[go: up one dir, main page]
Vikipedi

Ren

İsviçre Alplerinde doğup Rotterdam'da denize dökülen bir nehir
(Ren Nehri sayfasından yönlendirildi)
6 Ekim 2024 tarihinde kontrol edilmiş kararlı sürüm gösterilmektedir. İnceleme bekleyen 1 değişiklik bulunmaktadır.
Başlığın diğer anlamları için Ren (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Ren, (Latince, Rhenus, Romanşca: Rein, Almanca: Rhein, Fransızca: Le Rhin, İtalyanca: Reno, Flemenkçe: Rijn), Avrupa kıtasının en büyük nehridir. Nehir, güneydoğu İsviçre Alpleri'ndeki İsviçre'nin Graubünden kantonunda başlar. İsviçre-Lihtenştayn, İsviçre-Avusturya ve kısmen İsviçre-Almanya sınırlarından geçer. Lihtenştayn ve Fransa sınırlarından geçip kuzeye kıvrılır, Almanya'da Renanya'dan geçerken batıya döner ve Hollanda topraklarını da katettikten sonra Rotterdam'da Kuzey Denizi'ne dökülür. 1230 km. uzunluğuyla Batı Avrupa'nın önemli nehirlerinden biridir. 9.973 kilometrekarelik bir alanı boşaltır ve adı Keltçe Rēnos'tan gelir. Almanya'da nehrin adını taşıyan Kuzey Ren-Vestfalya ve Rheinland-Pfalz adlarını taşıyan 2 eyalet vardır.

Ren nehri
Basel, İsviçre'de Ren Nehri
Basel, İsviçre'de Ren Nehri
Ren havzası haritası
Ren havzası haritası
Konum
Ülke(ler)
Şehir(ler)
Genel bilgiler
Aktığı yer Hollanda
Birleşim (kaynak) Reichenau
Kaynak Ön Ren,Tomasee (Romanşça: Lai da Tuma), Surselva, Graubünden, İsviçre
Kaynak rakımı 2.345 m (7.694 ft)
Ağız Kuzey Denizi, Hollanda
Ağız rakımı 0 m (0 ft)
Uzunluk 1.230 km (760 mi)
Havza alanı 185.000 km2 (71.000 sq mi)
Debi 2.900 m3/s (100.000 cu ft/s)
Akım yerleri Tamins, Graubünden, Paradies Buzulu, İsviçre
Gemiciliğe elverişli 883 km'si gemi ulaşımına elverişlidir.
Ren Nehri (Assmannshausen / Rüdesheim 2008)
Nehrin Almanya'dan geçen kısmı

883 kilometrsei gemi ulaşımına elverişli olan bu nehrin kolları ile birlikte kapladığı alan 185.000 km²'dir. Almanya içerisindeki en büyük kolları Mosel, Main ve Neckar'dır.

Uluslararası Ren Havzası Hidroloji Komisyonu (CHR) ve EUWID, iklim krizinin sonucu olarak nehrin önümüzdeki 30 ila 80 yıl içinde hacminde büyük bir düşüş yaşayabileceğini ve hatta tamamen kuruyabileceğini iddia etmektedir.[1][2]

Ren, ortalama yaklaşık 1.230 km (760 mi) debiyle yaklaşık 1.230 km (760 mi)'de Orta ve Batı Avrupa'daki (Tuna'dan sonra) en uzun ikinci nehirdir.

Ren ve Tuna, Roma İmparatorluğu'nun kuzeydeki iç sınırının çoğunu oluşturuyordu ve Ren, o günlerden bu yana iç kesimlere ticaret ve mal taşıyan hayatî bir su yolu oldu. Nehir boyunca inşâ edilen çeşitli kaleler ve savunmalar, Kutsal Roma İmparatorluğu'nda bir su yolu olarak öne çıktığını kanıtlar. Ren Nehri üzerindeki en büyük ve en önemli şehirler arasında Köln, Rotterdam, Düsseldorf, Duisburg, Strazburg, Arnhem ve Basel vardır.

