverler, yabancı ve İstanbullu aydınlar velîahtı ziyarete geliyor ve ağırlanıyorlardı.^[3]

Veliaht Murad, bu dönemlerde meşrutî rejimi savunan Yeni Osmanlılar'la temas kurdu. Sık görüştüğü Şinasi, Namık Kemal ve Ziya beylerle meşrutiyet, demokrasi ve hürriyet konusunda fikir alışverişinde bulunuyordu.^[4] Fikir alışverişi yaptıkları bölgeye bu buluşmalardan dolayı bölgeye Fikirtepe adı verildi.

Veliaht Mehmed Murad efendi tahttan indirilen amcası Sultan Abdülaziz'in yerine 30 Mayıs 1876'da Sultan Beşinci Murad unvanıyla padişah oldu. "Talebe-i ulûm" ya da "softalar ayaklanması" adı verilen gösteriler, 10 Mayıs 1876'da başlamıştı. “Erkân-ı erbaa” adı verilen bu grup, iktidar koltuğuna oturduktan sonra Abdülaziz’in hal‘i konusunda anlaşarak, durumu veliaht Murad Efendi'ye bildirdiler. Hal‘ işinin 31 Mayıs'ta yapılması kararlaştırıldığı halde bazı gelişmeler yüzünden 29-30 Mayıs gecesine alındı.^[4]

 

Cülus ve biat tarihinin kararlaştırılan günden bir gün önceye alındığı kendisine bildirilmediği için dairesine gelen askerler tarafından tutuklanacağı vehmine kapılarak depresyona girdi. Serasker Hüseyin Avni Paşa'nın arabasına binerken Paşa arabadan inmeyerek büyük bir protokol rezaletine imza atmakla beraber, belinden çıkardığı silahı korku içindeki V. Murad'a uzatmış ve korkusu bir kat daha artmıştır. Rıhtımdan çatanaya bindirileceği sırada denizin fırtınadan dolayı kabarması üzerine korkuya kapılarak binmek istememiş müdahale edilerek bindirilmiş, Sarayburnu'na geçilerek bir arabayla Beyazıt'taki Seraskerlik binasına (bugünkü İÜ Merkez Kampüsü) gidilerek orada biat törenine başlanmıştır. Sultan Abdülaziz'in Topkapı Sarayı'na nakledildiği haberi gelince acele ile Dolmabahçe Sarayı'na gidilerek törene orada devam edilmiştir.

Kısa süre içinde yaşadığı olayların etkisiyle artan korkusu yüzünden, törenin kısa kesilmesi kararlaştırılmış, toplu halde huzura alınan gayr-i müslim cemaat ruhanileri kendilerine mahsus kıyafetleriyle üzerine yürüyünce kaçmaya çalışmıştır.^[5] Seraskerlikte ve saraydaki tören sırasında geleneksel taht Topkapı Sarayı'ndan getirilememiş ve atalarının tahtına oturamamıştır. Padişahların törenle Cuma namazına gittikleri Cuma Selamlığı sırasında kendini sarayın havuzuna atmaya çalışması yüzünden bu törene bir daha cesaret edilememiş, daha da önemlisi saltanatının meşruiyetinin tasdiki anlamına gelen kılıç alayı yapılamamıştır.^[6]

Birkaç gün sonra Sultan Abdülaziz'in ölüm haberinin gelmesi ve ardından Hüseyin Avni Paşa'nın Çerkes Hasan adlı genç subay tarafından öldürülmesi olayları üzerine kendini tamamen kaybederek yatağında gözleri havaya dikilmiş halde hareketsiz kalakalmıştır.^[5] Hususi doktoru olan Dr. Kapolyon'un bir küvetin içine yatırarak elli sülük ile kan almak gibi son derece hatalı tedavi yöntemleriyle durumu daha da fenalaşmış ve adeta kendisinden ümit kesilmişti. Artık iyileşme ümidi kalmadığı için devlet adamlarının kararıyla 93 gün kaldığı Osmanlı tahtından 31 Ağustos 1876 tarihinde indirildi.

