[go: up one dir, main page]
Vikipedi

Türkiye ekonomisi

Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından gelişmekte olan olarak tanımlanan piyasa ekonomisi

Türkiye, OECD ve G20'nin kurucu üyesidir ve E7 ülkeleri, GOBLE'ler ve YSÜ'ler arasında sınıflandırılmaktadır.[27][28][29] 2023 yılı itibarıyla Türkiye ekonomisi nominal GSYİH'ye göre dünyanın en büyük 17, Avrupa'nın ise Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya ve İspanya'dan sonra en büyük 6'ıncı ülkesi konumundadır. ekonomisidir. Aynı zamanda SAGP'ye göre dünyanın en büyük 11, Avrupa'nın ise en büyük 5. ekonomisidir. IMF'ye göre Türkiye üst-orta gelirli, karma piyasalı, gelişmekte olan bir ekonomiye sahipken, Dünya Bankası'na göre Türkiye, 2024 yılında kişi başı GSYİH'e göre yüksek gelirli ülkeler sınıfına girecektir.[30] Ülke, dünyada en çok ziyaret edilen dördüncü destinasyondur[31] ve hem çok uluslu hem de ulusal firmalar tarafından kurulan 1.500'den fazla Ar-Ge merkezine sahiptir.[32] Türkiye dünyanın önde gelen tarım ürünleri, tekstil, motorlu taşıtlar, ulaşım ekipmanları, inşaat malzemeleri, tüketici elektroniği ve ev aletleri üreticileri arasında yer almaktadır.

Türkiye ekonomisi
Levent finans merkezi, İstanbul
Derece
  • 17 (20) (2023)
  • SAGP (11) (2023)
Para birimiTürk lirası (TRY)
Mali yıltakvim yılı[1]
Ticaret organizasyonlarıG-20, OECD, AB Gümrük Birliği, DTÖ, ECO, BSEC
İstatistikler
GSYİH1,154 trilyon $ (2023) (TÜİK)
GSYİH büyüme
  • %11,4  (2021) %5,5  (2022) %4,5  (2023)[2]
Kişi başı GSYİH13,1 bin $
Sektörel GSYİH dağılımı
Enflasyon (TÜFE)▲ %61.98 (TÜİK, 2023)[4]
▲ %129.27 (ENAG Grup, 2023)[5]
Yoksulluk sınırı
altındaki nüfus
  • ▲ %10,4 (2018)[6]
  • ▼ Yoksulluk veya sosyal dışlanma riski altında %11,7(AROPE, 2019)[7]
  • ▼ Günde 5,50 $'dan az, %3,3 (2020 mali yılı)[8]
Gini katsayısıazalış 41.7 orta (2019)[9][a]
İşgücü
  • artış 34,334 (2022)[10]
  • azalış %53,1 istihdam oranı (2022)[11]
  • Yaklaşık 3,2 milyon Türk yurtdışında çalışıyor[1]
Sektörel işgücü dağılımı
İşsizlik
▼ %8,7 (2024/1. Çeyrek)[12]
▼ %16,7 genç
(15 - 24 yaş arası; Eylül 2023)[13]
Ortalama gayrisafi maaşTRY ~17,002 / 514€ / $554 aylık (Ocak, 2024)
Ortalama net maaşTRY ~20,002 / 605€ / $652 aylık (Ocak, 2024)
İş yapılma kolaylığı sıralamasıartış 33. (çok kolay, 2020)[14]
Dış ticaret
İhracatartış $255.8 milyar $ (2023) (25.) (2023)[15]
İhraç malları
Ana ihracat ortakları
İthalatartış $361,774 milyar $ (2023) (24.) (2021)[17]
İthalat malları
Ana ithalat ortakları
DYY sermayesi
  • artış $180.3 milyar (31 Aralık 2017 tahm.)[1]
  • artış Yurt dışı: $47.44 milyar (31 Aralık 2017 tahm.)[1]
Cari hesap▼ −$45,2 milyar $ (2023)[19]
Gayrisafi dış borç▲ NET DIŞ BORÇ: $267,712 Brüt Toplam: $475,768 milyar, Kamu: 240,913; Özel Sektör: $234,854 (29/09/2023) [1]
Kamu maliyesi
Kamu borçları▼ GSYİH'nın %26.2'i (2023)[20]
Bütçe açığıGSYİH'nın %−2.5'i (2023 tahm.)[1]
Gelirler172.8 milyar (2017 tahm.)[1]
Giderler185.8 milyar (2017 tahm.)[1]
Ekonomik yardımdonor: $6.182 milyar, GSMG'nin %0.79'u[21][22]
Kredi derecelendirme
Dış rezervlerartış $134,2 milyar $ (Mayıs 2024)
Ana veri kaynağı: CIA World Fact Book
Diğer bir bilgi verilmemiş, değerlerin tümü ABD Doları ile ifade edilmiştir.
Ülkelere göre en çok satılan ürünler (Temmuz 2016) TİM AR-GE
Yıllar içinde ekonomik işkollarının GSYİH içindeki oranlarının değişimi (mavi: tarım, kırmızı: sanayi, sarı: hizmet)[26]
2012 Türkiye ihraç ürünleri [1]

Günümüzde Türkiye'nin pek çok bölgesi sanayi toplumu olarak nitelenebilir. Türkiye sanayi toplumuna hızlı geçiş olgusunu Müslüman toplumlar arasında başarıyla gerçekleştirebilen az sayıdaki ülkeden birisidir.

Türkiye, 2016 yılı itibarıyla, nüfusun çoğunluğunun Müslüman olduğu ülkeler arasında Endonezya'dan sonra ikinci büyük ekonomidir. Türkiye'yi Suudi Arabistan, BAE, Mısır ve Bangladeş izler. Türk dünyasının da en gelişmiş iktisadı olan Türkiye'yi Kazakistan izler.

Tarihi

değiştir
Ana madde: Türkiye ekonomi tarihi

1923-1938

değiştir

Kuruluş yıllarında Osmanlı'nın yıkılış döneminin savaş yenilgileri geçmişiyle başlayan Türkiye iktisadı 1923 sonrası yıllarda harap vaziyetteydi. İstanbul ve İzmir haricinde ne sanayi, ne sermaye sınıfı, ne altyapı, ne de eğitim mevcuttu. En basit ürünler dahi ithal edilmek zorundaydı. Anadolu'daki büyük toprak sahipleri de sanayi burjuvazisini oluşturmaktan çok uzaktı.

Cumhuriyetin ilk on beş yılında, Türkiye Cumhuriyeti Devleti, ilk yıllarında uyguladığı iktisadi devrimlerle, siyasi bağımsızlığının ardından iktisadi bağımsızlığını da kazanma yolunda önemli adımlar atmıştır.

Atatürk Dönemi'nde sadece bürokratların değil tüm halkın mülkiyet hakkını tanımış ve 1923-1938 yılları arasında Türkiye ekonomisi %7,5 büyüyerek dünyanın en hızlı kalkınan ülkelerden biri oldu.

1933 yılında, Sümerbank'ın kurulması ve Mevduatı Koruma Kanunu ile Ödünç Para Verme İşleri Kanunlarının kabul edilmeleri başlıca iktisadi olaylardır. Devlet bu tarihte ilk kez faiz oranlarını belirlemeye başlamıştır.

1924-1929 arası yılda ortalama yüzde 10,9, sanayi üretim ise yüzde 8,5 oranında artış kaydetmiştir. Bu sonuç, üretim kapasitesine yapılan ilavelerden çok, geçmişte meydana gelen kapasite boşluklarının kullanılmasının bir sonucudur.

29 Ekim 1929’da ABD’de yaşanan iktisadi krizden genç Türkiye Cumhuriyeti de etkilenmiş; devletçi, müdahaleci ve korumacı politikalar uygulanmaya başlanmıştır. 1923-1929 yılları arasında özel sektör girişimlerinin ülke kalkınmasında yetersiz kaldığını düşünen CHP, 1931 yılında programına devletçiliği almıştır.[33]

1935'te Atatürk’ün devletçilik kavramı hakkındaki görüşleri şöyledir:

Türkiye’nin tatbik ettiği devletçilik sistemi 19. asırdan beri sosyalizm nazariyatçılarının ileri sürdüğü fikirlerden alınarak tercüme edilmiş bir sistem değildir. Bu, Türkiye’nin ihtiyaçlarından doğmuş Türkiye’ye has bir sistemdir. Devletçiliğin bizde manası şudur: Fertlerin hususi teşebbüslerini esas tutmak, fakat büyük bir milletin ve geniş bir memleketin bütün ihtiyaçlarını ve birçok şeylerin yapılmadığını göz önünde tutarak memleket iktisadiyatını devletin eline alması.

İktisat kongreleri

değiştir

17 Şubat 1923 tarihinde düzenlenen I. İktisat Kongresi'deki tablo ile, Türk Kurtuluş Savaşından galip çıkan Türkiye, Osmanlı'dan devralınan borç yükü ile karşı karşıya, halkın büyük çoğunluğu fakir ve eğitimsiz, sanayisi yok denecek kadar az ve sermaye birikiminden yoksun, geri kalmış bir ülke konumundaydı. Bu Kongrenin ortaya konulan fikirler açısından o devrin Türkiye iktisadını yeniden inşa etmede büyük katkıları olmuştur.

1981 yılında düzenlenen II. İzmir İktisat Kongresi ise, iktisadi ve siyasi bunalımların gözlendiği, iktisadi olarak içe dönük sanayileşmenin yarattığı bunalımların biriktiği ve hemen ardından bu alanlarda büyük değişimlerin gözlendiği bir dönemde düzenlenmiştir.

1992 yılında düzenlenen III. İzmir İktisat Kongresi, bu değişim ortasında olan ve coğrafi açıdan etrafında siyasi çalkalanmaların gözlendiği Türkiye için, iktisadi açıdan gelecek yüzyıla hazırlanmada, hedefleri belirlemede, kamu ve özel kesimin fikirlerini ortaya koymada önemli bir yere sahiptir.

1930 yılında Merkez Bankası kurulmuş ve Türk Parasını Koruma Kanunu TBMM'de kabul edilmiştir. Merkez Bankası özerk bir yapıya sahiptir ve para politikalarının belirlenmesinde önemli rol oynar.

II. Dünya Savaşı sonrası yıllar

değiştir

1950'li yıllarda Demokrat Parti iktidarları, dünyadaki gelişmelerin de etkisiyle daha açık bir ekonomiyi desteklemiştir. DP iktidarları, geçmiş yılların aksine özel sektöre ve tarıma ağırlık vermiştir. Marshall Yardımları ile tarımda makineleşme hızlanmış yeni alanların tarıma açılmasıyla tarımsal üretim artışa geçmiştir. Ancak on yılın sonraki aşamalarında fiyatların tarım işkolu aleyhine geçmesi ve DP'nin beklediği seviyelerin aksine düşük kalan sıcak para akışı nedeniyle beklenen başarılar elde edilememiştir. Demokrat Parti on yılın ikinci yarısında zorda kalan tarım işkolunu destekleme amacıyla Toprak Mahsulleri Ofisi'ni aktif bir şekilde kullanmıştır. Ancak bu kullanım ülkeye mali bir yük oluşturmuştur. 1950'ler aynı zamanda dış ticaretin serbestleştiği özellikle mamul malların ithalatının kolaylaştığı yıllar olmuştur.[34]

II. Dünya Savaşı sonrasına kadar devlet iktisadıyla yaşayan toplum, 1950'den sonra ABD'nin de etkisiyle büyük bir sanayi kalkınma sürecine girdi. Bugün de sürmekte olan bu kalkınma süreci özellikle büyük toprak sahiplerinin, hızla modern sermaye sınıfına dönüşmesine yolaçtı. Anadolu'nun kalkınması ve alt yapısının oluşması sürecinde 200 milyar Amerikan dolarından fazla borç oluştu. Güneydoğu Anadolu Projesi ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu teşvik programları hâlen sürmektedir.