Ren nehrinin düzenlenmesi

değiştir

Günümüzdeki Ren Nehri ile antik çağlardaki Ren Nehri arasında muazzam farklar vardır. Antik Çağ'daki Ren Nehri çok fazla küçük kollara sahipti. Nehir çevresinde alana yayılan bu kollar, Karlsruhe yakınları 3 kilometreye varan sığ bir genişliğe ulaşmaktaydı. Öte yandan birçok noktada menderes şeklinde adeta bir yılan formunda akmakta olan nehir, su taşıtı seyahati açısından hiç elverişli değildi. Nehrin bölüm bölüm ulaştığı bu sığ genişlik, su seviyesinin düştüğü zamanlarda ağır su taşıtlarının seyrüseferini engellemekteydi. Bunun dışında nehir limanları sürekli nemli ve mevsimine göre çamurlu bölgelerden oluşmaktaydı. Bu şartlar altında antik çağda nehrin kontrolü sadece kuleler ve kaleler ile mümkün değil, nehirde bizzat dolaşan ek gemiler gerektirmekteydi. 1817-1876 yılları arasında nehri daha güvenli bir biçimde su taşıtı seyahatine açmak üzere nehir yatakları radikal bir biçimde düzenlenmiş ve düzleştirilmiştir.

Coğrafya

değiştir
 
Ren Haritası; etkileşimli harita için burayı tıklayın: Map)

Akış yolu geleneksel olarak aşağıdaki gibi bölünmüştür:

Uzunluk Bölüm Ort. debi Yükseklik Sol kollar [i] Sağ kollar Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; isimsiz ref içeriği olmalı (Bkz: Kaynak gösterme)
76 km [ii] Grisons içinde Ön ve Arka Ren'i oluşturan çeşitli kaynaklar ve ırmaklar, İsviçre 116 m3/s [iii] 584 m Aua Russein, Schmuèr[4] Rein da Tuma, Rein da Curnera, Rein da Medel, Rein da Sumvitg (Rein da Vigliuts), Glogn (Valser Rhine), Rabiusa, Rein Posteriur/Hinterrhein (bunların kolları arasında Ragn da Ferrera, Albula/Alvra, Gelgia ve Landwasser bulunur)[4]
c. 90 km [iv] Grisonian ve St. Gall Ren Vadisi'nden geçen Alp Ren Nehri (kısmen Lihtenştayn ve Avusturya ile İsviçre sınırını oluşturur) 245 m3/s [v] 400 m Tamina[6] Plessur, Landquart,[6] Ill
c. 60 km [vi] Konstanz Gölü, Konstanz'daki Seerhein adlı kısa kanal dahil, Obersee ve Utersee'yi birbirine bağlar 364 m3/s [vii] 395 m Alter Rhein (Rheintaler Binnenkanal), Goldach[8] Dornbirner Ach, Bregenzer Ach, Leiblach, Argen, Schussen, Rotach, Brunnisaach, Lipbach, Seefelder Aach, Radolfzeller Aach[8]
c. 150 km [viii] Almanya-İsviçre sınırının önemli bir bölümünü oluşturan Konstanz Gölü'nün çıkışından Basel'e kadar olan Yukarı Ren Nehri 1,089 m3/s [ix] 246 m Thur, Töss, Glatt, Aare,[x] Ergolz, Birs[13] Wutach[13]
362 km [xi] Basel'den Yukarı Ren Bingen'e kadar Yukarı Ren Ovası'nı ve onun yukarı kesiminde Fransa-Almanya sınırı'nı oluşturur 79 m Ill, Moder, Lauter, Nahe Wiese, Elz, Kinzig, Rench, Acher, Murg, Alb, Pfinz, Neckar, Main
159 km [xii] Bingen ile Bonn veya Köln arasındaki Orta Ren, Ren Vadisi'ni geçer ve tamamen Almanya içindedir. 45 m Moselle, Nette, Ahr Lahn, Wied, Sieg
177 km [xiii] Kuzey Ren-Vestfalya Aşağı Ren bölgesinden geçen, Bonn'un aşağı kısmındaki Aşağı Ren 11 m Erft Wupper, Düssel, Ruhr, Emscher, Lippe
c. 50 km [xiv] Nederrijn veya "Nether Rhine" (Hollanda'daki Ren-Maas Deltası içindeki Oude Rijn'in kısaltılmış rotası) 2,900 m3/s [xv] 0 m Maas Nehri Oude IJssel, Berkel

Ren Nehrı akış istikameti

değiştir

Ren'in başlıca iki kolu İsviçre yakınlarındaki Chur yakınlarında birleşip derin ve dar bir vadi boyunca sel gibi hızla kuzeydoğuya akarak Konstanz Gölü'ne girer. Konstanz Gölü'nün batısından çıkıp Basel'e doğru ilerleyen Ren, Schaffhausen'deki Ren Çağlayanı'na 25 metre yükseklikten dökülür. Daha sonra güneyden gelen Aare Nehri'yle birleşir. Ren Nehri Konstanz Gölü ile Basel arasında İsviçre-Almanya Federal Cumhuriyeti sınırını çizer.