II. Abdülhamid tarafından ailesi ile birlikte zorunlu ikamete mecbur edildi. Taraftarları onun sağlığının iyi olduğu ve haksız yere hal'edildiği propagandasını yayıyorlardı. Bunun üzerine II. Abdülhamid, onu yerli ve yabancı doktorlardan oluşan bir kurula muayene ettirerek hastalığının sürdüğüne ve tedavisinin olanaksız olduğuna yönelik rapor aldı.^[4]

 

Onu yeniden padişah yapmak isteyenler tarafından üç defa tahta çıkarma girişimi düzenlenmiştir. İlki, tahttan indirilişinden üç ay sonra gerçekleşti. İkisi Türk, ikisi yabancı olan dört kişilik bir komite, V. Murad'ı Avrupa'ya kaçırmak ve hükümdarlığını kabul ettirmek için kadın kılığında Çırağan Sarayı'na girmeye çalışırken yakalandı.^[4] İkinci kaçırma girişimi Cleanti Scalieri-Aziz Bey mason komitesi tarafından düzenlendi. Scalieri vasıtasıyla mason örgütlerine mensubiyeti bulunan Beşinci Murat, Fransız Obediyanslarına bağlı Terakki (Proodos) Locası'nda yer almıştı.^[7] Bu localarda ilkeler, "…vicdanlarda hürriyet, adalette eşitlik, ilişkilerde kardeşlik…" olarak tanımlanıyordu. Çeşitli dinler, çeşitli milliyetler ve çeşitli mezheplerin zenginliğinde bölünmüş imparatorluk yapısı, özgürlük, eşitlik, kardeşlik kavramlarıyla bir arada tutulmaya çalışılıyor, bu yapıyı kaynaştıracak söylemler loca içerisinde yüksek seslerle dillendiriliyordu. V. Murad, imparatorluğun yeni değerlere geçişi olarak görülmüştü, bu yüzden onu yeniden tahta çıkarmayı denediler.^[7] Murad'ı kaçırarak bir camide biat edip yeniden padişah ilân etmeyi tasarlayan komite üyeleri içlerinden birinin ihbarı üzerine harekete geçmeden yakalandı. 20 Mayıs 1878 günü gerçekleşen üçüncü girişim Çırağan Baskını olarak bilinir. Baskını düzenleyen Ali Suavi'nin öldürülmesi ile sonuçlanmıştır.

Ali Suavi vakasından sonra eski padişah ailesiyle beraber Çırağan'ın bugün Beşiktaş Anadolu Lisesi olarak kullanılan harem binasına nakledildi. Bu olaya kadar tanınan birtakım serbestlikler tamamen kaldırılmış ve eski padişah ailesi ile beraber pek çok mahrumiyetlere maruz kalmıştır. Akıl sağlığına tekrar kavuştuğu yönündeki söylentilerin maiyetindeki bazı kalfalar tarafından ortalığa yayılması bu tedbirlerin alınmasında etkili olmuştur. Çırağan'ın dışarı ile tamamen irtibatının kesilmesi ve sıkı bir tarassut altına alınması bu dönemdedir. Ailesi ve maiyetindekilerle beraber kalabalık bir grubu oluşturmuşlar ve bu zümreye "Çırağanlılar" adı verilmiştir.

Akıl sağlığına kavuşan sabık padişah günlerini piyano çalarak, torunlarına ithaf ettiği besteler yaparak ve onların müzik yönünde eğitimleriyle ilgilenerek geçirdi. 28 yıl süren bu uzun mahrumiyet yıllarında ailesi genişlemekle beraber kayıplar da yaşanmıştır. Çırağan yıllarında iki kızı, sekiz torunu ve 1903 yılında da; Şehzade Ahmed Nihat Efendi'nin oğlu olan, torun çocuğu Şehzade Ali Vasıb Efendi dünyaya gelmişlerdir.

Bununla beraber kızı Fehime Sultan'ın annesi Meyliservet Kadınefendi, kızı Aliye Sultan, torunu Celile Sultan, Selahaddin Efendi'nin ölü doğan iki oğlu ve üç gelini vefat etmiş, bu kayıplar eski padişahı derinden sarsmıştır. Özellikle büyük bir sevgiyle bağlı olduğu annesi Şevkefza Valide Sultan'ın ölümünden sonra ise, günlerce kimseyle görüşmemiş, yemek yemeyi bile reddederek kederini uzun zaman yaşamış, eski günlerindeki hayata bağlı halinden eser kalmamıştır.

V. Murad; kızı Hatice Sultan'ın, II. Abdülhamid'in damatlarından Kemaleddin Paşa ile giriştiği bir gönül ilişkisinin açığa çıkması üzerine şeker hastalığına yakalanmış ve bu rahatsızlığına eşlik eden kanlı basurun da etkisiyle 29 Ağustos 1904'te ölmüştür.