1960'larda, Türkiye tarım işkolunu temel alan anlayıştan sanayileşmeye önem veren anlayışa geri döndü. Askeri yönetim tarafından kurulan Devlet Planlama Teşkilatı, 1950'lerde yaşanan seçmene yönelik popülist politikaların yerine daha planlı bir ekonomik politika yaratma çabasının en önemli göstergesidir. Oluşturulan Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, iç pazara yönelik sanayileşmeye önem vermekte ve tarım işkolunu ihmal etmekteydi. 1965 yılında tek başına iktidar olan Adalet Partisi DPT'nı özel sektörü desteklemek için kullandı. Özellikle Turgut Özal'ın DPT müsteşarı olmasıyla özel sektöre verilen önem yükseldi.

Ortalama %6'nın üzerindeki iktisadi gelişme ile beraber büyük bir değişim ve modernleşme başladı. Öncelikle İstanbul, İzmir ve Batı bölgeleri, 1980'den sonra da bütün Anadolu illerinde büyük sermaye ve sanayi oluştu. Bir milyar Amerikan doları ve üzeri sermayeye sahip holding sayısı 25'i geçti. Bunun altındaki yüzbinlerce büyük, orta ve ufak ölçekteki şirket ve oluşan işçi sınıfı dinamik bir iktisadın taşıyıcıları oldular. Arap ülkelerinde petrol sayesinde oluşan refah, Türkiye'de toplumun çalışmasıyla zor şartlarda oluştu.

24 Ocak kararları

değiştir
Ana madde: 24 Ocak kararları

24 Ocak Kararları ile 1980 öncesi dönemde uygulanan ithal ikameci büyüme stratejisi terk edilerek dışa açık büyüme stratejisi uygulamaya konulmuş ve büyüme stratejisi, temel olarak, verimlilikte artış sağlamayı ve iktisadın rekabet gücünü artırmayı amaçlamıştır. Bu çerçevede, piyasa iktisadının kurumsallaşması yönünde adımlar atılmıştır.

Makro-ekonomik eğilimler

değiştir

Türkiye OECD (1961) ve G20 büyük ekonomilerinin (1999) bir kurucu üyesidir. 31 Aralık 1995 yılından bu yana, Türkiye ayrıca AB Gümrük Birliği'nin bir parçasıdır.

Birçok ekonominin son küresel mali durgunlukta kurtarılabilirliği mümkün olmakla birlikte, Türk ekonomisi, Avrupa'nın en hızlı büyüyen ekonomisi olarak ayakta kalmış, 2010 yılında %9.2 ve 2011 yılında %8,5 oranında genişlemiş ve Dünya'nın en hızlı büyüyen ekonomilerinden biri olmuştur. Bu nedenle, Türkiye 2004 yılından bu yana "AB Maastricht kriterlerinde yüzde 60" kamu borç stoku karşılama oranına sahiptir. Benzer şekilde, 2002'den 2011'e bütçe dengesi AB Maastricht kriterlerinde bütçe açığı yüzde 3'ten daha az, yüzde 10'dan daha fazla bir şekilde düşmüştür.[35]

CIA gelişmiş bir ülke olarak Türkiye'yi sınıflandırılmıştır.[36] Türkiye sık sık ekonomistler ve siyaset bilimciler tarafından yeni sanayileşmiş ülke olarak sınıflandırılmış;[37][38][39] Merrill Lynch, Dünya Bankası ve The Economist gelişmekte olan bir piyasa ekonomisi olarak Türkiye'yi tarif etmiştir.[40][41][42]

Dünya Bankası, 2007 yılında kişi başına düşen GSYİH açısından Türkiye'yi üst-orta gelirli bir ülke olarak sınıflandırmıştır.[42] Lisans üstü ödeme ortalama 2010 yılında adam-saat başına 10,02 dolar kadardır.

Forbes dergisi tarafından yapılan bir ankete göre, İstanbul, Türkiye'nin mali sermaye başkentidir, 2013 yılında toplam 37 milyarder bulunan şehir Moskova (84 milyarder), New York (62 milyarder), Hong Kong (43 milyarder) ve Londra'nın (43 milyarder) ardından dünyada 5'incidir.[43]

2009 yılında Türk hükûmeti geçici otomobil vergi kesintileri, ev aletleri ve konut gibi 2007-2012 küresel finansal krizin etkilerini azaltmak için bazı çeşitli ekonomik teşvik önlemlerini tanıtmıştır. Sonuç olarak, dayanıklı tüketim malları üretimi, otomotiv üretimindeki azalmaya rağmen, %7,2 oranında artmıştır.[44]

Türk Hisse Senedi Piyasası ve kredi derecelendirme kuruluşları olumlu yanıt vermiştir. The Economist'e göre, Türkiye'de hisse senedi fiyatları neredeyse 2009 yılı boyunca iki katına çıkmıştır.[45] 8 Ocak 2010 tarihinde Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Moody's Türkiye'nin notunu bir kademe yükseltti.[46] 2012 yılında, Fitch 18 yıllık boşluk sonrası yatırım notunu (uzun vadeli yabancı para cinsinden Temerrüt Derecelendirmesini (IDR) BBB-'den BB+'ya yükseltti ve IDR BB+'dan BBB'ye (uzun vadeli yerel para birimi BBB'ye yükseltildi)) Türkiye'nin kredi notunu yükseltti.[47] bunu, Mayıs 2013'te Moody's'in bir derecelendirme yükseltmesi izledi, düşük hizmet yatırım notu Baa3 ile Türkiye'nin devlet tahvili notunu yukarı çekti. Karar Moody's'in iki yılda ilk yatırım dereceli Türkiye notunu ve puanını artırmak için ülkenin "önemli ekonomik ve kamu maliyesi metriklerinde görüntülenen en son ve gelecekte beklenen gelişmeler" temelinde olduğunu resmî tablosunda belirtmiştir.[48][49]

Türk Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, Türkiye'nin finans kurumlarının küresel ekonomik krizin olduğu bir dönemde, son üç yıl içinde kâr elde ettiğini ve Türkiye'nin bunu yapan nadir ülkelerden biri olduğunu söyledi. Türkiye dünyanın en büyük on beşinci, Avrupa'nın altıncı büyük ekonomisidir ve Türk ekonomisi 2010 yılının ilk altı ayında %11 büyümüştür. Türkiye ekonomisi OECD içinde en büyük büyüme oranına sahip ülkedir. Uluslararası Para Fonu'na göre (IMF) Türkiye millî gelir artışında Çin'i, Amerika Birleşik Devletleri, Brezilya ve Japonya'yı aşacaktır.[35]

Tarım işkolu

değiştir
Ana madde: Türkiye'de tarım
 
Atatürk Barajı, Güneydoğu Anadolu Projesi'ndeki 22 barajın en büyüğüdür. Proje, 22 baraj, 19 hidroelektrik santrali ve 1,82 milyon hektarlık arazinin sulamasını içermektedir. Projenin toplam maliyetinin 32 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor. Santrallerin toplam kurulu gücü 7476 MW olup yıllık enerji üretimi 27 TWh olarak tahmin edilmektedir.

Türkiye topraklarının %24,5'i 1., 2. ve 3. sınıf topraklardan oluşur. Tarım topraklarının %90'ı bu nitelikli topraklardan oluşur. 77,9 milyon hektar Türkiye arazisinin 26,3 milyon hektarı tarımda kullanılır. Miras ve arazi hukuku nedeniyle sürekli parçalanarak küçülen tarla büyüklüğü ortalama 60 hektara inmiştir.[50] Tarımın 2002 yılında millî gelire (230,5 milyar$) katkısı %10,3 (23,7 milyar$) seviyesindedir. 2011 yılı millî gelir 772,3 milyar $, tarım geliri 62,7 milyar$ ile millî gelirin %8,1'idir. 2002 yılında toplam istihdamın (21,3 milyon), %34,9'u (7,4 milyon) tarımda çalışmaktadır. 2011 yılında ise 24,1 milyonluk toplam çalışan sayısının 6,1 milyonu (%25,5) tarımda çalışmaktadır. Tarımda çalışanların oransal olarak önemli ölçüde azalması gelişen ülkelere has bir özelliktir. Türkiye'de 1968 yılında tarımsal GSYİHnin ekonomideki payı %33,5 iken 2010 yılında %9,1'e gerilemiştir.[51]

Tarım dışı sektörler (sanayi, hizmet, turizm vb.) daha fazla büyüdüğü için tarımda çalışanlar ilerleyen yıllarda azalmaya devam edecektir. 2002 yılında millî gelir 3.492 $ iken çiftçinin geliri 1.064 $'dır. 2011 yılında millî gelir 10.444 $, çiftçinin millî geliri 3.653 $'dır. Tarımın ihracattaki payı oran olarak fazla değişmese de miktar olarak artmıştır: 2002 yılı; 36 milyar$ toplam ihracat, 4 milyar $ tarım ihracatı (%11,2). 2011 yılı; 134,9 milyar $ toplam ihracat, 15,3 milyar $ tarım ihracatı (%11,3) yapılmıştır.[50]

Hayvancılık işkolu

değiştir
 
Türkiyede kişi başına düşen büyükbaş yoğunluğu, 2022 TÜİK verileri

Tarım işkoluyla yakın ilişkili olan ve pek çok bölgede küçük aile çiftliklerinin tarımla beraber yürüttüğü haycancılık başlıca altı ana dala ayrılır:

  • Büyükbaş Hayvancılık
  • Küçükbaş Hayvancılık
  • Kümes Hayvancılığı
  • Arıcılık
  • Balıkçılık
  • İpek Böceği Yetiştiriciliği
    Türkiye 2023 yıl ortası irtibariyle 16 milyon 688 bin büyükbaş ve 53 milyon 274 bin küçükbaşa sahiptir.[52]

Sanayi işkolu

değiştir
Ana madde: Türkiye'de sanayi






 

Ekonomik sektörlerin istihdam içindeki payı (2014)[53]

  Tarım (%22.3)
  Sanayi (%20.1)
  Hizmet (%50.3)
  İnşaat (%7.4)






 

Ekonomik sektörlerin GSYİH içindeki payı (2014)[53]

  Tarım (%6)
  Sanayi (%28.3)
  Hizmet (%59.8)
  İnşaat (%6.0)

Cumhuriyetin ilk yıllarında devlet temel tüketim ve ara malları alanında ithal ikamesi sağlamak amacıyla un, şeker, pamuk ile kömür, demir ve akaryakıt üretimine özellikle öncelik vermiş, cumhuriyetin ilk on bir yılında dört şeker fabrikası açılmıştır.