Basel'de kuzeye yönelen Ren, buğday, şerbetçiotu, şeker pancarı ve tütün yetiştirilen geniş ve bereketli bir vadide akar. Batısında Fransa'nın Voj Dağları, doğusunda ise iğne yapraklılarla donanmış yamaçlarıyla Kara Orman yükselir. Daha kuzeyde ise, her ikisi de doğudan gelen Neckar ve Main Nehrileri Ren'le birleşir.

Mainz'de Main Nehri'ni aldıktan sonra Ren 130 km boyunca çok dar bir vadide dik ve sarp yamaçların arasından akar. Vadinin doğu yakasını 113 metre yüksekliğinde ve hemen hemen dikine yükselen Lorelei Kayası oluşturur. Burada en derin noktasına ulaşan Ren, vadinin 115 metrelik genişliğinin tümünü kaplar. Lorelei Kayası adını, burada yaşadığına ve güzel sesiyle denizcileri baştan çıkararak teknelerinin batmasına yol açtığına inanılan denizkızı Lorelei'den almıştır. Koblenz'de, şaraplarıyla ünlü vadisiyle tanınan Mosel Nehri Ren'e katılır. Mainz'de başlayan derin vadi Bonn'da biter ve Aşağı Ren'in başladığı Köln' de nehir ovaları sular.

Ren Nehri, büyük bir kent olan Düsseldorf'ta Ruhr Bölgesi'ne girer. Nehrin doğu yakasında yer alan bu bölgede madenciliği ve fabrikalarıyla ünlü kentler bulunur.

Hollanda sınırından geçerken Ren'in genişliği 1 kilometreyi bulur. Gerçekte Hollanda'nın bütün topraklarını Aşağı Ren akaçlamaktadır. Hollanda nehrin Kuzey Denizi'ne ulaşan küçük kanallarını çoğunu bloke ettiğinden, Ren'in sularının önemli bir bölümü Waal Nehri, çok azı Lek Nehri ve dikkate alınmayacak kadarı da IJssel Nehri aracılığıyla denize ulaşır.

Lek'in ağzının yakınlarında, Avrupa'nın en büyük limanı olan Rotterdam yer alır. Waal Nehri güneyden gelen Meuse Nehri'yle birleşip Hollanda topraklarında aktıktan sonra Kuzey Denizine ulaşır.

Avrupa'da denizden uzak en büyük liman olan Duisburg, çok önemli bir ticaret yolu olan Ren'in üzerindedir. Duisburg'dan nehrin hem aşağı, hem de yukarı kesimlerine demir cevheri, tahıl, petrol, kömür ve sanayii ürünleri gönderilir. Yük gemileri nehir yakınlarındaki ikinci büyük liman olan Mannheim'a ürün getirip götürür. Büyük mavnalar Strazburg'a, daha küçükleri ise Basel'e kadar yol alabilmektedir. Kışın donma olduğunda Ren, trafiğe kapatılır.

Kıyılardaki sanayi ve kimyasal atıklarla sularındaki yoğun trafik, Ren'i 1970'lerden sonra bir hayli kirletmiş olsalar da, meydana gelen kirlenme, ülkelerin ortak çabalarıyla en aza indirilmeye, hatta tümden giderilmeye çalışılmaktadır.