Vasiyet ettiği türbeye gömülmesine II. Abdülhamid izin vermedi.^[3] Sessiz sedasız ve gösterişsiz şekilde Yeni Cami Türbesi'nde, annesinin yanına defnedilmesi emredildi. Cenazesi, Topkapı Sarayı'na nakledilmiş, padişahlara mahsus şekilde Hırka-i Saadet Dairesi'nde gasledilerek teçhiz ve tekfini yapıldıktan sonra cenaze namazı için Sirkeci'ye getirilmiştir. Burada halkın dikkatini çekmemek ve herhangi bir taşkınlığı engellemek için askerî birlikler kordon oluşturarak sıkı tedbir almalarına rağmen, bazı gruplar kordonu aşarak tabuta ulaşmışlar ve eski padişaha duydukları saygıyı göstermişlerdir. Yeni Cami haziresinde Turhan Valide Sultan Türbesi'ne ek olarak inşa edilen Cedid Havatin Türbesi'nde annesinin yanına defnedildi.

Çocukluğunda iyi bir eğitim alan Sultan V. Murad, iyi derecede Fransızca öğrendi. Okumaya ve edebiyata oldukça düşkündü. Fırsat buldukça Fransa'dan getirttiği kitapları, yabancı gazeteleri uzun uzun okur, veliahtlık döneminde Ziya Paşa, Namık Kemal gibi o devrin birçok şairi ile sohbetlerde bulunurdu. Müziğe de meraklı olan Sultan V. Murad, hem piyano çalar hem de Batı müziği dalında besteler yapardı.^[3] Schottich ve Valse bilinen eserleridir. Sultan Vahideddin'in:

Biraderi (V. Murad'ı) terazinin bir tarafına, biz diğer yedi biraderi öbür tarafına koysalar birader ağır basardı.

dediği kaynaklarda belirtilmiştir.^[8][9]

V. Murad, eserlerinde Türk müziği formlarını kullanmamış, batı formunda eserler vermiştir. Tahttan indirildikten sonra Çırağan Sarayı'nda bestelediği büyük ciltlerde toplanmış notları kalmış, bu ciltler önce İstanbul Üniversitesi kütüphanesine alınmış; daha sonra araştırmacı sanatçı Vedat Kosal'a hediye edilmiştir. Vedat Kosal; Ethem Eldem ve Kıyameddin Barlas'la birlikte incelenip eski Türkçeden latin harflerine geçirilmiştir. Aydın Hevâsı başlığıyla armonize ettiği Zeybek, müzik tarihinde bir Türk halk türküsünün piyano için çok seslendirildiği ilk eser olarak değerlendirilir.^[3][10]

Hayatını anlatan ve kendi bestelerine de yer verilen V. Murad Balesi'nin dünya prömiyeri 3 Mayıs 2012'de Ankara Devlet Opera ve Balesinde yapılmıştır.^[11]

2012 yılında TRT 1'de yayınlanan Kirli Oyunlar isimli dizide Sezgin Erdemir tarafından canlandırılmıştır.

2014 yılında TRT 1'de yayınlanan Filinta dizisinde Uğur Uludağ tarafından canlandırılmıştır.

2017 yılında TRT 1'de yayınlanan Payitaht Abdülhamid dizisinde yaşlılığı Nevzat Yılmaz tarafından canlandırılmıştır.

1. Elâru Mevhibe Başkadınefendi
2. Reftârıdil Kadınefendi
3. Şayân Kadınefendi
4. Meyliservet Kadınefendi
5. Resan Hanımefendi

1. Şehzade Mehmed Selahaddin Efendi (5 Ağustos 1861 - 29 Nisan 1915), Annesi Reftârı Dil Kadınefendi'dir. Onun oğlullari:
   1. Şehzade Osman Fuad Efendi
   2. Şehzade Ahmed Nihad Efendi

1. Hatice Sultan
2. Fehime Sultan
3. Fatma Sultan
4. Aliyye Sultan

 

Wikimedia Commons'ta V. Murad ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Sakaoğlu, Necdet (1999). Bu Mülkün Sultanları. İstanbul: Oğlak Yayınları. ISBN 875-329-299-6.  say.464-475
• Kinross, Lord (1977). The Ottoman Centuries. İstanbul: Sander Kitabevi. ISBN 0-224-01379-8.  (İngilizce)

V. Murad Osmanlı Hanedanı Doğumu: 21 Eylül 1840 Ölümü: 29 Ağustos 1904
Resmî unvanlar
Önce gelen Abdülaziz	Osmanlı Sultanı 30 Mayıs 1876 - 31 Ağustos 1876	Sonra gelen II. Abdülhamid
Sünni İslam unvanları
Önce gelen Abdülaziz	İslam Halifesi 30 Mayıs 1876 - 31 Ağustos 1876	Sonra gelen II. Abdülhamid