Demokrat Parti iktidarları, geçmiş yılların aksine özel sektöre ve tarıma ağırlık vermiştir. Marshall Yardımları ile tarımda makineleşme hızlanmış yeni alanların tarıma açılmasıyla tarımsal üretim artışa geçmiştir. Bu dönemde sanayileşmeye ağırlık verilmemiştir. Dışa açılmayla ile birlikte mamul malların ithalatı kolaylaşmış, bu da ithal ikamesi yoluyla sanayileşme politikasının oluşturduğu sanayiyi zora sokmuştur.

1960'larda Devlet Planlama Teşkilatı'nın kurulması ile birlikte sanayileşme yeniden önem kazanmış ve yine ithal ikamesi yolu benimsenmiştir. Özellikle Adalet Parti iktidarı ile birlikte iç pazara yönelik üretim yapan sanayi kuruluşları bu teşkilat aracılığıyla desteklenmiştir. Ancak teşkilatın özerk olmaması bir süre sonra etkisini azaltmış ve beklenen uzun vadeli sonuçlardansa, kısa vadeli ve tüketim mallarının üretimine önem veren bir sanayi anlayışı ortaya çıkmıştır.

1980'lerde dışa açılmanın hız kazanması ile birlikte ithal ikamesi yoluyla sanayileşme politikası uygulanabilirliğini ve global konjonktür içinde geçerliliğini yitirmişti. Daha önceki on yıllarda sanayisini ithal ikamesinden, katma değerli ürünler üreten bir sanayiye çeviremediği için Uzak Doğu'da Japonya ve Güney Kore, Avrupa'da İtalya ve İspanya gibi örneklerde görülen ekonomik mucizeleri gerçekleştirememiştir. Bu dönüşümün gerçekleşmemesinin en önemli sebebi siyasal iktidarların gerekli iradeyi göstererek uzun vadeli hedeflere odaklanmak yerine günü kurtarmayı tercih etmesidir. Global rekabet gücü zayıf Türk sanayisi, hızlı bir dışa açılma karşısında zayıf kalmıştır.

Türkiye'de sanayinin GSYİH içindeki payı 1980'lerin sonunda %34'ten 2013'te %27'ye kadar düşmüştür. Türkiye'de sanayinin 21. yüzyılın başında aşması gereken en önemli sorunlar, düşük tasarruf ve yatırım oranları, kadınların iş gücüne katılımının düşüklüğü, eğitim seviyesinin ve kalitesinin düşüklüğü ile araştırma-geliştirme bütçelerinin azlığıdır. Bu eksilerle birlikte Türk sanayisi ucuz ve görece nitelikli iş gücü ile özellikle otomotiv, dayanıklı tüketim mamulleri ve giyim işkolunda dış yatırımları çekmektedir.

Tüketici elektroniği ve ev aletleri

değiştir
 
 
Vestel ve Beko tüketici elektroniği ve ev aletlerinde Avrupa'da en büyük üreticiler arasında yer alan Türk markalarıdır.

Türkiye Vestel üretilen ve 2006 yılında kıtadaki satılan tüm televizyonlar bir dörtte, Avrupa'nın en büyük televizyon üreticisi konumundadır.[54] Ocak 2005 itibarıyla, Vestel ve onun rakibi Türk elektronik ve beyaz eşya markası Beko, Avrupa'da üretilen tüm televizyonların yarıdan fazlasını sağlamıştır.[55] Başka bir Türk elektronik markası Profilo-Telra, 2005 yılında Avrupa'nın en büyük üçüncü TV üreticisi oldu.[56] Tüketici elektroniği alanındaki Türk kuruluşlarının AB pazar payı, AB ile Türkiye arasında imzalanan Gümrük Birliği anlaşması ile önemli ölçüde artmıştır: bu artış dijital cihazlarda %3'ten %15'e 2005 yılında %50'den fazla, 1995 yılında %5 den fazla renkli TV ve %3 den %18'e beyaz eşyada olmuştur.

Tekstil ve giyim

değiştir

Türk şirketleri, 2006 yılında 13.98 milyar dolar değerinde giyim ihracatı yapmış; bunun 10.67 milyar dolardan fazlası (%76.33) AB üyesi ülkelere yapılmıştır.[57]

Motorlu taşıtlar ve otomotiv ürünleri

değiştir
Ana madde: Türk otomotiv sanayisi
 
TEMSA, Otokar ve BMC gibi Türk otomotiv kuruluşları dünyanın en büyük kamyonet, otobüs ve kamyon üreticileri arasında yer almaktadır.

2008 yılında Türkiye (Birleşik Krallık arkasında ve İtalya'nın üzerinde), Avrupa'da beşinci büyük üretici olarak ve dünyanın on ikinci en büyük üreticisi olarak sıralamada yer aldı ve 1.225.400 motorlu taşıt üretti.[58][59]

Otomotiv sanayisi 1960'ların sonlarından bu yana ekonominin önemli bir parçasıdır. İşkolunda etkinlik gösteren kuruluşlar ağırlıklı olarak Marmara Bölgesi'nde yer almaktadır. Araba üreticileri ve parça tedarikçilerinin bir kümelenmesi ile, Türk otomotiv işkolu, 2008 yılında motorlu taşıt ve bileşenlerinde 22.94 milyar dolar değeri üzerinde ihracat ile üretim üslerinden küresel ağın ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir.[60][61]

Çoklu birim trenler, lokomotifler ve vagonlar

değiştir

TÜLOMSAŞ (1894), TÜVASAŞ (1951) ve EUROTEM (2006) yüksek hızda EMU ve DMU modelleri içeren Türkiye'de çok üniteli tren, lokomotif ve vagonlarda büyük üreticiler arasında yer almaktadır.

Gemi yapımı

değiştir

Türkiye dünyanın önde gelen gemi uluslarından biridir; 2007 yılında Türk tersaneleri sayı bakımından (İtalya, ABD ve Kanada'nın arkasında) Dünyada 4., sipariş edilen gemi ve sayısı bakımından (Çin, Güney Kore ve Japonya'nın arkasında) mega yat siparişlerinde Dünyada 4'üncü sırada yer almaktadır.[62]

Savunma sanayisi

değiştir
Ayrıca bakınız: Savunma Sanayi Başkanlığı
 
SOM seyir füzesi TÜBİTAK SAGE ve ROKETSAN tarafından Türk Hava Kuvvetleri için geliştirilmiştir.

Türkiye'de birçok gelişmiş silahlanma üreticileri vardır. Yıllık ihracat 2014 yılındaki değeriyle 1,6 milyar dolara ulaşmıştır.[63] MKEK, TUSAŞ, ASELSAN, ROKETSAN, FNSS, Nurol Makina, Otokar ve HAVELSAN büyük üreticiler arasındadır. 11 Temmuz 2002 tarihinde, Türkiye F-35 Müşterek Taarruz Uçağı (JSF) geliştirme programının Seviye 3 ortağı olmuştur. TUSAŞ Türk Hava Kuvvetleri için F-16 Fighting Falcon gibi çeşitli uçak türleri ve modellerini üretmiştir.[64][65] Türkiye son zamanlarda yurt içinde 0.8m çözünürlüklü keşif uydusu (Göktürk-1 projesi) dahil olmak üzere yeni askerî /istihbarat uydularının yapımını başlatmış, Türk Millî İstihbarat Teşkilatı ve Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından kullanılmak üzere 2 metre çözünürlüklü keşif uydusunu (Göktürk-2 projesi) yapmıştır. Diğer önemli ürünler arasında Altay ana muharebe tankı, A400M, TUSAŞ T-FX, TF-2000 AAW sınıfı fırkateyn, Milgem sınıfı korvet, Anka İHA, Aselsan İzci UGV, T-155 Fırtına kundağı motorlu obüsü, J-600T füzesi, T- 129 saldırı helikopteri, Roketsan UMTAS tanksavar füzesi, Roketsan Cirit lazer güdümlü roket, Panter Obüsü, ACV-300, Otokar Cobra ve Akrep, BMC Kirpi, FNSS Pars 6x6 ve 8x8 ZPT, Nurol Ejder 6x6 ZPT, TOROS topçu roket sistemi Bayraktar Mini İHA, ASELPOD ve SOM seyir füzesi bulunmaktadır.

Demir-Çelik sanayisi

değiştir

Türkiye çelik üretimi yapan ülkeler listesinde 8. sırada yer almaktadır. 2013 yılında, toplam çelik üretimi 29 milyon ton olmuştur.[66] Türkiye'nin ham çelik üretimi, 2011 yılında 34,1 milyon ton gibi rekor bir seviyeye ulaşmıştır.[67] Kayda değer üreticiler (2 milyon ton üzeri üretim yapan) ve üst çelik üreten şirketler arasında:

  • Erdemir (7.1 milyon ton) (47.) (Sadece Erdemir-Türkiye; Erdemir-Romanya dahil değildir)
  • Habaş (4.4 milyon ton) (72.)
  • İçdaş (3.6 milyon ton) (76.)
  • Diler (2,3 milyon ton) (108.)
  • Çolakoğlu (2,1 milyon ton) (110.)

Bilim ve Teknoloji

değiştir
Ana madde: Türkiye'de bilim ve teknoloji

TÜBİTAK, Türkiye'de kalkınma, bilim, teknoloji ve yenilik politikaları için önde gelen bir devlet kuruluşudur.[68] TÜBA Türkiye'de bilimsel etkinliklerin teşviki için özerk bir bilimsel kurumdur.[69] TAEK Türkiye'nin resmî nükleer enerji kurumudur. Hedefleri arasında akademik nükleer enerji araştırma ve geliştirme ve barışçıl nükleer araçların uygulanması bulunmaktadır.[70]

Askeri teknolojilerde araştırma ve geliştirme için Türk hükûmetinin diğerleri kuruluşları arasında TUSAŞ, Aselsan, Havelsan, Roketsan ve MKE vardır. Türk Uzay Sistemleri Entegrasyon ve Test Merkezi Türk Havacılık ve Uzay Sanayii ve Millî Savunma Bakanlığı tarafından işletilen bir uzay aracı üretim ve sınama tesisidir. Türk Uzay Fırlatma Sistemi Türkiye'nin uzay aracı fırlatma yeteneğini geliştirmek için bir projedir. Bir uzay limanı yapımı, uydu fırlatma araçlarının geliştirilmesi yanı sıra uzak yer istasyonlarının kurulmasını içerir.[71][72][73]

İnşaat ve müteahhitlik işkolu

değiştir
Ana madde: Türk İnşaat ve Müteahhitlik Sanayisi

Türk inşaat ve müteahhitlik işkolu dünyanın önde gelen, en rekabetçi ve dinamik inşaat/müteahhitlik işkollarından biridir. 2009 yılında 33 Türk inşaat/müteahhitlik şirketi toplamda Türk inşaat/müteahhitlik işkolu için Engineering News-Record tarafından hazırlanan bir araştırmada En Büyük Uluslararası Müteahhitler Listesinde Çin'in ardından Dünyanın en büyük ikinci kümelenmesi seçildi.[74][75][76]

Veri

değiştir

Aşağıdaki tablo 1980-2020 yılları arasında gösterge niteliğindeki temel ekonomik verileri göstermektedir. %5'in altındaki enflasyon yeşil renkle gösterilmiştir.[77][78]