Notlar

değiştir
  1. ^ Partial list.
  2. ^ Ön Ren uzunluğu, Rein da Medel dahil; 47 mi.
  3. ^ Average runoff for the Rhine catchment for the years 1961–1990 as measured at Chur.[3]
  4. ^ 56 mi.
  5. ^ Average runoff for the Rhine catchment for the years 1961–1990 as measured at the Swiss border immediately upstream of Lake Constance.[5]
  6. ^ 37 mi.
  7. ^ Average runoff for the Rhine and Lake Constance catchment for the years 1961–1990 as measured at Rheinklingen.[7]
  8. ^ Konstanz to Basel, Rheinkilometer 0–167; 93 mi.
  9. ^ Average discharge for the years 1961–1990 as measured at Basel.[9] Discharges of 2,500 m3/s are regularly achieved during annual peaks, and discharges of over 4,000 m3/s have been recorded during exceptional flooding events.[10]
  10. ^ At the confluence of the Aare and the Rhine, the Aare at 564 m3/s[11] carries more water on average than the Rhine at 442 m3/s,[12] so that hydrographically speaking the Rhine is a right tributary of the Aare.
  11. ^ Basel to Bingen, Rheinkilometer 167–529; 225 mi.
  12. ^ Bingen to Cologne, Rheinkilometer 529–688; 99 mi.
  13. ^ Cologne to the Dutch-German border, Rheinkilometer 688–865.5; 110 mi.
  14. ^ 31 mi.
  15. ^ The total discharge of the Rhine is subject to significant fluctuations, and average values cited vary between sources; the total discharge given here consists of: Maasmond, 1450 m3/s; Haringvliet, 820 m3/s; Den Oever, 310 m3/s; Kornwerderzand, 220 m3/s; IJmuiden, 9 m3/s; and the Scheldt–Ren Kanalı, 10 m3/s.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Stahl, K.; Weiler, M.; Van Tiel, M.; Kohn, I.; Hänsler, A.; Freudiger, D.; Seibert, J.; Gerlinger, K.; Moretti, G. (2022). CHR Report No. I-28: Impact of climate change on the rain, snow and glacier melt components of streamflow of the river Rhine and its tributaries (PDF). Lelystad: International Commission for the Hydrology of the Rhine Basin. s. 26. ISBN 978-90-70980-44-3. 18 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Haziran 2023. 
  2. ^ Gerber, A. (6 Temmuz 2022). "Klimaforscher Latif: Rhein könnte bei Dürre austrocknen"Ücretli abonelik gerekli  [Climate researcher Latif: The Rhine could dry out in the event of a drought]. EUWID Wasser und Abwasser (Almanca). Gernsbach: EUWID Europäischer Wirtschaftsdienst. 6 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2023. 
  3. ^ Schädler & Weingartner 2002, Table 1, row 10-4.
  4. ^ a b Vorderrhein (online map). Gewässernetz 1:2 Mio. National Map 1:200 000 (Almanca). Swiss Federal Office of Topography swisstopo tarafından harita. Berne, Switzerland: Federal Office for the Environment FOEN. 2014. Erişim tarihi: 4 Ocak 2016 – map.geo.admin.ch vasıtasıyla.  Bilinmeyen parametre |map= görmezden gelindi (yardım); Bilinmeyen parametre |map-url= görmezden gelindi (yardım)
  5. ^ Schädler & Weingartner 2002, Table 1, row 10-6.
  6. ^ a b Alpenrhein (online map). Gewässernetz 1:2 Mio. National Map 1:2 Mio (Almanca). Swiss Federal Office of Topography swisstopo tarafından harita. Berne, Switzerland: Federal Office for the Environment FOEN. 2014. Erişim tarihi: 4 Ocak 2016 – map.geo.admin.ch vasıtasıyla.  Bilinmeyen parametre |map= görmezden gelindi (yardım); Bilinmeyen parametre |map-url= görmezden gelindi (yardım)
  7. ^ Schädler & Weingartner 2002, Table 1, row 10-7.
  8. ^ a b Lake Constance (online map). Gewässernetz 1:200 000, Flussordnung. National Map 1:2 Mio (Almanca). Swiss Federal Office of Topography swisstopo tarafından harita. Berne, Switzerland: Federal Office for the Environment FOEN. 2014. Erişim tarihi: 5 Ocak 2016 – map.geo.admin.ch vasıtasıyla.  Bilinmeyen parametre |map= görmezden gelindi (yardım); Bilinmeyen parametre |map-url= görmezden gelindi (yardım)
  9. ^ Schädler & Weingartner 2002, Table 1, row 10-12 "Rhein–Landesgrenze (Gesamtgebiet)".
  10. ^ Scherrer, S.; Petrascheck, A.; Hode, H. (2006). "Extreme Hochwasser des Rheins bei Basel – Herleitung von Szenarien" [Extreme Flooding of the Rhine near Basel - Derivation of Scenarios] (PDF). Wasser Energie Luft (Almanca). Baden: Schweizerischer Wasserwirtschaftsverband. 98 (1): 43. ISSN 0377-905X. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Haziran 2023. 
  11. ^ Schädler & Weingartner 2002, Table 1, row 20-10.
  12. ^ Schädler & Weingartner 2002, Table 1, row 10-10.
  13. ^ a b High Rhine (online map). Gewässernetz 1:2 Mio. National Map 1:2 Mio (Almanca). Swiss Federal Office of Topography swisstopo tarafından harita. Berne, Switzerland: Federal Office for the Environment FOEN. 2014. Erişim tarihi: 5 Ocak 2016 – map.geo.admin.ch vasıtasıyla.  Bilinmeyen parametre |map= görmezden gelindi (yardım); Bilinmeyen parametre |map-url= görmezden gelindi (yardım)

Ayrıca bakınız

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ren&oldid=33955180" sayfasından alınmıştır