Yıl GSYİH
(milyar ABD doları, SAGP) 		GSYİH[79]
(bugünkü milyar ABD doları, World Bank) 		Kişi başına GSYİH
(ABD doları, SAGP) 		Kişi başına nominal (PPP) GSMH[80]
(bugünkü ABD doları, World Bank) 		GSYİH büyümesi
(reel) 		Enflasyon oranı
(Yüzde olarak) 		İşsizlik
(Yüzde olarak) 		Hükûmet borcu
(GSYİH'nin yüzdesi olarak)
1980 155.4 n/a 3,491 1,860 azalış %−0.8 ▲%110.6 %7.2 n/a
1981 artış 177.3 n/a artış 3,896 Sabit 1,860 artış %4.4 ▲%36.4 Sabit %7.2 n/a
1982 artış 194.8 n/a artış 4,168 artış 1,570 artış %3.4 ▲%31.1 ▲%7.6 n/a
1983 artış 212.1 n/a artış 4,278 azalış 1,400 artış %0.3 ▲%31.3 ▼%7.5 n/a
1984 artış 234.6 n/a artış 4,624 azalış 1,310 artış %6.8 ▲%48.4 ▼%7,4 n/a
1985 artış 252.4 artış 4,863 Sabit 1,310 artış %4.3 ▲%44.5 ▼%7.0 n/a
1986 artış 275.4 n/a artış 5,190 artış 1,450 artış %6.9 ▲%34.6 ▲%7.7 n/a
1987 artış 310.7 n/a artış 5,731 artış 1,740 artış %10.0 ▲%38.9 ▲%8.1 n/a
1988 artış 328.4 n/a artış 6,158 artış 1,860 artış %2.1 ▲%73.7 ▲%8.7 n/a
1989 artış 342.1 n/a artış 6,323 artış 1,920 artış %0.3 ▲%63.3 ▼%8.6 n/a
1990 artış 387.5 n/a artış 7,002 artış 2,310 artış %9.3 ▲%60.3 ▼%8.0 n/a
1991 artış 404.1 n/a artış 7,158 artış 2,590 artış %0.9 ▲%66.0 ▼%7.7 n/a
1992 artış 438.1 n/a artış 7,633 artış 2,940 artış %6.0 ▲%70.1 ▲%7.9 n/a
1993 artış 484.6 n/a artış 8,308 artış 3,140 artış %8.0 ▲%66.1 ▲%8.4 n/a
1994 azalış 467.9 n/a azalış 7,896 azalış 2,680 azalış %−5.5 ▲%104.5 ▼%8.0 n/a
1995 artış 512.0 n/a artış 8,507 artış 2,850 artış %7.2 ▲%89.6 ▼%7.1 n/a
1996 artış 557.9 n/a artış 9,130 artış 2,920 artış %7.0 ▲%80.2 ▼%6.1 n/a
1997 artış 610.1 n/a artış 9,837 artış 3,190 artış %7.5 ▲%85.7 ▲%6.3 n/a
1998 artış 635.8 n/a artış 10,106 artış 3,440 artış %3.1 ▲%84.7 ▲%6.4 n/a
1999 azalış 623.7 n/a azalış 9,773 artış 3,590 azalış %−3.4 ▲%64.9 ▲%7.2 n/a
2000 artış 680.2 n/a artış 10,509 artış 4,320 artış %6.6 ▲%55.0 ▼%6.0 %51.6
2001 azalış 654.3 n/a azalış 9,973 azalış 3,580 azalış %−6.0 ▲%54.2 ▲%7.8 ▲%76.1
2002 artış 707.0 240.2 artış 10,648 artış 3,590 artış %6.4 ▲%45.1 ▲%9.8 ▼%72.1
2003 artış 761.6 artış 314.6 artış 11,335 artış 3,950 artış %5.6 ▲%25.3 ▲%9.9 ▼%65.7
2004 artış 858.0 artış 408.9 artış 12,615 artış 5,270 artış %9.6 ▲%8.6 ▼%9.7 ▼%57.7
2005 artış 965.4 artış 506.3 artış 14,018 artış 6,820 artış %9.0 ▲%8.2 ▼%9.5 ▼%50.7
2006 artış 1,065.8 artış 557.1 artış 15,284 artış 7,880 artış %7.1 ▲%9.6 ▼%9.0 ▼%44.7
2007 artış 1,149.2 artış 681.3 artış 16,280 artış 8,950 artış %5.0 ▲%8.8 ▲%9.2 ▼%38.2
2008 artış 1,181.6 artış 770.4 artış 16,522 artış 9,850 artış %0.8 ▲%10.4 ▲%10.0 Sabit %38.2
2009 azalış 1,134.6 azalış 649.3 azalış 15,635 azalış 9,640 azalış %−4.7 ▲%6.2 ▲%13.1 ▲%43.9
2010 artış 1,245.9 artış 777 artış 16,900 artış 10,490 artış %8.5 ▲%8.6 ▼%11.1 ▼%40.1
2011 artış 1,412.9 artış 838.8 artış 18,909 artış 11,310 artış %11.1 ▲%6.5 ▼%9.1 ▼%36.5
2012 artış 1,507.9 artış 880.6 artış 19,938 artış 11,960 artış %4.8 ▲%8.9 ▼%8.4 ▼%32.7
2013 artış 1,662.4 artış 957.8 artış 21,683 artış 12,030 artış %8.5 ▲%7.5 ▲%9.0 ▼%31.4
2014 artış 1,779.6 azalış 938.9 artış 22,905 artış 12,630 artış %5.2 ▲%8.9 ▲%9.9 ▼%28.8
2015 artış 1,908.4 azalış 864.3 artış 24,236 azalış 12,030 artış %6.1 ▲%7.7 ▲%10.3 ▼%27.6
2016 artış 1,994.0 artış 869.7 artış 24,982 azalış 11,260 artış %3.2 ▲%7.8 ▲%10.9 ▲%28.3
2017 artış 2,183.3 azalış 858.9 artış 27,017 azalış 10,980 artış %7.4 ▲%11.1 Sabit %10.9 ▼%28.2
2018 artış 2,299.8 azalış 778.4 artış 28,044 azalış 10,520 artış %2.8 ▲%16.3 ▲%11.0 ▲%30.2
2019 n/a azalış 761.4 n/a azalış 9,690 artış %0.8 ▲%11.8 ▲%13.4
2020 n/a azalış 719.5 n/a n/a n/a ▲%14.6 n/a n/a

Türkiye'nin dolar ve TL bazında GSMH'sı ve enflasyon endeksi

değiştir
Yıl Milyar US-$ Milyar ₺ Büyüme %
2005 361.500 488.100 7,6
2004 300.600 428.900 9,9
2003 239.800 356.700 5,9
2002 180.100 273.500 7,9
2001 146.100 176.500 -9,5
2000 201.500 125.600 6,3
Kaynak: DİE
Yıl Toplam İç Büyüme US Dolar Değişimi Enflasyon Endeksi (2000=100)
1980 5,000,000 71.300 TL 0.008
1985 35,000,000 521.49 TL 0.041
1990 393,000,000 2,634.10 TL 0.34
1995 7,762,000,000 46,634.58 TL 6.50
2000 124,583,000,000 628,477.02 TL 100
2005 487,202 1.34 YTL 327

Yıllık büyüme oranları

değiştir
Yıl 1. Çeyrek 2. Çeyrek 3. Çeyrek 4. Çeyrek Yıllık Büyüme
1999 -6,1 -2,1 -4,3 -1,2 azalış  -3,4
2000 4,0 6,9 8,2 7,0 artış  6,6
2001 2,4 -7,2 -7,3 -10,0 azalış  -6,0
2002 -1,1 7,9 7,1 11,2 artış  6,4
2003 6,6 3,4 5,8 6,6 artış  5,6
2004 10,8 11,6 8,3 8,5 artış %9.6
2005 9,6 7,9 8,1 10,5 artış %9.0
2006 6,7 9,6 6,1 6,3 artış %7.1
2007 8,3 3,2 3,6 5,5 artış %5.0
2008 7,2 2,3 1,0 -5,9 artış %0.8
2009 -14,4 -6,7 -1,5 3,1 azalış %-4.7
2010 7,0 8,1 8,7 9,7 artış %8.5
2011 11,7 11,5 11,6 9,9 artış %11.1
2012 6,8 5,0 3,6 4,2 artış %4.8
2013 8,5 9,8 8,9 6,9 artış %8.5
2014 8,7 2,9 3,7 5,9 artış %5.2
2015 3,6 7,2 5,8 7,5 artış %6.1
2016 4,8 4,9 -0,8 4,2 artış %3.2
2017 5,3 5,3 11,5 7,3 artış %7.4
2018 artış 2,406.2 artış 28,044 artış %3.0 ▲%16.3 ▲%11.0 ▲%110.2
2019 artış 2,406.3 artış 29,723 artış %0.9 ▲%15.2 ▲%13.7 ▲%32.6
2020 artış 2,471.7 artış 30,253 artış %1.8 ▲%12.3 ▼%13.1 ▲%36.8

Hizmetler işkolu

değiştir

Ulaştırma

değiştir
Ana madde: Türkiye'de ulaşım
 
İstanbul Atatürk Havalimanı Dünya'da 15. en işlek havaalanıdır.
 
Türk Hava Yolları, Türkiye'nin bayrak taşıyıcısı, arka arkaya (2011'den 2015'e) beş yıl Avrupa'nın en iyi havayolu şirketi olarak Skytrax tarafından seçilmiştir.[81][82] Dünya çapında 126 ülkede destinasyonları ile, Türk Hava Yolları 2016 yılında uçtuğu ülke sayısına göre dünyanın en büyük taşıyıcısıdır.[83]

2013 yılı itibarıyla Türkiye'de 55 sivil havaalanı[84] bulunmaktadır ve bunların 22 tanesi uluslararası havalimanı statüsündedir. ACI verilerine göre Mart 2015 sonu itibarıyla İstanbul Atatürk Havalimanı 15. en yoğun havalimanıdır.[85] İstanbul'un yeni (üçüncü) uluslararası havalimanının yılda 150 milyon yolcuya hizmet verecek şekilde, dünyanın en büyük havalimanı olması planlanıyor.[86][87][88] Türk Hava Yolları, 1933 yılından bu yana Türkiye'nin bayrak taşıyıcısıdır.[82][89] Türk Hava Yolları Dünya çapında 126 ülkede 435 noktaya uçuş gerçekleştirerek dünyanın en çok ülkesine uçan havayolu şirketi olmuştur.[83]

 
TCDD'nin TCDD HT80000 serisi Yüksek Hızlı Treni

Demiryolu ağı toplam uzunluğu elektrikli hat olarak 2133 km olmak üzere, 2008 yılında 10.991 km ile dünyada 22. sıradadır.[90] TCDD 2003 yılında yüksek hızlı demiryolu hatları inşa etmeye başladı. Ankara'dan Eskişehir üzerinden İstanbul'a 533 km uzunluğa sahip ilk hat büyük oranda yapılmıştır ve hizmete alınmıştır. Bu iki şehir arasındaki 6-7 saatlik yolculuk süresini 3 saat 30 dakikaya indirmiştir. İlk etapta 245 km'lik ve 65 dakikalık bir tahmini yolculuk süresine sahip Ankara-Eskişehir hattı tamamlanmıştır. Denemeler 23 Nisan 2007 tarihinde başlamış ve gelir kazanç hizmeti 13 Mart 2009 tarihinde başlamıştır. Hattın Eskişehir-İstanbul bölümü 2012 yılında hizmete girmiştir. Marmaray tüp geçit tüneli ile Avrupa ve Asya kıtası arasındaki ilk doğrudan demiryolu bağlantısını kurulmuştur. Ankara-Konya arasında 212 km'lik uzunluğa sahip ikinci yüksek hızlı demiryolu hattı, 2011 yılında işletime geçmiştir.[91] Osmaneli-Bursa, Polatlı-İzmir ve Ankara-Sivas yüksek hızlı demiryolu hatları inşa halindedir.[92]

2016 yılı itibarıyla, ülkede 2159 km otoban ve 20.825 km bölünmüş yol olmak üzere, karayoları genel müdürlüğünün sorumluluğunda 66.437 km'lik bir karayolu ağı vardır.[93]

2010 yılı itibarıyla, Türk deniz ticaret filosu dünyada 7. sıradadır, 1199 gemi (kayıtlı 604 dâhil) bulundurmaktadır.[90] Türkiye'nin kıyı şeridi gezilebilir su yolları 1.200 km'dir.[90]

2008 yılında ülkenin topraklarına yayılmış doğal gaz boru hatları 7555 kilometre (4694 mil) ve petrol boru hatları 3636 kilometredir (2259 mil).[90]

Haberleşme

değiştir
Ana madde: Türkiye'de haberleşme
 
Türksat, Türkiye'nin birincil iletişim uydusu operatörüdür, Türksat adlı bir dizi uyduları kontrol eder. TÜBİTAK ve Türk Havacılık ve Uzay Sanayii, RASAT ve Göktürk-2 gibi bilimsel gözlem uyduları ve keşif uydularını geliştirmiştir.

2008 yılı itibarıyla, dünyada 18. sırada[90] yer alan Türkiye, 17.502.000 işletimde sabit telefona sahiptir; aynı yıl içinde dünyada 15. sırada yer alan ülkede 65,824,000 kayıtlı cep telefonu bulunmaktadır.[90] En büyük sabit telefon operatörü olan TTNET ayrıca Türkiye'nin en büyük internet servis sağlayıcısıdır ve sahibi Türk Telekom olmaktadır. Ülkenin en büyük cep telefonu operatörleri arasında Turkcell, Vodafone Türkiye ve Türk Telekom bulunmaktadır.

Telekomünikasyon Kurumunun kurulmasının ardından 2004 yılında başlayan telekomünikasyon özelleşme süreci hâlen devam etmektedir. Özel sektör şirketleri mobil telefon, şehirlerarası telefon ve internet erişimi etkinliklerinde bulunmaktadır. Ek sayısal borsalara abonelikte hızlı bir artış vardır; teknolojik açıdan gelişmiş şehirlerarası gövde hatları ağı inşası, fiber optik kablo ve sayısal mikrodalga radyo rölesi gibi her ikisini birden kullanarak, kent merkezleri arasındaki iletişimi kolaylaştırmaktadır.[90] Mobil-hücresel telefon servisine abone sayısı hızla büyürken, ülkenin uzak bölgeleri, bir yerel uydu sistemi ile ulaşılır olmaktadır.[90]

Ana hat uluslararası telefon hizmeti SEA-ME-WE 3 denizaltı haberleşme kablosu ile İtalya, Yunanistan, İsrail, Bulgaristan, Romanya ve Rusya ile Türkiye'yi birbirine bağlar, Akdeniz'de ve Karadeniz'de denizaltında fiber optik kablo ağları bulunmaktadır.[90] 2002 yılında, 12 Intelsat uydu yer istasyonu vardı; ve Inmarsat ve Eutelsat sistemlerinde 328 mobil uydu terminalleri bulunmaktaydı.[90]

Türksat A.Ş., Türksat serisi uyduları yöneten Türkiye'nin birincil uydu iletişim işleticisidir. TÜBİTAK ve Türk Havacılık ve Uzay Sanayii, RASAT ve Göktürk-2 gibi bilimsel gözlem uyduları ve keşif uydularını geliştirmiştir.

2001 yılı itibarıyla, ülkede 16 AM, 107 FM ve 6 kısa dalga radyo istasyonu vardır.[90]

2008 yılı itibarıyla, dünyada 15. sırada yer alan Türkiye'de, 24.483.000 internet kullanıcısı vardır; 2009 yılı itibarıyla, dünyada 27. sırada yer alan ülkede 2.961.000 internet barındırıcısı vardır.[90]

Turizm işkolu

değiştir
Ana madde: Türkiye'de turizm
 
Sık sık dünyaca ünlü hem seyahat hem de turizm dergileri tarafından dünyanın en iyi 5 plajı arasında gösterilen Uluslararası Çevre Eğitim Vakfı tarafından resmî Mavi Bayrak ödüllü turkuvaz ve mavimsi yeşil tonları ile ünlü Türkiye'nin Turkuvaz Kıyısı Ölüdeniz.

Türkiye son yıllarda çok önemli bir turizm merkezi haline gelmiş bulunmaktadır. 1980 yılında sadece 326 milyon dolar olan turizm gelirleri, yaklaşık 24 kat artarak 2001 yılında 8,1 milyar dolar düzeyine yükselmiştir. Turizm gelirlerindeki yıllık ortalama artış oranı yüzde 16,5 olmuştur.[94]

 
1 Türk Lirası

Kaliteli tıbbi hizmetleri ve yetenekli doktorları ile Türkiye, düşük fiyatları ve Avrupa ile Orta Doğu arasındaki konumu ile önemli bir sağlık turizmi bölgesi olmuştur. Yabancı turist sayısı 2002 ve 2005 yılları arasında 12.8 milyondan 21.2 milyona ulaşmıştır ki, bu sayı Türkiye'yi "Yabancı Ziyaretçiler için En İyi 10 Ülke" sıralamasına sokmuştur.

Finans işkolu

değiştir
Ana maddeler: Türk lirası ve Türk lirası simgesi
Ayrıca bakınız: Türkiye'deki bankalar listesi
 
Bankalar Caddesi Osmanlı döneminde İstanbul'un finans merkezi oldu. 1892 yılında tamamlanan, Osmanlı Merkez Bankası merkezi sağdaki ilk binadır.

Merkez Bankası 1930 yılında kurulmuştur. Osmanlı Devleti zamanında merkez bankası statüsü İngiliz-Fransız ortak sermayesi ile kurulmuş olan Bank-ı Osmani-i Şahane'ye aitti. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Türkiye'de kâğıt para basma hakkını tek başına elinde bulundurmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti'nin para ve kredi politikasını yürüten banka bağımsız bir ekonomik kuruluş konumundadır.[95]

Türkiye'de ilk resmî borsa 1866 yılında Dersaadet Tahvilat Borsası adıyla kurulmuştur. Günümüze kadar birçok isim ve adres değişikliği yaşayan Türkiye borsaları istikrara 1985 yılında kurulup, 2 Aralık 1986 tarihinde ilk seansını açan İstanbul Menkul Kıymetler Borsası ile kavuşmuştur. Bu borsa da 2013 yılında bir isim revizyonuna giderek Borsa İstanbul adını ve BIST kısaltmasını almıştır. Borsa İstanbul'un ortaklık yapısı incelendiğinde en yüksek paya %49 ile Hazine Müsteşarlığı'nın sahip olduğu, müsteşarlığı %36.6 payla Borsa İstanbul A.Ş'nin, %5 pay ile NASDAQ'ın, %1.3 pay ile Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği'nin takip ettiği görülmektedir. Geriye kalan %8.1'lik pay diğer ortaklara aittir.[96] İstanbul Altın Borsası 1995 yılında kurulmuştur.

 
Ankara içinde Söğütözü iş bölgesi

Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulması ile devlet bankacılık işkolunu canlandırmak amacıyla devlet bankaları kurmuştur. Devletçiliğin güçlendiği dünya savaşı öncesi 1929-1939 yılları arasında devlet bankalarının sayısı ve ağırlığı artmıştır. 1929 yılından sonra neredeyse 50 yıl yabancı sermayeli banka kurulmamıştır. İşkolu 1980 sonrası deregülasyonlarla rahatlamış, 1990 yılından sonra ise son derece aktif hale gelmiştir. Ancak bu yıllarda devlet ile yakın ilişkileri olan iş adamlarına tanınan imtiyazlar ve düzenlemelerdeki boşluklar sebebiyle birçok banka halk arasında "hortumlama" olarak bilinen faaliyetlerde bulunmuş ve işkolu 1990'ların sonunda bir çıkmaza girmiştir. Bu çıkmaz 2000 ve 2001 yıllarında iki krizin patlak vermesine önemli ölçüde sebep olmuştur. Krizler sonrasında Kemal Derviş'in katkılarıyla yeniden düzenlenen bankacılık sistemi çok daha sağlıklı bir çerçeveye oturtulmuştur. Bugün Türkiye'nin en büyük şirketleri bankalar olmuştur. Fortune dergisinin Global 2000 isimli dünyanın en büyük 2000 şirketinden oluşturulan listede Türkiye'yi temsil eden 12 şirketin 5'i bankalardır.[97]

Borçlanma

değiştir

Tahviller, Türkiye'de Türk Ticaret Kanunu kapsamında anonim şirketler tarafından ihraç edilebildikleri gibi devlet tarafından da ihraç edilebilirler. Devlet tahvili olarak adlandırılan bu tür tahviller, devletin 1 yıldan uzun vadeli borçlanma ihtiyaçlarını karşılamak için Hazine Müsteşarlığı aracılığı ile ihraç ettiği borçlanma senetleridir. Devlet iç borçlanma senedi (DİBS) niteliğindeki bu finansal aracın anapara geri ödemesi ve faiz getirisi devletin garantisi altındadır. Tahviller, ihraç eden kurum açısından, bir borçlanma kâğıdı niteliğinde olmakla birlikte, borç veren karşı kişi ve/veya kurum açısından bir yatırım aracı niteliği taşırlar. Dolayısıyla tahvile yatırım yapan bir yatırımcının beklentisi, tahvil ihraç eden kuruma ödünç verdiği anaparanın getirisi olarak, faiz geliri elde etmek ve ödünç verdiği para ile birlikte bunu tahsil edebilmektir. Tahvil ihraç eden kurumun tahvilin vadesi boyunca elde edeceği faaliyet sonuçlarına göre oluşacak kâr/zarar durumu yatırımcının anaparasının ve faiz getirisinin ödenmesi ile ilişkilendirilmez.[98]

Özel sektör borçlanması

değiştir

Faiz ve anapara geri ödemeleri, her durumda, tahvil ihraç eden kurum için bir mükellefiyettir (obligasyon). Bu nedenledir ki tahvil ihraç uygulamaları ve alım-satım işlemleri Türk Ticaret Kanunu (TTK) çerçevesinde ve yatırımcıların korunması amacıyla ancak, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), Hazine Müsteşarlığı gibi sektör ve piyasa düzenleyici kamusal kurumların oluşturduğu düzenlemeler kapsamında yapılabilir ve müteakiben denetlenir. Bono ise tahvil ile aynı nitelikte olmakla birlikte kısa vadeli bir borçlanma aracıdır ve ıskonto edilerek ihraç edilir.[98]

İşletme tarafından üretim kapasitesini doğrudan artırmaya yönelik olmayan, sadece kıymetli bir evrakı satın almak amacıyla yapılan harcamalar ise mali yatırımlar olarak adlandırılır (Balçık, 2003, 4). Tanımda geçen kıymetli evrak uygulamada karşımıza tahvil ve hisse senedi olarak çıkmaktadır. Gerçekten de her iki finansal enstrüman ticaret hukuku açısından kıymetli evrak niteliğindedir. Buna ilaveten taşınabilir ve alım-satıma konu edilebilme özellikleri tahvil ve hisse senedine menkul kıymet niteliği kazandırmaktadır. Bu durumda tahvil ve hisse senetlerine yapılan yatırımları menkul kıymet yatırımları olarak adlandırmak mümkündür.[98]

En büyük şirketler

değiştir
Ana madde: Türkiye merkezli şirketler listesi
 
Türkiye İş Bankası merkezi Levent, İstanbul

Forbes dergisi tarafından dünyanın en büyük 2000 kamu şirketi yıllık sıralamasında - 2014 yılında, 12 Türk şirketi Forbes Global 2000 listesinde yer almıştır.[99] Bankacılık işkolu listesinde 2 şirket, takip eden telekomünikasyon işkolu listesinde 5 şirket yer aldı, ulaşım ve içecek işkollarından birer şirketin ardından 2 konglomerat yer aldı. Halka açık şirketler şunlardır:

Dünya Sıralaması Kuruluş İş kolu Gelir
(milyar $)		 Kârlar
(milyar $)		 Varlıklar
(milyar $)		 Piyasa değeri
(milyar $)
274 Türkiye İş Bankası Bankacılık 14.58 2.32 114.27 9.92
288 Garanti Bankası Bankacılık 9.53 1.87 101.34 14.93
321 Koç Holding Konglomera 34.72 1.41 27.36 10.65
343 Akbank Bankacılık 7.93 1.69 90.38 13.24
414 Sabancı Holding Konglomera 12.96 0.91 96.15 8.1
534 Halk Bankası Bankacılık 6.42 1.57 61.1 7.94
609 Vakıfbank Bankacılık 6.27 0.88 62.94 4.85
666 Turkcell Telekomünikasyon 5.96 1.23 9.97 12.48
683 Türk Telekom Telekomünikasyon 6.92 0.68 8.49 9.91
934 Enka İnşaat İnşaat 6.54 0.65 8.47 9.65
1507 Efes İçecek Grubu İçecek 4.83 1.37 10.41 6.75
1872 Türk Hava Yolları Ulaştırma 9.87 0.36 11.82 4.29

Dış ticaret ve yatırım

değiştir
 
Türkiye, 1995 yılında Avrupa Birliği Gümrük Birliği'ne (ABGB) katıldı.
 
2006 yılında Türk ihracatı
 
Harvard Ekonomik Karmaşıklık Atlası 10 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. tarafından sağlanan Türkiye İhracat Hasıla ağacı haritası (2014)

2012 yılı itibarıyla, Türkiye'nin ana ticaret ortakları arasında Almanya, Rusya ve Çin bulunmaktadır.[100] AB menşeli yabancı yatırımdan yararlanan Türkiye, ülkeye ihracatta ve sanayi üretimini artırmak için 1995 yılında imzalanan Avrupa Birliği ile gümrük birliğinde çıkar sağlamıştır.[101]

Türkiye aynı zamanda Orta ve Doğu Avrupa ve BDT içinde 1.5 milyar dolardan fazla doğrudan yabancı yatırımlarda kaynak sağlamıştır. Ülke olarak Rusya'da %32 oranında yatırım yapılmış, birincil olarak Karadeniz komşuları Bulgaristan ve Romanya'da doğal kaynaklar ve inşaat işkolunda %46 oranında yatırım yapmıştır. Türk şirketlerinin yaklaşık 100 milyon dolar civarı Polonya'da büyükçe bir DYY sermayesi vardır.

İnşaat ve müteahhitlik şirketleri önemli oyuncuları arasında Enka, Tekfen, Gama ve Üçgen İnşaat bulunur, yanı sıra üç sanayi topluluğu arasında Anadolu Efes Grubu, Şişecam Grubu ve Vestel Grubu bulunur. Ülke dış satımı 2007 yılında 115.3 milyar dolara ulaştı, ancak ithalat çoğunlukla doğal gaz ve ham petrol gibi enerji kaynaklarında artan talep nedeniyle, 162.1 milyar dolara yükselmiştir.[102] 2015 yılı itibarıyla Türkiye'nin ana dış satımı 153,6 milyar dolar ve ana dış alımı 204,3 milyar dolardır. Son yirmi yılda ihracatta önemli bir değişim olmuştur. Doğal gazın payı 1980 yılında %74, 1990 yılında %30 ve 2005 yılında %12 düşmüştür. Orta ve yüksek teknoloji ürünlerinin payı, 1980'de %5'e, 1990'da %14'e ve 2005 yılında %43'e çıkmıştır.

2022 yılında Türkiye'nin toplam ihracaatı 253.6 milyar dolar iken[103] bu rakam 2023 yılında 255.8 milyar dolar olmuştur.[15]

Doğal kaynaklar

değiştir
Ana madde: Türkiye'de madencilik

Türkiye'de, dünyada üretimi yapılan 90 madenden, 60 kadarının üretimi yapılmaktadır. MTA verilerine göre dünyada 132 ülke arasından maden üretim değeri açısından 28. sıradadır. Maden çeşitliliğinde 10. sıradadır. Üretimi ve ticareti dünya ölçeğinde yapılan 90 madenden 13'ü Türkiye'de bulunmamaktadır. 50 madende yeterli kaynağı bulunurken 27 maden işletme açısından ekonomik değildir. Bu veriler ışığında Türkiye maden çeşitlilik ve miktarı açısından kısmen kendine yeten bir ülke kabul edilir.[104]

Türkiye'de yeterli düzeyde bulunmayan madenler şunlardır; bakır, grafit, manganez, boya toprakları, alüminyum, kurşun, maden kömürü, çinko, zirkon, arsenik, titan, talk, demir, mika, kükürt, nikel, kil, fosfat. Türkiye'nin zengin madenleri şunlardır: Bor, barit, alçı taşı (jips), mermer, lületaşı, diyatomit, manyezit, perlit, stronsiyum tuzları, fluorit, sepiyolit, kireçtaşı (mermer), ponza, zeolit, sodyum sülfat, profilit, kuvarsit-kuvars, linyit, kayatuzu, feldspat, olivin, dolomit, altın, silis kumu, bentonit, asbest, trona, kalsit, zımpara taşı.[104]

Türkiye'de madenciliğin GSYH içindeki payı 2009 yılında %1,5 ile gelişmiş ülkeler ortalamasının (%4) oldukça altındadır. Türkiye maden ihracatından elde ettiği gelir; 2004 yılında 0,65 milyar $, 2008'de 2,1 milyar $, 2009'da 1,58 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. 2000 yılında 1,6 milyar $ olan madenciliğin GSYHya katkısı, 2014 yılında 15,7 milyar $'a yükselmiştir.[105]

Türkiye kaliteli ve bol olan madenlerini ihraç ederken, ülkede bulunmayan ve sanayinin ihtiyacı olan madenleri ithal etmektedir. Türkiye mermer (doğal taşlar), bor, krom, manyezit, sodyum feldspat, bakır, çinko, barit, alçı, ponza ihraç etmektedir. Kömür, demir, fosfat, doğal taşlar ve mermer, bakır, manyezit, krom, potasyum feldspat, kükürt, grafit, silis kumu ithal etmektedir.[104]

Bor varlığı bakımından Dünyanın %72'lik rezervi ile ilk ülkesidir. Türkiye dünyadaki sanayi hammadde madenlerinin %2,5'ini, kömür madenlerinin %1'ini, jeotermal enerjinin %0,8'ini, mermerin %33'ünü, metalik madenlerin %0,4'ünü barındırmaktadır.[105] Ayrıca demir, bakır, alüminyum, magnezyum, mermer gibi birçok doğal kaynak işlenerek tüketilmekte ve ihraç edilmektedir.

Enerji

değiştir
Ana madde: Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı
 
Bakü Tiflis Ceyhan Petrol Boru Hattı

Türkiye, enerji ihtiyacı olarak, petrol tüketiminin yaklaşık %90’ını ithalat ile karşılıyor. 1990'lı yıllarda doğalgaz kullanımına son derece yoğun bir biçimde geçiş yaşandı. Özellikle büyük kentlerin ısınma sistemleri doğalgazla çalışır hale getirildi. Hidroelektrik üretim biçimi açısından elinde çok büyük fırsatlar olan bir ülke olmasına karşın Türkiye, doğalgazı elektrik üretiminde de kullanmaya başladı. Doğalgaz ve petrol rezervi bulunan Türkiye petrol ve doğal gaz ihraç eder. Ancak OPEC'e üye değildir.

Türkiye, kömür de ihraç etmektedir,[kaynak belirtilmeli] ne var ki, kalitesiz ve taklit olan ayrıca Çernobil faciasına damgasını vuran ithal Sibirya kömürü de pazarlarda daha fazla yer kaplıyor. Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı ya da kısaca BTC, Azerbaycan petrolünü Gürcistan üzerinden Türkiye’nin Akdeniz kıyılarına taşımayı amaçlayan bir petrol boru hattı projesidir. Tüm Dünya'da ucuz ve istikrarlı enerji kaynaklarına sahip olabilmek için yoğun bir mücadelenin yaşandığı ve Sovyetler Birliği’nin 1991 yılının sonunda resmen dağılmasının ardından Kafkaslar ve Hazar Denizi çevresinin bu mücadelenin en çok hissedildiği bölge olduğu düşüldüğünde BTC Boru Hattı'nın stratejik bir öneme sahip olduğu söylenebilir.

Nükleer enerji

değiştir

Nüfusun artan enerji ihtiyaçlarını karşılamak ve yaşam standartlarında sürekli yükseltmeyi sağlamak için, Türkiye birkaç nükleer santral inşa etmeyi planlamaktadır. Deneysel reaktör inşası ardından, büyük ölçekli nükleer santral inşa etme önerileri TAEK tarafından erken 1950'lerde sunulmuş,[106] ancak çabalar ve defalarca ilgili üreticiler tarafından üretilen teklifler, yüksek maliyetler ve güvenlik kaygıları nedeniyle iptal edilmiştir. Türkiye her zaman yerel ve çevrimiçi yakıt ikmali yapılabilir, ucuz ve kullanılabilir doğal uranyum yakan Candu nükleer reaktörlerini seçmiştir. CANDU Reaktörleri nükleer silah sınıfı plütonyum üretmek için idealdir ve bu Türkiye'nin komşuları arasında huzursuz duygulara neden olmuştur. Türkiye'nin ilk nükleer güç santrallerinin Akdeniz kıyısında Mersin'in Akkuyu bölgesinde (bakınız Akkuyu Nükleer Enerji Santrali) inşa edileceği beklenmekte; Karadeniz kıyısında Sinop İnceburun bölgesinde (bakınız Sinop Nükleer Enerji Santrali); ve yine Karadeniz kıyısında Kırklareli'nin İğneada bölgesinde de (bakınız İğneada Nükleer Enerji Santrali) birer santralin yapımı beklenmektedir.

Jeotermal enerji

değiştir
 
Bozcaada'da bir rüzgâr çiftliği

Türkiye dünyanın beşinci en yüksek doğrudan kullanımlı jeotermal enerji yeterliliğine sahiptir.[107]

Enerji güvenliği

değiştir

Sürdürülebilir enerji gelişiminin desteklenmesi ve enerji projeleri için yatırım çekme, arttırıcı enerji güvenliği konusunda ve AB iç enerji pazarı ilkeleri temelinde üye devlet enerji piyasalarının yakınsaklığı gibi Türkiye'nin dört önemli konusu vardır: AB INOGATE enerji programının, bir ortak ülkesi olmakta ve yaygın ve bölgesel çıkarları bulunmaktadır.[108]

Türkiye'de yenilenebilir enerjinin toplam enerji üretimine oranı %25-26 civarında olmakta, bu iki AB ortalamasında bulunmaktadır.[kaynak belirtilmeli] Türkiye 2023 yılına kadar bunu %30'a yükseltmeyi planlamaktadır.[109][daha iyi kaynak gerekli]

Madenler

değiştir

Türkiye çeşitlilik açısından dünya minerallerinde onuncu sırada yer alan bir üreticidir. Yaklaşık 60 farklı maden Türkiye'de çıkarılmakta ve işlenmektedir. Ülkenin en zengin maden yatakları arasında, Türkiye'de rezerv bakımından dünya toplamının %72'sini oluşturan, bor tuzları bulunmaktadır. CIA World Factbook'a göre, diğer doğal kaynaklar kömür, demir cevheri, bakır, krom, uranyum, antimon, cıva, altın, barit, borat, celestine (stronsiyum), zımpara (mineral), feldspat, kalker, manyezit, mermer, perlit, pomza dahil, pirit (ottaş), kil, tarıma elverişli arazi, hidroelektrik ve jeotermal enerjidir.[kaynak belirtilmeli]

Çevre

değiştir
Ayrıca bakınız: Türkiye'de çevre sorunları

9 Ağustos 1991'de, Türk Çevre Bakanlığı'nın (şu anda Çevre ve Şehircilik Bakanlığı) kurulmasıyla birlikte, Türkiye en önemli çevre sorunlarından bazılarını ele alarak önemli bir ilerleme yapmaya başlamıştır.[110][111] Bu bağlamda en etkileyici gelişmeler İstanbul ve Ankara'daki hava kirliliğinin önemli miktarda azalması olmuştur. En acil ihtiyaçlar arasında su arıtma tesisleri, atık su arıtma tesisleri, katı atık yönetimi ve biyoçeşitliliğin korunmasıdır.[kaynak belirtilmeli]

Bölgesel eşitsizlikler

değiştir

Doğu ve Güneydoğu'da yoksulluk, düşük ekonomik üretim ve işsizlik yüksek düzeyde iken, ülkenin zenginliği, özellikle Kuzeybatı ve Batıda derişik olmaktadır.[112] Ancak, son on yılda Türkiye'de sürekli ekonomik büyüme ile paralel olarak, Anadolu'nun bazı kısımlarında daha yüksek bir ekonomik seviyeye ulaşma başlamıştır. Bu şehirler Anadolu Kaplanları olarak bilinmektedir.

En zengin ve en yoksul NUTS-2 bölgeleri (2017 GSYİH SAGP)
Bölge Kişi başına 2017 GSYİH'sı
Euro cinsinden AB-28 ortalaması % olarak
Türkiye  Türkiye 20,282 %52.73
En zengin İstanbul 29,000 %60.8
Ankara 28,900 %58.33
Kocaeli 25,000 %55.2
Bursa 22,000 %52.4
Tekirdağ 20,700 %51.65
İzmir 18,500 %48.1
Antalya 17,600 %45.76
Balıkesir 17,000 %44.2
Aydın 16,500 %42.9
Zonguldak 16,000 %41.6
Manisa 15,590 %40.53
Adana 14,600 %37.96
Kırıkkale 14,000 %39
Konya 14,400 %36.4
Samsun 13,200 %34.32
Kayseri 12,000 %31.2
Trabzon 11,000 %28.598
Kastamonu 10,000 %26
Erzurum 9,600 %24.96
Hatay 9,000 %23.098
Malatya 8,600 %22.358
Gaziantep 8,000 %20.8
Mardin 7,700 %20.02
Şanlıurfa 7,000 %18.2
Ağrı 6,500 %16.9
En yoksul Van 6,000 %15.6

Kaynak: Eurostat - ESA 95[113]

En zengin ve en yoksul NUTS-1 bölgeleri (2017 GSYİH SAGP)
Bölge Kişi başına 2017 GSYİH'sı
Euro cinsinden AB-28 ortalaması % olarak
Türkiye  Türkiye 20,282 %52.73
En zengin İstanbul 24,000 %62.395
East Marmara 22,500 %58.495
West Anatolia 20,900 54.336
West Marmara 19,700 %51.216
Ege 19,400 %50.435
Akdeniz 15,900 %41.3363
Batı Karadeniz 14,300 %37.177
Orta Anadolu 13,800 %35.877
Doğu Karadeniz 12,500 %32.497
Kuzeydoğu Anadolu 9,400 %24.44
Güneydoğu Anadolu 8,650 %23.089
En yoksul Orta Doğu Anadolu 8,600 %22.358

Kaynak: Eurostat - ESA 95[114][115]

2006 yılı bütçesi

değiştir
Ana madde: Türkiye ekonomisi - 2006 yılı bütçe tablosu

Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü'nün 2006 yılı verilerine göre Türkiye'de 19 il giderlerinden fazla gelir üreterek geri kalan bölgelerin kalkınmasına ve giderlerinin karşılanmasına destek oldular. Önceki yıllarda bu yeterlilik oranına ulaşan il sayısı 2004 ve 2005 yıllarında 13'te kalmıştı.

2014 yılı Türkiye ekonomisinin basamak düşmesi

değiştir

Center for Economics and Business Research'ın Dünya Ekonomi Ligi raporu doğrultusunda 2013 yılı içerisinde dünyanın en büyük 17. ekonomisi olan Türkiye, 2014 yılsonu verileri sonucunda iki basamak düşerek Hollanda ve Suudi Arabistan'dan sonra 19. sıraya gerilemiştir.[116]

Ayrıca bakınız

değiştir

Notlar

değiştir
  1. ^ EU-SILC, European Union Statistics on Income and Living Conditions: Gelir ve Yaşam Koşullarına İlişkin Avrupa Birliği İstatistikleri

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b c d e f g h i "MIDDLE EAST :: TURKEY". cia.gov. CIA. 10 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020. 
  2. ^ https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Donemsel-Gayrisafi-Yurt-Ici-Hasila-III.-Ceyrek:-Temmuz---Eylul,-2023-49663&dil=1.  Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  3. ^ "GDP - Composition by Sector" [GSYİH - İşkollarına Göre Dağılım]. World Factbook. CIA. 2016. 10 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020. 
  4. ^ "Tüketici Fiyat Endeksi, Kasım 2023". TÜİK. 5 Aralık 2023. 4 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2023. 
  5. ^ "Aylık Enflasyon Haber Bülteni Kasım 2023". ENAGrup – Enflasyon Araştırma Grubu. 4 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2023. 
  6. ^ "Poverty headcount ratio at national poverty lines (% of population)" [Ulusal yoksulluk sınırlarındaki yoksul insan sayısı oranı (nüfusun %'si)]. data.worldbank.org (İngilizce). Dünya Bankası. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020. 
  7. ^ "People at risk of poverty or social exclusion" [Yoksulluk veya sosyal dışlanma riski altındaki insanlar]. ec.europa.eu (İngilizce). Eurostat. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020. 
  8. ^ "Europe Central Asia Economic Update, Spring 2020 : Fighting COVID-19" [Avrupa, Orta Asya Ekonomik Güncellemesi, 2020 İlkbahar: COVID-19 ile Mücadele]. openknowledge.worldbank.org (İngilizce). Dünya Bankası. ss. 75, 76. 11 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2020. 
  9. ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income - EU-SILC survey" [Eşdeğer harcanabilir gelirin Gini katsayısı - EU-SILC anketi]. ec.europa.eu (İngilizce). Eurostat. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020. 
  10. ^ "Labor force, total - Turkey". data.worldbank.org. Dünya Bankası & Uluslararası Çalışma Örgütü. 14 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020. 
  11. ^ "İşgücü İstatistikleri, 2022". TÜİK. 2022. 14 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  12. ^ "TRADING ECONOMICS | 20 Million Indicators for 196 Countries". tr.tradingeconomics.com. Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2023. 
  13. ^ "Erdogan Under Pressure as Covid Leaves Turks Losing Hope of Work" [Covid Türklerin İş Umudunu Kaybetmesine Yol Açarken Erdoğan Baskı Altında]. bloomberg.com (İngilizce). Bloomberg. 27 Aralık 2020. 25 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2020. 
  14. ^ "Rankings & Ease of Doing Business Score" [Sıralamalar ve İş Yapma Kolaylığı Puanı]. doingbusiness.org (İngilizce). DoingBusiness. 15 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2018. 
  15. ^ a b 2 Ekim 2019. "Türkiye 2023'te 255,8 Milyar Dolarla İhracatta Yeni Bir Rekora İmza Attı". TİM - Türkiye İhracatçılar Meclisi. 31 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2024. 
  16. ^ a b c "Arşivlenmiş kopya". 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2021. 
  17. ^ "World Bank 2019". www.aa.com.tr. 16 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2019. 
  18. ^ "Imports Products of Turkey". World Factbook. CIA. 5 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2013. 
  19. ^ "The World Factbook". hurriyetdailynews.com. Hurriyet Daily News. 8 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2019. 
  20. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2023. 
  21. ^ "Detailed summary" (PDF). oecd.org. OECD. 2016. 20 Nisan 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020. 
  22. ^ "Turkey ranks second in the world for humanitarian aid, named most generous donor" [En cömert bağışçı seçildiği insani yardımda Türkiye, dünyada ikinci sırada] (İngilizce). Daily Sabah. 15 Ağustos 2017. 18 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2017. 
  23. ^ a b "S&P, Moody's send Turkey deeper into junk territory". Financial Times. 17 Ağustos 2018. 10 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2018. 
  24. ^ "Fitch sends Turkey deeper into junk territory". Financial Times. 30 Temmuz 2018. 14 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2018. 
  25. ^ "Scope downgrades Turkey's long-term foreign-currency ratings to B and revises Outlooks to Negative". Scope Ratings. 6 Kasım 2020. 28 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2020. 
  26. ^ "of gross value added by sectors (GVA)|Turkey". 17 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2015. 
  27. ^ Mauro F. Guillén (2003). "Multinationals, Ideology, and Organized Labor". The Limits of Convergence. Princeton University Press. ss. 126 (Table 5.1). ISBN 0-691-11633-4. 
  28. ^ David Waugh (2000). "Manufacturing industries (chapter 19), World development (chapter 22)". Geography, An Integrated Approach (3. bas.). Nelson Thornes Ltd. ss. 563, 576-579, 633, and 640. ISBN 0-17-444706-X. 
  29. ^ N. Gregory Mankiw (2007). Principles of Economics (4. bas.). Cengage Learning. ISBN 978-0-324-22472-6. 
  30. ^ "IMF WEO Database of April 2022 – Emerging and Developing – Europe". International Monetary Fund. 6 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2022. 
  31. ^ "Tourism on Track for Full Recovery as New Data Shows Strong Start to 2023". www.unwto.org (İngilizce). 9 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2023. 
  32. ^ Ekin İnal; Mert Müstecaplıoğlu (29 Mart 2021). "Turkey has extended R&D and design centers incentive program". Norton Rose Fulbright. 1 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2023. 
  33. ^ "Ali Coşkun / Fatih Üniversitesi İ.İ.B.F. İşletme Öğretim Görevlisi-Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türkiye Ekonomisi" (PDF). 31 Ekim 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2020. 
  34. ^ Türkiye'nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi
  35. ^ a b "Gross domestic product 2011". Türkiye İstatistik Kurumu. 21 Aralık 2012. 18 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2013. 
  36. ^ Developed Countries 9 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., World Factbook, CIA.
  37. ^ Guillén, Mauro F. (2003). "Multinationals, Ideology, and Organized Labor". The Limits of Convergence. Princeton University Press. ss. 126 (Tablo 5.1). ISBN 0-691-11633-4. 
  38. ^ David Waugh (2000). "Manufacturing industries (bölüm 19), World development (bölüm 22)". Geography, An Integrated Approach (3. bas.). Nelson Thornes Ltd. ss. 563, 576-579, 633 ve 640. ISBN 0-17-444706-X. 
  39. ^ N. Gregory Mankiw (2007). Principles of Economics (4. bas.). ISBN 0-324-22472-9. 
  40. ^ "Turkey's economy sees recovery signs as risks remain_İngilizce_Xinhua". Xinhua. 28 Haziran 2009. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
  41. ^ "Fund management". The Economist. 16 Temmuz 2009. 27 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2016. 
  42. ^ a b "Turkey - Country Brief 2010". Worldbank.org.tr. 28 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
  43. ^ "Forbes Top 10 Billionaire Cities - Moscow Beats New York Again". Forbes. 14 Mart 2013. 14 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2014. 
  44. ^ 25 Ağustos 2009 (25 Ağustos 2009). "Turkish recovery needs more time". Asia Times Online. 29 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
  45. ^ "Stockmarkets 25 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". The Economist. 7 Ocak 2010.
  46. ^ Eric Martin (7 Ağustos 2012). "Goldman Sachs's MIST Topping BRICs as Smaller Markets Outperform". Bloomberg.com. 10 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2016. 
  47. ^ Butler, Daren (5 Kasım 2012). "Turkey Regains Investment-Grade Rating After Long Wait". Reuters. 1 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2016. 
  48. ^ Daren Butler (17 Mayıs 2013). "UPDATE 1-Turkey hails new investment grading but worries about money flows". Reuters. 18 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2013. 
  49. ^ Ye Xie; Selçuk Gökoluk (17 Mayıs 2013). "Turkey Raised to Investment Grade by Moody's on Debt Cuts". Bloomberg. Bloomberg L.P. 8 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2013. 
  50. ^ a b "Temel Göstergeler ve Tarımın Payı" (PDF). TÜRKİYE TARIM SEKTÖRÜ RAPORU. tobb.org.tr. 2013. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Mart 2015. 
  51. ^ EGE, Hüsnü (2011). "Tarım Sektörünün Ekonomideki Yeri" (PDF). TARIM SEKTÖRÜNÜN EKONOMİDEKİ YERİ VE ÖNEMİ. tepge.gov.tr. 23 Kasım 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2015. 
  52. ^ "Tüik 2023 Hayvansal Üretim İstatistikleri". Tüik. 28 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2023. 
  53. ^ a b Yıllık Ekonomik Rapor 2014 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. maliye.gov.tr
  54. ^ Michael Kuser. "The Unknown TV Giant". Businessweek.com. 16 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2016. 
  55. ^ Boulden, Jim (17 Ocak 2005). "Turkey switches on to TV market". CNN.com. 9 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2008. 
  56. ^ "Europe's No. 3 TV Manufacturer, a Private Company: PROFILO-TELRA". Business Wire. BNET. 19 Ağustos 2005. 30 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2008. 
  57. ^ "2006 yılında Türk Hazır Giyim Sektörü İhracat Başarımı 28 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.," ITKIB
  58. ^ "Türkiye otomotiv sektöründe büyüyor". Ulaşım Online. 29 Haziran 2009. 15 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2009. 
  59. ^ "2008 PRODUCTION STATISTICS". OICA. 18 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
  60. ^ "Otomotiv İhracatı 2008'de 22 Milyar 944 Milyon Dolara Ulaştı". Haberler. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
  61. ^ "2008'de otomotiv ihracatı rekor kırdı". HaberX. 29 Ağustos 2011. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. [ölü/kırık bağlantı]
  62. ^ "Turkish Shipbuilding Industry" (İngilizce). Catania Investments. 5 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
  63. ^ "Savunma Sanayi İhracat Artışı, Türkiye Ortalamasının Dört Katından Fazla Oldu". Milliyet. 28 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2015. 
  64. ^ "Turkey signs $1.78 bln deal to buy warplanes". Reuters. 11 Mayıs 2007. 8 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2016. 
  65. ^ "Turkey signs contract to buy 30 F-16 block 50+ jets". F-16.net. 25 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2016. 
  66. ^ Türkiye Çelik Üreticileri Derneği. "Türkiye Çelik Üreticileri Derneği". dcud.org.tr. 17 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2016. 
  67. ^ Turkish Steel Producers Association. "Turkish Steel Producers Association". dcud.org.tr. 17 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2016. 
  68. ^ "Who We Are? - THE SCIENTIFIC AND TECHNOLOGICAL RESEARCH COUNCIL OF TURKEY". tubitak.gov.tr. 18 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2016. 
  69. ^ "Türkiye Bilimler Akademisi". tuba.gov.tr. 21 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2016. 
  70. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2016. 
  71. ^ "Space Launch System Project" (İngilizce). Undersecretariat for Defence Industries. 3 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2013. 
  72. ^ Bekdil, Burak Ege (28 Temmuz 2013). "Turkey's Sat-Launcher Plans Raise Concerns" (İngilizce). Defense News. 30 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2013. 
  73. ^ Bekdil, Burak Ege (12 Aralık 2013). "Turkey Spends Big on Innovation" (İngilizce). Defense News. 20 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2013. 
  74. ^ "Turkish contractors rank at top two" (İngilizce). Turkishcontractors.com. 25 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
  75. ^ "Turkey 2nd on top international contractors list" (İngilizce). Hurriyetdailynews.com. 1 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
  76. ^ "The Top 225 International Contractors" (İngilizce). Enr.construction.com. 24 Ağustos 2011. 27 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
  77. ^ "Report for Selected Countries and Subjects" [Seçili Ülkeler ve Konular için Rapor]. imf.org (İngilizce). Uluslararası Para Fonu. 12 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2018. 
  78. ^ "Report for Selected Countries and Subjects" [Seçili Ülkeler ve Konular için Rapor]. imf.org (İngilizce). Uluslararası Para Fonu. 24 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2019. 
  79. ^ "GDP (current US$) - Turkey". World Bank. 19 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  80. ^ "World Bank GNI per capita, Atlas method (current US$) - Turkey". World Bank. 10 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  81. ^ "Turkish Airlines is named the Best Airline in Europe at the 2012 World Airline Awards held at Farnborough Air Show". Skytrax. 12 Temmuz 2012. 27 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2013. 
  82. ^ a b "Turkish Airlines named best airline in Europe for fifth year in a row - BUSINESS". 19 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2016. 
  83. ^ a b "Turkish Airlines: International Flight Destinations". Turkish Airlines. 19 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2016. 
  84. ^ "Türkiye'deki Havaalanları". 20 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2016. 
  85. ^ "Year to date Passenger Traffic". ACI. 23 Nisan 2015. 29 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2015. 
  86. ^ "It will be the biggest airport of the world". 24 Ocak 2013. 19 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2013. 
  87. ^ "Newsweek: "Istanbul's New Erdoğan-Backed Airport to Be Named After... Erdoğan"". 8 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2016. 
  88. ^ Gianluca Mezzofiore. "Erdogan Airport: Istanbul's Super Hub 'to be Named After Turkey's President-Elect'". International Business Times UK. 4 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2016. 
  89. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2016. 
  90. ^ a b c d e f g h i j k l "CIA World Factbook: Turkey". Cia.gov. 18 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
  91. ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2016. 
  92. ^ "TCDD.gov.tr". 5 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2016. 
  93. ^ "Karayolları Genel Müdürlüğü". Karayolları Genel Müdürlüğü, kgm.gov.tr. 9 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2016. 
  94. ^ Devlet Planlama Teşkilatı-Sayılarla Türkiye Ekonomisi Son erişim tarihi 11-02-2007
  95. ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2015. 
  96. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 27 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2015. 
  97. ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2015. 
  98. ^ a b c "Tahvil Nedir, Özellikleri Nelerdir? Tahvil Türleri Nelerdir?". Milliyet. 3 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2021. 
  99. ^ "2014 Forbes 2000 List: Turkish Companies". The World's Biggest Public Companies (İngilizce). Forbes. 19 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2015. 
  100. ^ "Foreign Trade Statistics as of October 2012" (İngilizce). Türkiye İstatistik Kurumu. 30 Kasım 2006. 21 Aralık 2012 tarihinde kaynağından (Word belgesi) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2008. 
  101. ^ Bartolomiej Kaminski (1 Mayıs 2006). "Turkey's evolving trade integration into Pan-European markets" (PDF) (İngilizce). Dünya Bankası. 12 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Ağustos 2008. 
  102. ^ "CIA World Factbook: Turkey - Economy". Cia.gov. 18 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
  103. ^ 2 Ekim 2019 (2 Ekim 2019). "İhracat, eylül ayında rekor tazeledi". ParaAnaliz. 3 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020. 
  104. ^ a b c "Türkiye'de Madencilik" (PDF). Dünyada ve Türkiye’de Madencilik Sektörü. fenimining.com. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2015. 
  105. ^ a b "Madencilik" (PDF). MADENCİLİK SEKTÖRÜ. kutso.org.tr. 2014. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2015. 
  106. ^ "Türkiye Atom Enerjisi Kurumunun Tarihçesi (TAEK)". 23 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2016. 
  107. ^ Lund, J. W.; Freeston, D. H.; Boyd, T. L. (2005). "Direct application of geothermal energy: 2005 Worldwide review". Geothermics (İngilizce). 34 (6). ss. 691-727. doi:10.1016/j.geothermics.2005.09.003. ISSN 0375-6505. 
  108. ^ "INOGATE website". Inogate.org. 19 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
  109. ^ "25-26 percent of Turkey's energy production is renewable". Anadolu Agency. 10 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2013. 
  110. ^ "Çevre Ve Orman Bakanliği Teşkilat Ve Görevleri Hakkinda Kanun". Mevzuat.adalet.gov.tr. 18 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2011. 
  111. ^ "ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞININ TEŞKİLAT VE GÖREVLERİ HAKKINDA KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME". Mevzuat.adalet.gov.tr. 4 Temmuz 2011. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2013. 
  112. ^ "Anchors aweigh". The Economist. 21 Ekim 2010. 2 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2010. 
  113. ^ "Veri: En zengin ve en yoksul NUTS-2 bölgeleri (2017 GSYİH SAGP)" (PDF). appsso.eurostat.ec.europa.eu. Eurostat. 23 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020. 
  114. ^ "Veri: En zengin ve en yoksul NUTS-1 bölgeleri (2017 GSYİH SAGP)". appsso.eurostat.ec.europa.eu. Eurostat. 23 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020. 
  115. ^ Veri. 23 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2016. 
  116. ^ "Hürriyet Ekonomi". 1 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2014.  Erişim: 29 Aralık 2014
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Türkiye_ekonomisi&oldid=34330548" sayfasından alınmıştır